Morgunblaðið - 24.07.1996, Blaðsíða 8

8 MIÐVIKUDAGUR 24. JÚLÍ 1996
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
l\V€Olu POI IlI Kl nCl Ólafur Ragnar Crímsson, verbandi forseti íslands, og eiginkona hans,
J ■ •iiiimmmmiin; 1:11111 1 miin/ 11111 / mn m1 iiiin : I
ircrMusip
Skutlaðu skjóðuskömminni fyrir mig upp í Sorpu á leiðinni, Margrét mín... ég er
alveg steinhættur að vera kommi...
National Geographic Society styrkir rannsókn hér á landi
Rannsaka landmotun-
aráhrif jökla
HJALTI J. Guðmundsson, land-
fræðingur í doktorsnámi við Edin-
borgarháskóla, og prófessorarnir
David Sugden og Andrew Dugmore
við sama háskóla hafa hlotið rann-
sóknarstyrk upp á tæpar tvær millj-
ónir króna frá National Geographic
Society. Rannsóknin er þegar hafin
og miðast í fyrsta áfanga við að
skrá jökulhreyfingar. Síðar verður
smíðað tölvulíkan á grundvelli
gagna úr rannsókninni.
Að sögn Hjalta gengur rannsókn-
in út á landmótunarfræði jökla, en
það er hans sérgrein. Hreyfingar
jökla á nútíma (síðastliðnum 10
þúsund árum) eru kortlagðar og
síðan reynt að túlka loftslagsbreyt-
ingar út frá jökulhreyfingunum.
Þegar jöklar hopa skilja þeir eftir
sig jökulgarða sem sýna stærð jök-
ulsins bæði í tíma og rúmi. Síðan
er hægt að nota stöðu jöklanna í
dag og það sem vitað er um veður-
far undanfarinna ára sem viðmiðun
þegar lesið er í þessar menjar um
fyrri stærð jökulsins.
Tölvulíkan byggt
á gögnunum
Hjalti segir að styrkurinn miðist
við tvíþætt verkefni. Annars vegar
fyrrgreinda kortlagningu jökul-
breytinga. Hins vegar verður búið
til tölvulíkan byggt á rannsóknar-
gögnum. Út frá þessu líkani á að
vera hægt að segja hvernig jökull-
inn hefur hagað sér við mismun-
andi veðurfarsaðstæður, til dæmis
hvort hitastig eða úrkoma hafi haft
meiri áhrif á stærð jökulsins.
„Við þurfum að þekkja hvernig
jöklarnir hafa hagað sér til þess að
geta sagt eitthvað um framtíðina,"
sagði Hjalti. „Til dæmis hvað gæti
mögulega gerst ef hitastig hækkaði
um 2-3 gráður næstu 100 árin
vegna gróðurhúsaáhrifa.“
Rannsakaðir verða jöklar þvert
yfir landið, því jöklarnir sunnan og
norðan heiða haga sér ekki eins,
að sögn Hjalta. Skriðjöklar Eyja-
fjalla-, Mýrdals- og Öræfajökuls
verða rannsakaðir, auk skriðjökla
Hofsjökuls og nokkurra lítilla skál-
aijökla á Tröllaskaga og líklega
einnig Flateyjarskaga. í vetur verða
jöklarnir svo þykktarmældir og
næsta sumar á að ljúka kortlagn-
ingunni.
Kettlingur á faraldsfæti
Blönduósi. Morgunblaðið.
FERÐAMENN sem staddir voru
við Esso-skálann á Blönduósi á
mánudaginn urðu varir við und-
arleg hljóð sem bárust undan
vélarhlif eins bílsins sem stansaði
fyrir utan skálann. Þegar að var
gáð kom í ljós hvítur kettlingur
sem mjálmaði ámátlega.
Kettlingurinn var bæði svang-
ur og þyrstur og í feldi hans
voru olíublettir. Eigandi bílsins,
sem er Blönduósingur, var þá
nýkominn á Blönduós frá Vest-
mannaeyjum og leiða menn að
því líkur, að kettlingurinn hafi
jafnvel tekið sér far með bílnum
þaðan, viljað komast í blíðuna
fyrir norðan. Hvort sem kettling-
urinn hefur komið frá Eyjum
eður ei þá kannast enginn við
hann á Blönduósi og er hér aug-
lýst eftir eiganda hans, en farið
var með kettlinginn á lögreglu-
stöðina á Blönduósi.
Morgunblaðið/Jón Sigurðsson
VALDIMAR Guðmannsson var nýkominn á bíl sínum á Blöndu-
ós frá Vestmannaeyjum og flutti með sér laumufarþega, hvítan
kettling undir vélarhlífinni.
Landfræðileg upplýsingakerfi
Tölur og kort
í eina sæng
Bergljót S. Einarsdóttir
LUK, sem nefnist á
ensku Geographic In-
formation Systems
(GIS), er hugbúnaðarkerfí
sem vistar og notar stað-
bundnar upplýsingar. Lýsa
má kerfinu með nokkurri
einföldun sem eins konar
teiknikerfi með beinteng-
ingu við gagnasöfn. Al-
mennur notandi á i slíku
kerfi að geta á einfaldan
hátt unnið t.d. í Windows-
umhverfi með tölur og kort
samtímis. Sem dæmi má
nefna vinnslu með staðtölur
frá Hagstofunni um mann-
fjölda 0g atvinnuþróun á
skýrt afmörkuðu svæði.
Þingmenn, sem væru að
velta fyrir sér vegaáætlun,
gætu t.d. gert sér gleggri
grein fyrir því sem þeir eru
að samþykkja eða hafna ef
þeir hefðu aðgang að gögnum á
tölvuskjá með þessum hætti.
