Morgunblaðið - 23.06.1996, Qupperneq 8

8 B SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1996
MANNLÍFSSTRAUMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Bjartar
sumamætur
AÐ ER Jóns-
messunótt.
Eiginlega sú há-
tíð sem við ís-
lendingar njótum
fyrir okkur og algerlega á okk-
ar forsendum, sem fáir aðrir
eiga. Þá er lengstur sólargang-
ur, björt nótt. Aðrar þjóðir eiga
Jónsmessu, en hjá þeim er svo
rökkvað að logandi bál eru ein-
kenni og sjást. Við skynjum
þetta líka. Löngum hafa menn
vakað á Jónsmessunótt úti í
náttúrunni. Sagt er að við ís-
lendingar þurfum minni svefn
á björtum nóttum en dimmum
vetramóttum. Kannski af því
að við viljum vaka og njóta birt-
unnar meðan hún er svona
tær. Krakkar fá að vera lengur
úti á kvöldin og ærslast,
ómögulegt að fá þau inn. For-
eldramir hafa skilning á því.
Hestafólk ríður nóttina langa
upp til heiða. Aðrir ganga á
ijallið sitt þar sem víðsýnið er
á Jónsmessunótt. Ég minnist
miðnættis á hæsta tindi lands-
ins, Hvannadalshnjúk með út-
sýni yfir næstum hálft landið.
Ungt fólk vill nú sem fyrr dansa
nóttina langa. Ætli það gildi
ekki líka í dag, að ungt fólk
vilji dansa út bjarta vornóttina?
Kannski er ekkert skrýtið þótt
það fari öfugt í það að vera
rekið heim meðan
nóttin er enn björt
17. júní, úr því á
annað borð er boðið
í dansinn á götun-
um. Væri ekki ráð
að ýta frekar undir
fólk að dansa á
götunum þjóðhátíð-
ardaginn fram und-
ir morgun eða þar
til þreytan yfirbug-
ar - eða ofurölvun?
Að vísu er
fjarska dapurlegt
að sjá að unglingar niður eftir
öllum aldri séu svo gleðivana
að þeir orki ekki að dansa nótt-
ina langa vegna ofurölvunar,
missa af allri gleðinni. Og ekki
síður að þeir snúast af ofsa
gegn þeim sem þó eru að reyna
að bjarga þeim frá að fara sér
að voða eins og piltinum sem
hékk ölvaður uppi á háu hliði
í Austurstræti. Atti lögreglan
kannski að leyfa honum að
stórslasast eða fyrirfara sér
hinum til skemmtunar? Sama
dag, 17. júní, lagði skólameist-
ari Menntaskólans á Akureyri
til að að breyta ákvæði áfengis-
varnarlaga, færa leyfi til að
kaupa sér bjór og áfengi niður
í 18 ár vegna hins mikla ósam-
ræmis, þar sem ungu fólki er
þá treyst til til að gifta sig,
stofna heimili og taka ábyrgð
á börnum, kjósa til þings og
forseta o.fl. Lítum á þetta í
samhengi.
Við Islendingar erum núna
loks að byija, eftir 50 ára til-
veru sem lýðræðisþjóð, að lag-
færa og rétta ýmisleg grunn-
atriði af í íslenskri löggjöf, svo
sem aðskilnað dómsvalds og
framkvæmdavalds og fleira,
ýtt út í sumt af fjölþjóðalögum
og samstarfi við aðrar lýðræð-
isþjóðir. En þar sem alltof
margir pólitíkusar fórna hug-
sjóninni og tilfinningu fyrir
jafnræði og réttlæti, sem ég
efast ekkert um að þeir hafi,
fyrir pólitíkina undir kjörorð-
unum „að pólitík sé list hins
mögulega“, þá eigum við enn
langt í land. Þannig getur
meiri hluti þjóðarinnar nú að-
eins einu sinni glaðst yfir því
að hafa fullan kosningarétt,
þ.e. að atkvæði
greitt forseta-
efni vegur jafnt
hvar sem er á
landinu. Því
verður forseti jafnt forseti allr-
ar þjóðarinnar og höfuðmál að
allir geti sætt sig við hann.
