Morgunblaðið - 23.06.1996, Síða 6

6 B SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
JÓHANNES Geir Gíslason fer ó eyjabátnum Þöngli til dúnleitar út í Trésey.
EYSTEINN G. Gíslason skyggnir æðaregg við leit í útey heimaeyjar.
Dúnleitir
MIKILL tími fer í dúnleitirnar hjá Skáley-
ingnm á vorin. Æðarfuglinn er dreifður
um allar eyjar og sker og allt verður að
leita tvisvar.
Æðarfuglinn fer að seljast upp og hefja
varp í byijun maí og er að setjast upp
alveg fram í júní, eftir því hvernig viðr-
ar. Þarf kollan frið í varplandi og reyna
Skáleyjabræður, Eysteinn og Jóhannes,
að tryggja hann, meðal annars með því
að halda flugvargi frá. Fyrri dúnleit hefst
síðari hluta maí og stendur fram í júní.
Þá er hluti dúnsins tekinn og allur þar
sem fuglinn er farinn með unga sína úr
hreiðrinu.
Við Ragnar ljósmyndari vorum í Skál-
ejjum einn af síðustu dögum fyrri dúnleit-
arinnar. Jóhannes fór við fjórða mann á
bát og leitaði nokkrar úteyjar en Eysteinn
leitaði með börnunum á heimaeynni.
Jóhannes og hans fólk fer fyrst á eyja-
bátnum Þöngli út í Trésey sem er lítil
eyja rétt utan við heimaeyna. Leitarmenn
fara hljóðlega upp á Trésey til að styggja
ekki fuglinn að óþörfu og síðan er skipt
liði og gengið eftir endilangri eynni eins
og gangnamenn eftir fé. Farið er í hvert
hreiður, eggin tekin varlega upp og
skyggnd og dúnninn tekinn eftir því sem
við á í hverju tilviki. Leitarmenn eru með
hvíta léreftspoka fyrir dúninn og sumir
með plastbrúsa undir egg.
Vönustu leitarmennirnir ganga næst
sjónum, þar sem flest hreiðrin eru. .16-
hannes gengur neðan kletta. Víða eru
kollurnar búnar að leiða út og dúnninn
sumstaðar farinn að fjúka úr hreiðrunum.
Það kalla leitarmenn útleiðslu. Jóhannes
skilur eggjaskurnina — koppa og skjóður
— eftir í hreiðrum með þeim orðum að
gamla fólkið hafi viljað gera það, talið
að það hændi kolluna að aftur.
Með því að skyggna eggin sér Jóhann-
es hvað ungarnir eru langt komnir í
þroskaferlinum, hvort eggið er stropað,
ungað eða ábrotið en það síðasta þýðir
að unginn er byijaður að bijóta sér leið
út úr egginu. Er þá óhætt að taka allan
dúninn og setja sinu í staðinn. Með
skyggningu sjást einnig kaldegg eða
hlandkútar. Kaldegg kallast það ef eggið
er dautt en enn óskemmt og er það þá
hirt. Þegar kalt egg liggur lengur í
hreiðrinu kallast það hlandkútur og mjög
kæstir hlandkútar springa með hvelli og
fyrnamikilli fýlu þegar þeim er kastað.
Voru þeir og eru stundum enn notaðir
af ungum mönnum í innbyrðis skærum.
Stundum eru öll eggin ófijó og Jóhannes
segir að þær kollur séu stundum í gamni
nefndar lesbíur.
