Morgunblaðið - 23.06.1996, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ1996 B 9
þó tvívegis ályktað að rétt sé að
leyfa þessar breytingar án lyftunn-
ar.
Hvernig jafngreindum manni
og ég hef alltaf talið nafna minn
vera, tekst að komast að jafnfár-
ánlegri niðurstöðu er að ég held
allri alþýðu manna gjörsamlega
ómögulegt að skilja. Getur það
verið að ráðherra sé svo hræddur
við ráðamenn í kjördæmi sínu að
hann skirrist ekki við að niður-
lægja þá sem hann heldur að séu
minni máttar til að bjarga sjálfum
sér eða flokksbræðrum sínum úr
klípu?
Sjálfsagt hefur ráðherrann
fengið stuðning lögfræðings ráðu-
neytisins til að koma sér úr þess-
ari klípu, en þeir (hinir löglærðu)
eru oft einstaklega iðnir við að
hártoga þær reglur, sem þeir hafa
sjálfir verið með í að sníða sem
skýrastar svo áreiðanlega verði
ekki hægt að misskilja þar nokk-
urn stafkrók.
Ég get ekki séð að Guðmundur
Bjarnason hafí um annað að velja
en að taka aftur þennan úrskúrð
og viðurkenna að honum hafi orð-
ið á mistök. Þá þætti mér líka
nafni minn maður að meiri, sem
vert væri að sæti áfram á ráðher-
rastóli.
Forsetakosningar
Já, það er að æra óstöðugan
að ergja sig yfir því hvernig opin-
berir aðilar sveigja framhjá þeim
lögum og reglugerðum sem þeim
ber að framfylgja. Nú eru forseta-
kosningar á næsta leiti og nýr
bústaður býður eftir komandi for-
seta. EN, er þessi nýi bústaður
aðgengilegur fólki í hjólastól eða
mjög hreyfihömluðu á annan hátt?
Það verður að segjast eins_ og er,
það eru ekki allir jafnir á íslandi,
hafa ekki sömu möguleika, ekki
sama rétt! Hvað, ef forsetinn fót-
brotnar að ekki sé talað um að
hann lamist, skal hann þá segja
af sér af því að hann kemst ekki
lengur hjálparlaust á klósettið eða
í svefnherbergið?
Hugsum nú í alvöru um þessar
spurningar og veltum því fyrir
okkur hvort við viljum lifa í landi
sem ekki lítur jafnt á alla þegna
sína, þrátt fyrir stjórnarskrá, lög
og reglur, eða viljum við gera eitt-
hvað í málunum.
yfirlýsingu í viðbót við það píslar-
vætti sem það óneitanlega er að
neita sér um margskonar góðan
mat og allt sælgæti, leggja auk
þess á sig margra klukkutíma púl
í heilsuræktarstöðvum í hverri viku
og liggja svo í annan tíma graf-
kyrr í sjóðheitum sólbekkjum.
Ég segi fyrir mig, ég vildi gjarn-
an að þetta mál skýrðist almenni-
lega. Ég er viss um að ég tala
fyrir munn margra kynsystra
minna þegar ég segi að það væri
sannarlega gott að þurfa ekki
framar að þjást af nagandi sam-
viskubiti yfir sukksömu áti sínu,
né heldur þurfa að þjást í leynum
hjarta sín vegna sístækkandi bak-
hluta. Ef rétt reynist að karlmenn
hafi því meiri áhuga á konum sem
þær eru holdugri, mýkri og hvítari
þá rennur sannarlega upp betri tið
með blóm í haga fyrir íslenskar
konur, sem flestar ættu auðveld-
lega að geta náð slíku útliti á
skömmum tíma.
Ef fyrir liggur að áhugi karl-
mannanna á slíkum konum verði
yfirfljotánlegur þá er hægt að
sannreyna þá staðhæfingu manns-
ins, sem flutti ræðuna sem ég fyrst
greindi frá, að konur séu að halda
sér til hver fyrir annarri. Ef ís-
lenskar konur halda áfram að neita
sér um mat, púla í heilsurækt og
liggja í sólbekkjum þrátt fyrir vitn-
eskju um að slíkt sé karlmönnum
síður en svo þóknanlegt er ljóst
að þær eru ekki að halda sér til
fyrir þeim heldur hver fyrir ann-
arri. Sannist að þannig sé í pottinn
búið væri kannski mál að fara að
endurskoða kvennabaráttuna.