Réttindi og skyldur ungs
fólks virðast í löggjöfinni hafa
lent í kvöm misræmis, einstök
atriði um aldursmörk orðið til
eins og nokkurs konar uppá-
komur. Ekki verið gert upp
hvenær unglingur á að taka
ábyrgð á sjálfum sér, hafa sín
réttindi og þá líka sínar skyldur
og standa undir því. Sjálfræðis-
aldurinn er auðvitað undirstað-
an. Sjálfræðisaldur er við 16
ára mörkin, þá ráða ungling-
arnir sér sjálfir. Foreldrar bera
ekki lengur ábyrgð á þeim, og
eiga kannski ekki lengur að
hafa skyldur við þá. Farið er
að tala um að færa sjálfræðis-
aldurinn upp í 18 ár til sam-
ræmis við margar aðrar þjóðir.
M.a. hefur það komið inn í
umræðuna um fíkniefnavand-
ann að 16 ára sjálfræðisaldur
sé of ungt til að hægt sé að
taka á vandanum snemma. Það
virðist eiga hljómgrunn. Enda
fer ungt fólk á okkar tímum
seinna að vinna fyrir sér og er
lengur í skólum að búa sig
undir lífið en áður var. Virðist
því almennt rökrétt.
Við höfum á ýmsan hátt
verið að fikra okkur niður að
þessum tímamótum, setja ald-
ursmark í lögum við 18 ár.
Kosningaréttur og kjörgengi
var fært niður í 18 ár, gifting-
araldur karla og kvenna og
ábyrgð á heimili þar líka o.fl.
Þetta „fullorðna fólk“ má vera
inni á vínveitingastöðum en
ekki kaupa sér bjórdós. Mis-
munurinn á ábyrgð er auðvitað
ekki í neinu samræmi. Heldur
ekki ábyrgð foreldra, sem eiga
erfitt með að átta sig á hvar
mörkin um skyldur og ábyrgð
Uggja.
Eitt er þó himinhrópandi um
skyldurnar. Með lögum var
akstursrétturinn settur við 17
ár með skelfilegum afleiðing-
um. Unglingar eru að læra á
bíl 16 ára, og taka próf á 17
ára afmælisdaginn sinn og
koma þá hömlulaust út í um-
ferðina. Það er ekki tilviljun að
öll banaslysin sem orðið hafa í
umferðinni á þessu ári eru á
17 ára unglingum. Samkvæmt
úttekt tryggingafélaganna hafa
í mörg ár flest stórslysin í
umferðinni orðið hjá fólki 17-20
ára. Um leið og önnur ábyrgð
í samfélaginu er sett við 18 ára
markið þarf auðvitað að rétta
ökuréttindaaldurinn af til sam-
ræmis. Með síöflugri ökutækj-
um og vaxandi umferð er
ábyrgðin á eigin lífí og annarra
ekki minni í umferðinni en ann-
ars staðar í samfélaginu.
A.m.k. hafa of mörg 17 ára
mannslíf og 17 ára lamanir nú
þegar farið í þessa tilrauna-
starfsemi.
eftir Elínu Pálmadóttur
ÁN ÞRÖSKULDAAA) hunsa lögogreglur
Hafaráðamenn
enga ábyrgð?
Ú ERT alltaf að skrifa í blöð-
in.“ Sagði kunningi minn við
mig um daginn er við hittumst
eftir fjöldamörg ár. „En hefur
þetta nú ekki lagast mikið á síð-
ustu árum?“ bætti
hann við. Mér
vafðist hreinlega
tunga um tönn,
því sjálfur hef ég
setið í þessari
súpu í nær tutt-
ugu ár og því
kannski ekki séð
hlutina með nægi-
legu víðsýni. En! Það er hreint
ótrúlegt hve stjórnmálamönnum
og öðrum ráðamönnum þjóðarinn-
ar leyfist að hunsa egin lög lengi.
Ein lítil lagagrein
í hartnær fjórðung aidar hefur
verið skýrt í lögum að allar opin-
berar byggingar skulu vera að-
gengilegar öllum og í hvert sinn
sem meiriháttar breytingar eru
gerðar á byggingum ætluðum al-
menningi skuli aðgengi hreyfi-
hamiaðra haft í huga. Eg ætla að
leyfa mér að birta hér þessa um-
ræddu reglugerðargrein í heild
sinni:
„Við hönnun á lyftum og iyftu-
húsum skal gætt rýmisþarfa
hreyfihamlaðra, sbr. Rb-blöð nr.
(E2) 101 og 201 og að flytja megi
sjúkling í sjúkrakörfu í lyftunni.
Ennfremur skal gætt ákvæða í
reglugerð nr. 203/1972 um búnað,
rekstur og eftirlit með lyftum og
lyftubúnaði. Um stærðir á lyftum
og lyftuhúsum sjá ISO 4190/2-
1982 og 4190-1:1990.
