Morgunblaðið - 23.06.1996, Page 4

4 B SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
segir að ekki séu nein vand-
ræði með smalamennsku og
að flytja féð á milli. „Fyrri
leit er um helgi og fólk kem-
ur til þátttöku úr skólum og
vinnu. Svona mannkvaðning
úr fjarska hefur ekki verið
notuð til seinni leitar, enda
minna um að vera,“ segir
hann.
Sú var tíð að fé í eyjum
var ákaflega vænt. Slátur-
húsið í Flatey var með mesta
meðalfallþunga dilka á öllu
landinu. „Þetta byggðist auð-
vitað á því að eyjaféð var
látið bera tiltölulega snemma
svo hægt væri að losna við
það í land fyrir varp. Féð var
allt fiutt heim að hausti og
góð haustbeit fyrir lömbin
sem urðu auðvitað mjög væn.
En þetta var áður en menn
skömmuðust sín fyrir vænt
fé,“ segir Jóhannes og má
greina saknaðarblæ á mæli
hans. Nú eru lömbin flutt
beint úr sumarhögunum í
sláturhúsið í Króksíjarðar-
nesi.
Jóhannes hefur tekið þátt
í því að lengja sláturtímann
í Króksfjarðamesi tvö undan-
farin ár. Lætur hann hluta
kindanna bera snemma á
vorin og fær beit fyrir þær
í öðrum eyjum um sumarið.
Þannig getur hann haldið sér
því fé sem slátra á í byijun
ágúst. Jóhannes segir að ekki
sé nóg borgað fyrir þá auka-
fyrirhöfn sem þetta kosti.
„En það bætir markaðinn og
ég tel skynsamlegt að vinna
svona fyrir framtíðina."
Fyrsta árið sem lömbunum
var slátrað snemma var gerð
tilraun til að mjólka ærnar
áfram, halda þeim sem nokk-
urs konar kvíaám. Úr mjólk-
inni var búið til smör og skyr.
Jóhannes segir að afurðirnar
hafi ekki orðið eins og hann
átti von á. Notaðar voru ná-
kvæmlega sömu aðferðir og
eyjabændur nota við kúa-
mjólkina. Sauðasmjörið varð
hvítt en bragðaðist þó ágæt-
lega. Skyrið varð hins vegar
vont. „Þetta var ókunnug-
leiki okkar, gamla fólkið
hefði getað sagt okkur þetta
allt. Sauðasmjörið var út-
flutningsvara en fólkið lifði
á súra skyrinu allan vetur-
inn,“ segir Jóhannes Geir.
Þekkingunni haldið við
Þegar búið er að flytja féð
í land og fyrri dúnleit lokið
er komið að selveiðinni.
Landselur kæpir á vorin í
selalátrum víða f Skáleyjum.
Kóparnir eru veiddir í net
sem lögð eru í ákveðnar lagn-
ir allt í kringum heimaeyna
og hefur svo verið gert eins
lengi og elstu menn muna.
Vorkópaskinnin voru mjög
verðmæt útflutningsvara. Til
viðmiðunar var haft að kóp-
urinn gæfi af sér eins mikinn
arð og lamb en mun minna
haft fyrir veiðinni en sauð-
fjárbúskapnum. Um 1980
hrundi markaðurinn vegna
baráttu umhverfísverndar-
sinna gegn selveiðum, meðal
annars aðferðunum við kópa-
drápið á ísnum við Kanada.
Lengi veiddist svipaður
ijöldi kópa á hveiju ári, um
120 að sögn Eysteins. Hann
segist þó hafa veitt því eftir-
tekt að veiðin hafi eitthvað
minnkað undir 1980, áður en
markaðurinn hrundi. Telur
hann að þá hafí stofninn ver-
ið farinn að minnka og sú
þróun hafi haldið áfram þrátt
fyrir að hið gagnstæða ætti
að hafa gerst vegna þess
hvað veiðin dróst saman eftir
1980. „Ég sé ekki aðra skýr-
ingu en fjölgun grásleppu-
lagna í Breiðafirði. Selurinn
sækir í grásleppuna og
drepst í stórum stíl í netun-
um, bæði kópar og ungselir.