MANNLÍFSSTRAUMAR
MATARLIST/Er lárperan hollfyrirhúb jafntsem magat
Lárperukmrt
og lárpemhlaup
AVOCADO, eða lárpera á íslensku,
jessi græni viðkvæmi ávöxtur
avókadótrésins, sem svo aftur er
af lárviðarætt, hefur margt til
brunns að bera. Fitumikið aldinkjöt
hans er til margra hluta brúklegt.
Einfaldasta leiðin til að gæða sér á
lárperukjötinu er að skera lárper-
una í tvennt, taka steininn úr og
borða kjötið með skeið úr hýðinu
og gott er að hafa salt, sítrónu og
jafnvel smjör við höndina. Flestir
kannast við hið mexíkóska guaca-
mole og frekar algengt er að lárper-
an sé notuð í ýmiss konar salöt og
forrétti.
menn fóru að rækta lárperutré, en
Astekar sóttu sér fræ til Ekvador
og fóru með til Mexíkó og Inkarnir
fluttu plöntuna inn til Perú um
miðbik 15. aldar. Spánveijar voru
fyrstu Evrópubúarnir til að bragða
á herlegheitunum, en þeir voru samt
mun spenntari fyrir gullinu í E1
Dorado, en hinum suðræna ávexti.
Engu að síður fluttu þeir inn lárper-
uplöntur til Spánar, þær fyrstu árið
1601 og síðan þá hefur ávöxturinn
átt miklum vinsældum að fagna í
Evrópu jafnt sem annars staðar.
Lárperan er stútfull af jafnt víta-
mínum sem steinefnum og hefur
hæsta prótíninnihald allra ávaxta,
eða yfir 2%. Meðalstór lárpera inni-
heldur aðeins um 240 kaloríur og
hér er það besta; lárperan inniheld-
ur ekkert kólesteról. Þið þjótið nátt-
úrlega beint út í búð eftir að hafa
lesið þessa lofgjörð. Verið ekki
smeyk við að kaupa óþroskaðar lár-
perur, það tekur einungis 2-3 daga
fyrir þær að ná fullum þroska ef
þið leggið þær t.a.m. á sólríkan
stað eða inn í skáp. Varist hins
vegar að leggja þær á heita ofna.
Lárperur þroskast best við 15-21
gráðu hita.
Lárperan hefur löngum verið
tengd við húðkrem, enda er hún
mjög E-vítamínrík og kjöt hennar
olíumikið og feitt, en þetta tvennt
saman er talið vera fyrirtaks blanda
til að halda húð heilbrigðri og ung-
legri. Asteka- og Maya-konur upp-
götvuðu þennan eiginleika lárper-
unnar fyrir löngu, en þær notuðu
olíuna sem vörn gegn hinum þurru
vindum Mið-Ameríku. Hér fylgir ein
uppskrift að kremi sem upplagt er
að splæsa á húðina í sumarfríinu,
þegar oft mæðir mikið á henni,
sökum sólar (eða a.m.k. vinds)!
Sumarfrískrem
___________'h lárpera,________
________1 tsk. tært hunang,___
1 tsk. kaffirjómi
Skafið lárperukjötið úr hýðinu og
meijið vel, þannig að engir kekkir
séu. Blandið þá hunanginu og rjóman-
um saman við og hrærið saman þar
til maukið er jafnt í gegn.
Hér á eftir ætla ég að koma með
nokkrar fleiri hugmyndir að
lárperunotkun, en fyrst nokkrir
fróðleiksmolar um lárperuna.
Helstu ræktunarlönd eru Bandarík-
in, Mexíkó, Suður-
Afríka, ísrael og
Ástralía. Aðdá-
endum lárperunn-
ar fjölgar stöðugt,
þannig að ræktun-
in eykst jafnt og
þétt, þess má geta
að eitt lárperutré
getur gefið af sér
allt að 500 lárper-
ur. Margt bendir til þess, að lár-
perutréð hafi vaxið fyrir um 50
milljónum ára þar sem Kalifornía
er nú. Eins er það ekki óhugsandi,
að lárperan hafi verið fæða risaeðl-
anna fyrir um 136 milljón árum.