Við meiriháttar breytingar á
byggingum skal tryggja aðgengi
hreyfihamlaðs fólks í hjólastólum
m.a. með lyftubúnaði.
í byggingum sem eru 3 hæðir
eða meira og hýsa opinberar stofn-
anir, í skrifstofubyggingum sem
eru 3 hæðir eða meira og í verslun-
ar- og þjónustumiðstöðvum, sem
eru tvær hæðir eða meira skal
vera lyfta sem sé a.m.k. 1,10 x
l, 40 m, burðargeta 630 kg og
breidd dyra 0,80 m.
í tveggja hæða byggingum sem
hýsa opinberar stofnanir skal
tryggja aðgengi hreyfihamlaðs
fólks í hjólastól að báðum hæðum,
t.d. með lyftubúnaði.
í Ijöibýlishúsum sem eru 5 hæð-
ir eða meira skal vera lyfta sem
sé a.m.k. 1,10 x 2,10 m, burðar-
geta 1.000 kg og breidd dyra 0,80
m.
í fjölbýlishúsum sem eru 8 hæð-
ir eða meira skal auk fólkslyftu
vera vörulyfta.
Að öðru leyti skal byggingar-
nefnd meta, í hveiju tilfelli, þörf
á lyftum hvað varðar stærð, fjölda
og gerð þeirra.
Mat byggingarnefndar á þörf
fyrir lyftur skal byggja á fjölda
hæða, fermetrafjölda hverrar
hæðar, fjölda íbúða, fjölda nota-
eininga, íbúafjölda og starfs-
mannafjölda ásamt fyrirhugaðri
starfsemi, biðtíma og eðlilegu
þjónustustigi gagnvart íbúum,
starfsmönnum og almenningi.
Byggingarnefnd getur krafist
þess að aðalhönnuður geri sér-
staka grein fyrir mati sínu á lyftu
eða lyftum sbr. 7. og 8. mgr. þess-
arar greinar.
Byggingarnefnd getur krafist
úrbóta ef hún telur þörf á og get-
ur sett strangari kröfur um lyftur
en tilgreindar eru í reglugerð þess-
ari.“ (Byggingarreglugerð 1992,
8.2.2.1.)
Umhverfisráðuneytið
Umhverfisráðuneytið er það
ráðuneyti sem gefur út þessar
reglur og er ábyrgt fyrir því að
farið sé eftir þeim. Þetta er ungt
ráðuneyti, aðeins um fimm ára
gamalt og var fyrst í viðunanlegu
húsnæði en flutti árið 1992 í þetta
gjörsamlega óaðgengilega hús-
næði og sýnir það ef til vill betur
en nokkuð annað hve litla virðingu
stjórnmálamenn bera fyrir al-
menningi.
Á einum af síðustu þingfundum
fyrir jól lofaði þó umhverfísmála-
ráðherra, Guðmundur Bjarnason
því að „ ... fyrir mitt þetta ár
skal neðsta hæð ráðuneytisins þar
sem afgreiðslan er vera gerð að-
gengileg öllum.“ Enn bólar samt
ekki á neinum framkvæmdum, í
það minnsta ekki neinum sjáanleg-
um þó komið sé fram í sjötta
mánuð ársins.
Hótel Norðurland
En ráðherra umhverfismála
stendur í fleiru sem varðar þessa
grein. Hótel Norðurland á Ákur-
eyri, sem er í þriggja hæða húsi,
óskaði eftir að bæta við fjórðu
hæð, án þess að setja lyftu í húsið
og var veitt leyfi til þess af bæjar-
stjórn Akureyrar. Sjálfsbjörg, fé-
lag fatlaðra á Akureyri kærði úr-
skurðinn til ráðherra og tók hann
sér góðan tíma til að ígrunda
málið, eða alla þijá mánuðina sem
hann hafði rétt til samkvæmt lög-
um.
í síðust viku, rétt fyrir landsþing
Sjálfsbjargar, landssambands fatl-
aðra, kom svo úrskurðurinn, sann-
kallaður Salomonsdómur: Hótel er
ekki þjónustumiðstöð heldur fjöl-
býlishús!
Nú hef ég fyrir því traustar
heimildir að byggingarfulltrúi Ak-
ureyrar, byggingarfulltrúi ríkisins,
sem og ferlinefnd Akureyrar hafi
talið það skýlaust að hér ætti að
setja lyftu, ef fara ætti að lögum.