Bergljót S. Einarsdóttir hyggst
í ritgerðinni fjalla um notkun
landfræðilegra upplýsingakerfa
við svonefnt landskipulagsstig en
kveðið er á um slíkt stig í tillögu
að nýjum skipulagslögum. Hún
segir áð markmið landskipulags-
stigs sé að samræma og samhæfa
ýmsar geiraáætlanir sem gerðar
eru nú á landsvísu í hinum ýmsu
stofnunum. Dæmi um siíkt sé
vegaáætlun og orkuáætlun, einn-
ig megi hugsa sér að gerð verði
sérstök áætlun um ferðaþjónustu.
Þessar áætlanir megi bera sam-
an í LUK og skoða þær jafnframt
með tilliti til jarðhita-, jarð-
skjálfta- og náttúruverndarsvæða
til að reyna að sjá fyrir hugsan-
lega árekstra og benda á lausnir.
Ekki sé stefnt að einhvers konar
hæstarétti í skipulagsmálum.
Bergljót segir fjamámið vera
samstarf nokkurra háskóla í Evr-
ópu, stöðugt bætist skólar við.
Námið byggist á skriflegum verk-
efnum og hugbúnaðaræfingum.
Nemandi fer tvisvar til Hollands
til að taka þar þátt í hópvinnu.
Hún segir námið nýtast vel
fólki með ýmsa sérfræðimenntun
er vilji bæta við sig þekkingu á
þessum kerfum. „Þeir sem fara, í
UNIGIS-nám læra svolítið um
gagnasöfn, heilmikið um korta-
gerð, framsetningu efnis, hvernig
fólk skilur og skynjar kort. Við
þurfum að vita hvaða áhrif röng
notkun texta og lita á korti hefur
á túlkun notandans, þurfum líka
að læra að takmarka upplýsingar.
Við lærum að sjálfsögðu um
tæknilega þætti kerfanna, nauð-
synlegt er að kunna eitthvað í
forritun en við eigum
ekki síst að vera tengil-
iður milli kerfísstjóra og
notenda.
Tekið er á stjómun-
arlegum þáttum í nám-
inu. Það sem hefur staðið þróun
LUK fyrir þrifum er að kerfin
hafa verið mjög flókin og þurft
hefur sérþjálfað starfslið til að
geta notað þau. Það hefur því
verið erfitt að tengja þau almennu
starfi á stofnunum. Tæknilegi
þátturinn hefur oft verið of fyrir-
ferðarmikill en nú em kerfin að
verða einfaldari.“
Kerfi af þessu tagi eru að sögn
Bergljótar notuð erlendis við hina
ólíklegustu hluti. í Bandaríkjun-
um var safnað gögnum um at-
hafnasvæði marðartegundar í út-
rýmingarhættu til að geta skipu-
lagt landnotkun með tilliti til dýr-
anna; unnið var úr gögnunum
► BERGLJÓT S. Einarsdóttir
er arkitekt, fædd 1956 og á
13 ára gamla tvíbura. Hún
starfar hjá Skipulagi ríkisins
þar sem hún vinnur að upp-
byggingu og mótun landfræði-
legra upplýsingakerfa (LUK) á
stofnuninni. Bergljót lauk
námi við arkitektadeild Tækni-
háskólans í Þrándheimi árið
1982. Hún hefur unnið hjá
Skipulaginu frá 1991 og lýkur
í sumar tveggja ára námi í
landfræðilegum upplýsinga-
kerfum sem hún hefur stundað
með aðstoð fjarkennslu-
menntanetsins UNIGIS við
Fijálsa háskólann í Amster-
dam. Tekur þá við ritgerð til
meistaragráðu við sama skóla.
með landfræðilegu upplýsinga-
kerfi. Lögregluyfirvöld nota LUK
til að fylgjast með þróun afbrota-
tíðni í borgarhverfum, hraðinn á
úrvinnslunni er mikill og hægt er
að beita liðsaflanum á markviss-
ari hátt en áður. Einnig segir
Bergljót að LUK sé oft kynnt sem
verkfæri til markaðsrannsókna í
tölvutímaritum.
Víða er unnið að uppbyggingu
LUK í stofnunum hérlendis og
segir Bergljót miklu skipta að
reynt sé frá upphafi að sarrihæfa
kerfi og gögn. Þannig sé hægt
að tryggja samnýtingu og draga
úr tvíverknaði.
„Hjá Landmælingum íslands
hefur verið unnið að því undanfar-
in ár að koma upp nýju lands-
hnitakerfi fyrir allt landið og þeg-
ar því er lokið ætti að verða auð-
veldara að samnýta gögn kerfa
t.d. á Raufarhöfn og í Reykjavík.
Það sem bráðvantar
núna eru stafræn,
staðfærð og lagskipt
kort fyrir allt landið til
að nota við tölvu-
vinnslu á gögnum í
LUK og almennt við skipulags-
vinnu. Það eru til slík kort í
mælikvarðanum 1:500.000 en
þau duga ekki til að nota við
svæðisskipulag eða aðalskipulag,
til þess þarf mælikvarðann
1:50.000 sem er í vinnslu."
Bergljót segir að landfræðileg
upplýsingakerfi af ýmsu tagi hafi
verið notuð hér um nokkurt skeið,
nefnir sem dæmi um nýja notkun
Neyðarlínuna og Ferðavakann.
Almannavamir noti sitt eigið kerfi
og í Reykjavík sé unnið markvisst
að því að byggja upp samræmd
og gagnvirk upplýsingakerfi fyrir
borgina, flestar stofnanir hennar
eigi aðild að því starfi.
Tengiliður
kerfisstjóra
og notenda