Ekki er vitað með vissu hvenær
eftir Álfheiði Hönnu
Friðriksdóttur
Notkun
Hreinsið andlit og háls vel og vand-
lega. Berið kremið varlega á með fing-
urgómunum, berið mjög lítið á nef og
kinnbein. Látið kremið vera á í 20
mínútur og takið það síðan af með
bómull og ylvolgu vatni. Þerrið andlit-
ið.
Stappað lárperukjöt er einnig frá-
bær fæða fyrir lítið fólk sem er að
byrja að láta ofan í sig fasta fæðu.
Það er bæði auðvelt að borða það og
melta. Lárperukjötið er nógu mjúkt
til að smábörn geti borðað það hrátt,
þannig að engin vítamín fara til spill-
is við suðu. Lárperan er einnig mjög
mild á bragðið og passar þannig smá-
barnabragðlaukum vel, því flest smá-
börn fúlsa við sterku bragði. Frábær
og fljótlegur morgunmatur fyrir alla
er soðið egg sem sett er í holuna á
hálfri lárperu. Gegn timburmönnum
er gott að blanda saman mörðu lár-
perukjöti, 1 tsk. af hunangi, appelsínu-
bitum og skella í sig. Hér kemur hug-
mynd að nesti í lautarferð: harðsjóðið
6 egg og látið kólna. Takið skumið
af, skerið þau í tvennt og takið rauðum-
ar varlega úr. Hrærið rauðunum saman
við hálfa lárperu og 1 tsk. af fínskom-
um lauk. Setjið blönduna aftur í hvít-
umar og kryddið pent með cayenne-
pipar. Að lokum kemur ein dúndurupp-
skrift að einum þeim mest frískandi
eftirrétti sem ég hef smakkað.
Lárperu- og
sítrónuhlaup
_____________1 lárpera__________
1 pakki sítrónuhlaup blandað með
'h 1 af vatni og kælt þar til það er
orðið frekar stíft,
appelsínusneiðar
uppskrift fyrir 6
Skerið lárperana í tvennt og fjar-
lægið steininn. Skerið kjötið í bita.
Meijið kjötið í blandara, eða sigtið
það, ef þið meijið það í höndunum.
Hrærið lárperakjötið í smáskömmtum
saman við sítrónuhlaupið þar til mass-
inn er orðinn jafn. Hellið öllu saman
í fallegt form og kælið í 1 klst., eða
þar til blandan er orðin vel stíf. Skreyt-
ið með appelsínusneiðum.
LÆKNISFRÆDI/Gé’///^/ vid hindrab ab hundaæbi
berist til landsinsf
Hundaæði
hundaæði er verulegt vandamál í
Rómönsku-Ameríku, Asíu og Afr-
íku. Sjúkdómurinn smitast venju-
lega með biti sjúks dýrs en veiran
getur einnig komist í gegnum slím-
húðir í munni og augum ef t.d.
munnvatn úr sjúku dýri berst
þangað. Veiran kemst í taugar á
smitstað og berst síðan eftir taug-
unum til miðtaugakerfisins en það
tekur oftast 3-10 vikur en getur
stöku sinnum tekið mun lengri
tíma. Eins og áður sagði geta lík-
lega öll spendýr smitast af hunda-
æði en algengast er að menn smit-
ist eftir hundsbit, sjaldnar eiga í
hlut kettir, refir, apar eða blóðsug-
ur (,vampírur“, skyldar leðurblök-
um). Öll þessi dýr deyja að lokum
úr sjúkdómnum að blóðsugunum
undanskildum. í Evrópu eru það
einkum refir sem bera sjúkdóminn
en í S-Ameríku eru það blóðsug-
urnar. Blóðsugurnar lifa m.a. á því
að bíta á sársaukalausan hátt sár
á lappir nautgripa og lepja síðan
HUNDAÆÐI er bráð heilabólga sem öll spendýr geta smitast af og orsak-
ast af veiru. Sjúkdómurinn lýsir sér með krampaflogum, einkum í vöðvum
sem stjórna öndun og kyngingu. Það einkennilega er að kramparnir koma
fram eða versna mikið við tilraunir til að drekka vatn, við að sjá vatn,
heyra vatnshljóð eða heyra talað um vatn. Af þessum ástæðum hefur
sjúkdómurinn stundum verið kallaður vatnsfælni. Annað einkenni er mynd-
un á miklu magni af seigfljótandi munnvatni. Nafnið hundaæði stafar af
því að oft er um hunda að ræða og sjúkdómurinn gerirþá hrædda, óró-
lega, slefandi og árásargjarna, sem lýsa má með æði. Hægt er að bólu-
setja við hundaæði en þeir sem veikjast af sjúkdómnum deyja næstum
allir eftir um viku veikindi með miklum þjáningum.