Bæjarstjórnarmeirihlutinn hefur
eftir Guðmund
Mognússon
Þ|ÓDLÍFSÞANKAR/£n/ þærhvítu ogholdugu betri en
brúnar beinasleggjur? _
Kvenímynd nútímans
*
Imannfagnaði sem ég sat um
daginn var verið að ræða um
kvenímynd nútímans. „Ég segi
fyrir mig, ég hef engan áhuga á
þessum brúnu beinasleggjum sem
n
eftir Guðrúnu
Guðlougsdóttur
eru arkandi hér
út um allan bæ
um þessar mund-
ir. Þegar ég var
ungur maður þá
þóttu þær konur
fallegastar sem
voru hvítar og
svolítið holdugar,
nú má ekki sjást
holdtutla utan á konum þá eru þær
roknar til og farnar í erobik eða
hvað það nú heitir og þegar þær
eiga frí frá leikfimihoppinu liggja
þær í ljósum til þess að verða brún-
ar. Og hveijum til dýrðar er þetta
gert, ekki karlmönnum, svo mikið
er víst, karlmenn nútímans eru
ábyggilega ekkert öðruvísi en karl-
menn fyrri tíma, þeir vilja flestir
hafa konur mátulega þéttar á rétt-
um stöðum og litfríðar. Nei - sann-
leikurinn er sá að konur eru famar
að halda sér til hver fyrir annarri,
þetta hefst af þessu kvenréttinda-
brölti öllu, það mætti sannarlega
endurskoða það.“ Þessi ræða, sem
einn af viðstöddum karlmönnum
hélt, dugði til þess að stórmóðga
flestar konur samkvæmisins. Sum-
ir karlmennirnir kinkuðu hins veg-
ar kolli og gáfu frá sér samþykk-
ismuldur.
Líklega er það svo að hver tími
á sér sína kvenímynd, en ekki er
augljóst hver skapar þá ímynd og
kannski er það breytilegt. Ef skoð-
uð eru málverk af konum frá end-
urreisnartímanum sést að þær
holdugu og hvítu hafa ailténd ver-
ið vinsælar fyrirsætur þá. Seinna
var lögð ofuráhersla á mittið, það
varð að vera mjög grannt, svo
grannt að konur þurftu að reyra
sig til þess að nóg væri að gert og
jafnvel að láta fjarlægja rifbein
þegar lengst var gengið. Rasspúð-
amir gegndu þá þýðingarmiklu
hlutverki. Mjaðmimar urðu að vera
bosmamiklar til þess að mittið sýnd-
ist ennþá grennra og bijóstin máttu
gjaman vera vel sýnileg. Allar göt-
ur vom þó hin kvenlegu einkenni
hafin til vegs og virðingar.
Eftir seinni heimsstyijöld skipti
heldur betur um. Þá klipptu konur
hár sitt stutt, svo og kjólana, og
kvenímyndin breyttist á þann veg
að hún hefur aidrei orðið söm síð-
an. Þá komst það sem sé í tísku
að konur væru nánast bijósta-
lausar og mjaðmalausar og engar
sérstakar kröfur voru einu sinni
gerðar til mittisins, aðalatriðið fyr-
ir konur þá var að vera sem sport-
legastar og drengjalegastar í út-
liti. Síðan hefur þessi kvenímynd
verið ótrúlega lífseig - en misjafn-
lega vel sýnileg þó.
Á íslandi var fyrr á þessari öld
í tísku að konur væru holdugar og
hvítar á hörund. I bókum eftir
Guðrúnu frá Lundi eru eftirsóknar-
verðustu konumar þannig útlít-
andi. Hinar, sem karlmennimir
ekki sóttust eftir, voru gjarnan
holdskarpar og blakkar á hörund.
Svo komu aðrir tímar og opin-
berlega hafa holdugar, mjúkar og
hvítar konur ekki verið í. tísku í
marga áratugi. í samræmi við
þetta hafa íslenskar konur lagt æ
harðar að sér, eftir því sem liðið
hefur á öldina, í þeirri viðleitni sinni
að verða sem grennstar og sólbrún-
astar. Það er því ekki nema von
að þeim bregði í brún þegar karl-
menn opna sinn munn og lýsa því
yfir í heyranda hljóði að þeim þyki
þetta eftirsóknarverða útlit ljótt.
Það er sárgrætilegt að fá slíka