Saga rifjast upp hjá Jóhannesi: „Ein-
hvers staðar hér gerðist það að strákur
henti hlandkút fram af klettum svo hann
sprakk skammt frá karli sem var að
ganga örna sinna. Strákurinn var þekktur
af óknyttum og þó hann hefði óvart hent
hlandkútnum að karlinum í þetta sinn
trúðu allir hinu versta upp á hann. Karl-
inn hljóp á eftir stráknum um alla eyju
og ætlaði svo sannarlega að lúskra á hon-
um.“
Á sama tíma leitar Eysteinn svokallaða
úteyju á heimaeynni. Hann segir að dreg-
ist hafi að Ijúka fyrri leit vegna hvassviðr-
is undanfarna daga. Reynt er að gefa
fuglinum frið á meðan útungunin stendur
sem hæst og farið í seinni leit í lok júní
þegar kollurnar hafa að mestu lokið sér
af og yfirgefið hreiðrin. Eysteinn lætur
krakkana ganga með sér. Sjálfur fer hann
þar um sem flestar kollurnar liggja. Seg-
ist vera farinn að þekkja svæðið nokkuð
vel og finniJiað á sér hvar sé helst von
á hreiðri. „Eg var að leita að þessari, hún
hefur haldið sig hér undanfarin ár,“ seg-
ir hann um leið og hann skyggnir egg.
Leitarmenn telja hreiðrin sem þeir finna
og fjöldi kolla á hveiju leitarsvæði er
skráður í bækur að kvöldi. Bræðurnir eru
ánægðir með árangurinn. Miklu fleiri koll-
ur en í fyrra og dúnninn með besta móti.
JEDARFUGUNN er dreifður um allar Skóleyjar og tvisvar þarf aö leifa alla hólma og flögur. Erf-
itt getur veriö aö finna hreiörin því kollurnar eru í „felulitunum", eins og sést ó þessnri mynd
sem tekin var þegar Jóhannes var með sínu fólki viö fyrri leit í Trésey.
eyjabúskapinn. Það yrði mjög
þroskandi verkefni fyrir þau.
Vandamálið við þennan bú-
skap eins og annan væri það
að unga fólkið þyrfti að geta
farið út í hann án þess að
binda sér ævilangan skulda-
klafa, þannig að það gæti
síðar horfið að einhverju öðru
ef aðstæður eða áhugi
breyttist.
Alltof oi missa af einhverju
„Vandamálin við búsetu
hér eru að öllu leyti félags-
legs eðlis,“ segir Jóhannes.
Bendir hann til dæmis á
skólagöngu barnanna. Áður
hafi engin vandkvæði verið
á því að kenna börnunum
það sem þau þurftu að læra.
Skólakerfið nú sé lagað að
þörfum þéttbýlis og því orðið
eitt sterkasta aflið í eyðingu
dreifbýlis. „Þroski og gagn
barna af þátttöku í störfum
fullorðinna sem alltaf býðst
í sveitum er ekki metið að
verðleikum. Sífelld lenging
skólatíma skal ganga fyrir.
Eg efa oft hvort þannig
vinnst betur í þroska," segir
Jóhannes. Eysteinn segir að
á unglingsárum hafi honum
stundum fundist hann vera
að missa af einhveiju mikil-
vægu annars staðar. Nú
finni hann ekki lengur til
einangrunar eða óöryggis.
„Kannski er það aldurinn,"
segir hann en bendir jafn-
framt á að aðstæður í sam-
göngum og fjarskiptum séu
breyttar frá því hann var að
alast upp. Konurnar hafi
sérstaklega fundið til örygg-
isleysis þegar ísinn lagðist
að. Stundum hafi ekkert
verið hægt að gera ef börnin
veiktust og ekki alltaf hægt
að ná í ljósmóður.
Nú sé möguleiki á að fá
þyrlu til hjálpar ef eitthvað
alvarlegt gerist. Póstferðir
eru úr Flatey einu sinni í
viku og oftast önnur þjón-
ustuferð. Yfirleitt er hægt
að komast til Skáleyja á
skipum, annaðhvort í úteyjar
eða að ísskörinni. Þá bendir
Eysteinn á að hægt sé að
hringja eins og innanbæjar
og þeir sem það vilji horfi á
sömu knattspyrnuleikina í
sjónvarpinu og þeir sem
dvelja í Reykjavík.