Hundaæði er landlægt í stórum
hluta heimsins. Þau svæði
sem eru laus við þessa plágu eru
Suðurskautslandið, Ástralía, flest-
ar eyjar í Kyrrahafi, Japan, Tæ-
van, Bretlandseyjar, Skandinavíu-
skaginn, Færeyj-
ar og ísland. Oll
þessi lönd reyna
eftir fremsta
megni að koma í
veg fyrir að sjúk-
dómurinn berist
eftir Magnús til þeirra en helstu
Jóhannsson hætturnar eru
flutningúr gælú-
dýra og húsdýra milli landa en auk
þess ferðir villtra dýra sem erfitt
er að hamla. Á eyjum eins og ís-
landi er tiltölulega auðvelt að koma
í veg fyrir hundaæði með ströngu
eftirliti með innflutningi lifandi
dýra en slíkt eftirlit er einnig nauð-
synlegt vegna annarra sjúkdóma
eins og gin- og klaufaveiki. Ekki
er vitað með vissu hve margir
smitast af þessum hræðilega sjúk-
dómi, einstaka tilfelli koma upp í
Evrópu og Norður-Ameríku en
blóðið. Þær valda umtalsverðu tjóni
með því að smita nautgripi og
annan búpening með hundaæði.
Mörg dæmi eru um það að blóðsug-
ur hafi smitað menn með hunda-
æði.
Gangur sjúkdómsins er þannig
að fyrstu einkennin eru höfuðverk-
ur, sótthiti, lystarleysi, svefnleysi
og dofi umhverfis staðinn þar sem
bitið var. Eftir fáeina daga fer
sjúklingurinn að verða órólegur,
kvíðinn og ruglaður. Fyrstu merki
um hræðslu við vatn koma fram á
þessu stigi og þau þróast oft hratt
yfir í algera vatnsfælni með
krömpum í öndunar- og kynging-
arvöðvum, sem að lokum verður
svo alvarleg að sjúklingurinn getur
ekki einu sinni kyngt eigin munn-
vatni heldur spýtir því og slefar.
Flestir deyja eftir 1-2 vikna veik-
indi úr öndunarlömun og hjart-
sláttartruflunum.
Mörgum er hægt að bjarga ef
gripið er til viðeigandi ráðstafana
strax eftir bitið. Mikilvægt er að
þvo og hreinsa bitsárið mjög vand-
lega og síðan baða það upp úr
sótthreinsiefnum sem drepa veirur.
Ef hægt er að ná dýrinu sem beit,
má aflífa það og rannsaka hvort
merki um hundaæði eru í heilanum
en einnig er hægt að fylgjast með
dýrinu í 10 daga eða svo og ef það
er heilbrigt allan þann tíma er
tæpast um hundaæði að ræða. Ef
grunur leikur á að einhver hafi
verið bitinn af óðum hundi eða
öðru smituðu dýri er þar að auki
hægt að grípa til meðferðar með
bóluefni og mótefni (oft blóðvatn
úr hestum) en aukaverkanir af
þessari meðferð eru tíðar og geta
verið alvarlegar.
Það mun reynast erfitt að út-
rýma hundaæði en mikilvægt er
að halda útbreiðslu sjúkdómsins í
skefjum. Á svæðum þar sem
hundaæði er landlægt er einnig
mikilvægt að bólusetja heimilis-
hunda og ketti og að aflífa flæk-
ingshunda.