Morgunblaðið - 23.06.1996, Side 14

14 B SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
SKRÚÐGANGAN - eina unga fólkið eru fánaberarnir tveir.
Eg hef aldrei haft það
alveg á hreinu hvaða til-
finningar við íslend-
ingar berum til Vestur-
íslendinga, fólksins
sem yfírgaf landið þeg-
ar harðindi dundu yfir,
fólksins sem settist að
í vesturheimi og breytti
nöfnum sínum úr Kristján í Chris, Jónsson
í Johnson og svo framvegis til þess að út-
lendingar ættu auðveldara með að bera þau
fram. Af einhverjum ástæðum hafa tiltölu-
lega fáir viljað skipta sér af þessu fólki hing-
að til. Getur verið að innst inni lítum við á
þau sem föðurlandssvikara? Þeir sem yfir-
gefa landið í stað þess að þrauka, gera að
sjálfsögðu lítið úr áramótaboðskap lands-
feðranna sem oft virðist ganga út á það að
fá okkur til að bíta á jaxlinn og þrauka eitt
ár enn. Sem betur fer höfum við ekki upplif-
að samskonar þrengingar og þeir sem pökk-
uðu föggum sínum ofan í trékoffort og lögðu
á sig langar og hættulegar siglingar til að
komast til Vesturheims í lok síðustu aldar.
Það fólk þurfti að gera upp á milli þess
hvort það vildi hafa með sér verkfæri, bæk-
ur, fatnað, nú eða þá mat til þess að lifa
af ferðina. Ég held að þessar hugsanir hafi
allar skotist í gegnum kollinn á mér á með-
an flugfreyjan beið eftir því að ég ákveddi
hvort ég vildi vín með matnum. Breiðþotan
frá Atlanta flugfélaginu var ekki að flytja
pílagríma í Jþetta sinn. I vélinni voru rúm-
lega 300 Islendingar, heill karlakór og
bændur sem Samvinnuferðir-Landsýn höfðu
tekið að sér að koma til Kanada. Þotan
átti að fara strax til baka og með henni
70 Vestur-íslendingar. Undanfarin ár hafa
hlutföllin verið á hinn veginn, fleiri Vestur-
íslendingar hafa heimsótt ísland en núna
dugði ekki minna en heil breiðþota fyrir
þennan stóra hóp af íslendingum. Við skild-
um þó ekki vera farin að leita
vestur á bóginn aftur án þess
að gera okkur grein fyrir því.
Ég læðist með höndina ofan í
jakkavasann og gái laumulega
að því hvort miðinn gildi ekki
örugglega til baka líka.
Hitinn er rúmlega 30 gráður
í Winnipeg þegar þijú hundruð
útiteknir bændur og kátir kór-
söngvarar stíga út úr vélinni.
Sautjándi júní er skammt undan
og aðeins nokkrar vikur síðan
allt var á kafi í snjó. Veturinn
var mánuði lengri en þau eiga
að venjast og vetumir eru kald-
ir í Manitoba, oft þijátíu til fjöru-
tíu gráðu frost. Ég kemst fljótt
að því að veðrið er eitt vinsæl-
asta umræðuefnið meðal Vest-
ur-íslendinga svona rétt eins og
á meðal okkar.
Ræðismaður íslands í Kanada
heitir Neil Bardal og er útfarar-
stjóri að aðal atvinnu, virðulegur
á yfirborðinu en strákslegur og
jafn vel prakkaralegur undir
niðri. Hann tekur starf sitt al-
varlega og fer með mig beina
leið á skrifstofu Þjóðræknisfé-
lagsins.
Á leiðinni staðfestir hann
grunsemdir mínar því að á ferð-
um sínum til Islands hefur hann
stundum orðið var við einskonar
ásökunartón í máli sumra þeirra íslendinga
sem hann á samskipti við; „Þið flýðuð land,
létuð ykkur hverfa þegar við þurftum á
ykkur að halda og fóruð vestur til að verða
rík á meðan við vorum eftir og þurftum að
takast á við þetta harðbýla land“. Hann
segir að samt sem áður sé allt þetta fólk í
góðum störfum á íslandi og hann mundi
glaður vilja skipta við þau. „Þeir sem fóru
vestur voru að gera þeim sem eftir urðu
greiða,“ segir hann. „Þeir voru að koma í
veg fyrir hungursneyð því landið gat ekki
brauðfætt alla sem þar voru á þessum hörm-
ungarárum.“ Vissulega var bágt ástand á
íslandi í kringum 1875 þegar íslendingar
námu land við Winnipeg-vatn, eldgos, ösku-
fall og farsóttir hijáðu þjóðina. Afi Njáls í
móðurætt fór vestur um haf en hann segir
að hjarta hans hafi orðið eftir á íslandi;
„Hann lærði aldrei ensku og dreymdi alla
tíð um að komast aftur heim til Islands en
vissi innst inni að þangað kæmist hann aldr-
ei aftur.“
Allt þetta tal um yfirvofandi hungursneyð
síðustu aldar gerir okkur svanga og hann
fer með mig á veitingastað sem kallast ’Ro-
und Table’. Staður þessi er í eigu Islendings
sem flutti til Kanada fyrir um þijátíu árum.