Þetta er mikil breyting frá
því sem áður var. Við selveið-
amar var bara verið að sækj-
ast eftir kópunum. Það
heyrði til algerra undantekn-
inga ef urtur drápust, ef þær
flæktust í var reynt að losa
þær,“ segir Eysteinn.
Skáleyjabændur hafa
haldið áfram sínum hefð-
bundnu selveiðum þó skinnin
séu verðlítil og Evrópuríki
hafi ekki aflétt innflutnings-
banni sínu. Þetta gera þeir
til að viðhalda þekkingu á
nytjum þessara hlunninda.
Veiðin er ekki helmingur af
því sem var fyrir tuttugu
árum. Svolítið hefur verið
flutt út af skinnum, aðallega
til Grænlands og Eggert feld-
skeri hefur verið að hanna
og sauma selskinnsflíkur. Þá
er selkjötið nýtt, þó ekki sé
það í sama mæli og áður.
Selspikið enn minna en þó
svolítið til matar og fiskbúð
í Reykjavík hefur á boðstól-
um saltað selspik frá Skáleyj-
um.
Þótt Eysteinn og Jóhannes
viðhaldi þekkingu á gömlum
aðferðum við nýtingu hlunn-
inda, meðal annars með sel-
veiðum, segjast þeir ekki
vera náttúraðir fyrir veiði.
Segjast ekki vera skyttur og
gagnrýna allar herferðir sem
efnt hefur verið til í þeim til-
gangi að fækka selum vegna
hringormanna sem þeir hýsa
fyrir þorskinn. „Ég hef aldrei
verið áhugamaður um að
drepa sel. Ef það hefði kom-
ist á þjóðarsátt um að friða
selinn þá hefði ég ekki farið
að ergja mig yfir því. En ég
var og er mótfallinn því að
útrýmingarherferðir komi í
staðinn fyrir hefðbundnar
iandsnytjar," segir Eysteinn.
Bendir hann á að í herferð-
inni gegn útselnum hafi hann
víða yfirgefíð látur sín og
komið sér fyrir á nýjum stöð-
um þar sem erfíðara er að
ná til hans. Svo hagi sumir
veiðimennirnir sér eins og
villimenn, skilji eftir hræin í
látrunum enda tilgangurinn
að vinna til verðlauna fyrir
kjálkana en ekki að nýta
fenginn að öðru leyti.
Nýjustu hlunnindin
Á seinni árum hefur bæst
við ný búgrein sem að hluta
til hefur komið í staðinn fyr-
ir tekjur af kópaskinnunum.
Það er þangöflun fyrir Þör-
ungaverksmiðjuna á Reyk-
hólum. Þangfjörurnar má slá
Qórða hvert ár og segist Jó-
hannes miða við að slá einn
fjórða hluta þeirra á ári,
þannig að hægt sé að hafa
þetta fastan lið í afkomunni.
Jóhannes segir að það sé
ekki skemmtilegt starf að slá
þangið. Það er gert á floti
með sláttupramma frá Þör-
ungaverksmiðjunni og síðan
kemur skip verksmiðjunnar
og safnar þangnótunum
saman. Hann segir að þetta
geti verið ágæt tekjuöflun
fyrir ungt og frískt fólk.
Sjálfur er hann farinn að
draga úr þessu og kaupir
meiri aðstoð. I sumar verður
Jóhannes með tvo menn með
■ 'ví> .
SKÁLEYINGAR flytja fé sitt ó Svani, tæplega 90 óra gömlum bót, inn i Kollafjörð þar sem þeir
hafa upprekstrarland. Guðjón Snæland kaupamaóur við stýrið.