Hann keypti matsölustaði sem voru reknir
með tapi og snéri tapinu í hagnað. Hann
er nú orðinn milljónamæringur og á veit-
ingahús út um alla Winnipeg-borg, hefur
verið kosinn „viðskiptajöfur ársins" og „veit-
ingamaður ársins“ í Kanada. Við vonumst
til þess að þessi dularfulli Islendingur heilsi
upp á okkur en hann lætur ekki sjá sig.
Verra heilsufar
Nýlega var rannsakað hvort heilsufar
Vestur-Islendinga væri öðruvísi en heilsufar
þeirra sem urðu eftir á íslandi. „Því miður
komum við verr út úr þessari rannsókn,“
segir Neil um leið og hann hámar í sig djúp-
steiktan fisk og franskar kartöflur. „Við
höfum að meðaltali meira kóleeteról í blóð-
inu og heilsufar okkar er almennt verra en
frændfólks okkar heima á íslandi."
Neil hefur ákveðnar hugmyndir um það
hvernig ísland og Kanada gætu aukið sam-
skipti og viðskipti sín á milli svo að bæði
löndin hagnist af og telur að það sé margt
sameiginlegt með þessum tveim þjóðum,
segir að við hugsum svipað og eigum svip-
aðra hagsmuna að gæta. Hann er t.d. sann-
færður um að Kanada mundi reynast Is-
landi betur en Bandaríkin í viðskiptum til
lengri tíma litið. Nýlega tók hann þátt í því
að koma á flugsamgöngum á milli íslands
og Kanada og er stoltur af. Fyrir nokkrum
árum tókst honum sem forseta Þjóðrækni-
félagsins að fá kanadísk yfirvöld til þess
að bjóða Vigdísi Finnbogadóttur í níu daga
opinbera heimsókn, „mun lengri heimsókn
en Elísabetu Englandsdrottningu var boðið
í,“ segir hann og hlær. „Frú Vigdís vakti
mikla Iukku þegar hún kom hingað og þá
kom glöggt í ljós hvaða tilfinningar Vestur-
Islendingar bera til ættjarðarinnar."
Það er ekki annað að sjá en Neil Bardal
hafi vegnað vel i Manitoba og sama má
reyndar segja um flesta afkomendur ís-
lensku landnemanna. Flestir Vestur-íslend-
ingar hafa í gegnum tíðina gengið mennta-
veginn og margir hafa komist í áhrifamiklar
stöður. Sigtryggur Jónasson, sem kallaður
hefur verið faðir íslenska landnámsins, var
meira að segja kosinn á þing hér í Kanada
fyrir síðustu aldamót en hann var í hópi
fyrstu landnemanna. Neil er ekki í nokkrum
vafa um að velgengni íslendinganna hér er
mest mæðrum þeirra að þakka. „íslenskar
konur eru valkyrjur," segir hann á íslensku
og brosir, „sterkar konur og ákveðnar sem
sjá til þess að þær geti verið stoltar af son-
um sínum.“
Fyrstu íslensku landnemarnir, 285 að
tölu, settust að i Gimli við Winnipeg vatn
einn eftirmiðdag í október 1875. Áður en
dagurinn var liðinn hafði þeim fjölgað um
einn. Sigríður Ólafsdóttir, sem ól fyrsta
bamið í nýju landi, var langalangamma átj-
án ára stúlku sem heitir Sigrid Stefanson.
Afí hennar, Stefan Stefanson, er fyrrver-
andi yfirfógeti Manitoba fylkis og handhafi
fálkaorðunnar. Alls eru afkomendur Sigríð-
ar landnema í Kanada orðnir um 400 tals-
ins. Það er því ekki furða að hin ljóshærða
Sigrid finni fyrir uppruna sínum. Þegar hún
var yngri söng hún „Stóð ég úti í tungls-
Ijósi“ og „Fósturlandsins Freyja“ með ís-
lenska barnakórnum og var send í sérstakar
sumarbúðir til að læra þjóðsögur og lög frá
íslandi. Núna kennir hún í þessum sumar-
búðum.
Þegar ég bið hana að bera sig saman við
jafnaldra sína sem ekki eru af íslenskum
ættum segist hún sjálfsagt vera sjálfstæð-
ari en þeir. Hún er ekki hrædd við að tak-
ast á við hliitina sjálf og virðist hafa háleit
markmið. Á sumrin er hún stundum leið-
sögumaður fyrir ferðamenn sem heimsækja
Gimli og finnst gaman að geta rakið ættir
sínar aftur til fyrsta Islendingsins sem þar
fæddist.
Ég rakst á Sigrid þegar ég villtist inn á
fund í samkomuhúsi við aðalgötuna í Gimli
þar sem Vestur-íslendingar voru að und-
irbúa hátíð sem hajdin er þar fyrstu helgina
í ágúst og kallast íslendingadagurinn. Eftir
að hafa fylgst með fundinum í stutta stund
varð mér ljóst að það voru konurnar á staðn-
um sem höfðu töglin og hagldimar, karlarn-
ir virtust einfaldlega vera verkfæri í þeirra
höndum. Ég minntist orða Neil Bardals um
vestur-íslensku valkyijurnar, sterkar og
ákveðnar, sem fá sínu framgengt. Sigrid
hlær að þessum hugrenningum mínum og
segir að þetta sé örugglega allt vel meint.
Hún lýsir þessari árlegu hátíð sem „wicked
weekend" sem sjálfsagt mundi
útleggjast sem „bijáluð stuð-
helgi“. Íshokkívellinum er breytt
í dansgólf og hljómsveitir leika j
fyrir dansi. Kórar syngja ísíensk
lög og víkingar kasta öxum.
Flugeldum er skotið á loft og
haldin er keppni í því að fella
bjórflöskur af staur með svif-
diski. Leikur þessi kallast „Friz-
nock“ og var reyndar búinn til
af Vestur-íslendingum. íslend-
ingarnir bíða spenntir eftir þess-
ari helgi allt árið en ég þori
ekki einu sinni að segja Sigrid
sögur af verslunarmannahelgum
heima á íslandi, sem sjálfsagt
eru ekki eins íjölskylduvænar
skemmtanir og íslendingadag-
urinn. Stjórnendur hátíðarinnar
dreymir um að einhvern tímann
komi stórir hópar frá íslandi til
að taka þátt í herlegheitunum.
Sjálf hefur Sigrid komið til ís-
lands og segir að brosið hafi
ekki farið af andliti sínu þann
tíma sem hún var þar, að vísu
hafi hún orðið fyrir dálitlum
vonbrigðum þegar hún komst
að því að ekki voru allir íslend-
ingar Ijóshærðir. Hún segist hik-
laust vera Islendingur þó svo að
í æðum móður hennar renni
sænskt blóð. Hún kann að baka
íslenskar pönnukökur, en tekur
ekki í mál að borða harðfisk.
Marno Olafson er tæplega þrítugur Vest-
ur-íslendingur sem selur farsíma og boð-
tsfeki hjá Símafélagi Manitoba -fylkis. Hann
er íslenskur í báðar ættir og þó hann hafi
ferðast víða um heim sem knattspyrnumað-
ur fyrir nokkrum árum hefur hann aldrei
komið til íslands. Foreldrar hans tala ís-
lensku og ætluðu að skíra hann Marino en
ákváðu að breyta stafsetningunni til þess
að hann yrði ekki álitinn ítali. Marno er
reyndar ekkert sérstaklega íslenskur í útliti
fyrir utan það að vera stór og sterklega
vaxinn.
Heimsæki ísland um aldamótin
„Hér í Manitoba snýst allt um íshokkí.
Sjálfsagt hefur það verið íslendingurinn í
mér sem olli því að ég vildi vera öðruvisi
og leika knattspyrnu." Marno flutti til Eng-
lands til þess að geta einbeitt sér að fótbolt-
anum. Hann lék með varaliði Blackbum
Rovers og síðar öðrum liðum á Englandi,
Hann ákvað að leggja skóna á hilluna eftir
sex aðgerðir á hné en er farinn að hugsa
sér til hreyfíngs aftur.
Marno ólst upp við sögur af fiskveiðum
á vötnunum í Kanada og hefur alltaf verið
meðvitaður um uppruna sinn. „Við sem
erum afkomendur landnemanna erum smám
17. júní í Winnipeg
f kjölfar
^ Vestur-
íslendinga
Það er talið að í Norður-Ameríku finnist um tvö
hundruð og fímmtíu þúsund manns með íslenskt blóð
í æðum eða nánast jafn margir og íbúar Islands sjálfs,
skrifar Jón E. Gústafsson, Fæst af þessu fólki hefur
komið til íslands og aðeins örfáir tala íslensku
en flestir segjast hiklaust vera íslendingar,
að minnsta kosti þeir sem búa í Kanada.