Fjárflutningar
ÚTSÝNISTURN er á íbúðarhúsinu í Skál-
eyjum. Þar er gáð til veðurs og litið eftir
fé og ferðum báta. Turninn er því ómiss-
andi í eyjabúskapnum. Jóhannes hefur
fylgst með veðrinu undanfarna daga enda
orðinn órólegur að koma fénu ekki i sum-
arhagana i landi.
Nú sér hann að orðið er fært, fjörðurinn
lygn og miklu minni vindur niður fjöllin
í Kollafirði. Farið er á hálfu aðfalli, þá
er best að koma fénu um borð í bátinn.
Kindurnar eru eitthvað tregar til að
fara um borð, aldrei þessu vant. Jóhannes
segir að þær séu svo vanar þessu að venju-
lega þurfi aðeins að hjálpa þeim fyrstu
yfir borðstokkinn og þá fylgi hinar á eft-
ir. Eðlið sýni sig þegar gamlar eyjaær
birtast með lömbin sín niður á höfn þegar
verið er að stússa við báta, einungis til
að athuga hvort komið sé að flutningi í
land.
Fullorðna féð er í áttæringnum Svani,
tæplega 90 ára gömlum flutningabát sem
notaður hefur verið við fjárflutninga í
Skáleyjum nærri því alla öldina. Lömbin
eru sett í Sóma-bátinn Hreggvið sem dreg-
ur svo Svan inn Breiðafjörð og inn á Kolla-
fjörð, um tveggja og hálfs tíma leið.
Ærnar hætta að jarma þegar bátarnir
fara frá landi. Þær vita alveg hvað stend-
ur til. Jarmið byrjar svo aftur þegar lagst
er að kletti undir Fjarðarhornshlíð. Þar
hafa Skáleyjabændur upprekstrarland i
Múlanum og Fjarðarhornsdal.
Féð er rekið hægt inn fjörðinn á
meðan ærnar eru að lemba sig. Þegar
komið er aftur að bátnum sést að hrútlamb
sem slæðst hafði með en átti að vera á
beit úti í eyjum í sumar og fara snemma
I sláturhús hefur stokkið út úr bátnum og
komist í land. Ekki er nokkur leið að koma
hrútnum aftur um borð svo ærin fær einn-
ig frelsið með gimburlamb sitt. Þá er eins
og hrúturinn sé alveg horfinn, hann finnst
hvergi þegar á að reka kindina til hans.
„Þetta veit á eitthvað," segir Jóhannes og
segir að með þessu hafi gimbrin fengið
líf, hún fari ekki i sláturhús í haust eftir
að hafa gengið ein undir í allt sumar.
Að fjárstússinu loknu er sest niður í
hvamminn við lendinguna til að borða
nestið. Það segir Jóhannes að sé ómiss-
andi athöfn fyrir heimferðina og hefur
orð á því hvað þetta sé rómantísk stund.
sér við þangsláttinn og þeir
vinna einnig að bústörfum.
Fullt búr matar
Aðalannatíminn í eyjabú-
skapnum er á vorin. Sauð-
burður, fyrri dúnleit, fé flutt
í land, selveiðin og seinni
dúnleit. Þegar búið er að
safna dúninum saman þarf
að þurrka hann og hreinsa.
Þó dúnninn sé hreinsaður í
vélum er það mikið verk. Er
unnið að því á sumrin og
fram á vetur. Þangsláttur og
heyskapur í júlí og ágúst. Þá
þarf að taka upp kartöflur
og aftur að huga að fénu,
smala, flytja í sláturhús og
heim og slátra til heimilisins.
Á haustin er matarlegt um
að litast í búrinu í Skáleyjum
enda verður svo að vera þar
sem ekki er einfalt að
skreppa út í búð þegar eitt-
hvað vantar. Mest er þetta
heimafenginn matur. Saltað
og reykt kindakjöt og sel-
kjöt. Fiskur sem veiddur hef-
ur verið um sumarið, fugl og
egg. Kartöflur og annað
heimafengið grænmeti.
Svona má áfram telja. Skál-
eyingar eru með kýr fyrir
heimilið, handmjólka og búa