Morgunblaðið - 12.09.1996, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 12. SEPTEMBER 1996 25
LISTIR
Reuter
Þremur árum eftir að þau voru skotin til bana við Vrbanabrúna voru Bosko Brkic og Admira Ismic
jarðsett hlið við hlið í Sarajevo 10. april sl.
myndir af lífi fólks, sem var um
kyrrt í Sarajevo veturinn 1992-
1993. Það er verið að æfa Rómeó
og Júlíu og aðalleikararnir bera
nöfnin Admira og Bosko, sem voru
í alvörunni kærustupar. Admira
tilheyrir múslimskri fjölskyldu og
Bosko serbneskri. En hvað er nafn?
Veruleikinn grípur hrottalega fram
í fyrir orðræðu Shakespeares í
munni Admiru og Boskos. Þau eru
enn ekki fullæfð í hlutverki Róm-
eós og Júlíu. En þegar mest liggur
við, þegar stríðið kemst sem næst
því að skilja þau að og orð
hvunndagsmálsins nægja ekki,
finna þau þráðinn á ný í orðum
hins sígilda verks.
Maðurinn sem í upphafi birtist
á sviðinu og skapaði magnaða
þögn er Zio, faðir Admiru (leikinn
af Göran Ragnerstam) og hann
talar um „börnin sín“, þegar hann
vill vita, hver skaut þau á flóttán-
um og hver geti hjálpað við að
sækja líkin.
Og það er hann sem á síðustu
orðin í verkinu, beinir þeim til
prestsins, sem hefur haldið líkræðu
yfir dóttur hans og tilvonandi
tengdasyni. En presturinn er of
serbneskur til að nefna nafn henn-
ar, nefnir aðeins Bosko. Eftir allt
sem á undan er gengið er ekki
erfitt að skilja viðbrögð Zios sem
loks hótar með orðunum: Héðan í
frá verður mottóið auga fyrir auga
og tönn fyrir tönn!
Skotin við Vrbanabrúna
Leikskáldið og leikstjórinn Jas-
enko Selimovic frá Sarajevó lætur
skáldskap og skepnuskap mætast
í minningum og gerast á sviðinu.
Og hann lætur reyna á mörkin
milli leikhúss og raunveruleika,
sviðshlutverka og samfélagshlut-
verka.
Saga Admiru og Boskos raun-
veruleikans varð á sínum tíma
þekkt gegnum fjölmiðla. Þau voru
háskólastúdentar. Að vera serb-
neskur á bosnísku svæði og neita
að taka sér vopn í hendur var í
sjálfu sér hættulegt. Hvernig Adm-
iru hefði reitt af á svæði Serba er
óvíst. Þau höfðu fengið loforð fyrir
að vera látin í friði, þegar þau
ákváðu að fara saman yfir ána
Mijakka um Vrbanabrúna. Aðeins
nokkur hundruð metra gönguleið
í einskismannslandi meðfram ánni.
En rétt áður en þau komu að
brúnni, síðdegis miðvikudaginn 19.
maí 1993; féllu þau fyrir kúlum
leyniskyttu. Enginn játaði á sig
verknaðinn og í heila viku var rifist
um, hveijum bæri að sækja líkin,
og hvaðan. En einmitt sú stað-
reynd, að þau tilheyrðu tveimur
hópum fólks, sem stóðu í stríði,
gerði líf þeirra að tákni um ást, sem
hafin var yfír takmörk kynþátta.
Tákn sem engar byssukúlur ráða
við. Þau fundust í faðmlögum. Vitni
sáu Bosko falla fyrst. Sáu Admiru
nálgast hann og ná að vefja hann
örmum áður en hún dó líka.
Sviðsetning Guernica
Jasenko fékk leiklistarmenntun
í heimaborg sinni og hafði starfað
þar sem leikari og leikstjóri í á
stjötta ár. Hann lék við Þjóðleik-
húsið í Sarajevo, þegar hann ákvað
að flýja. Hann styðst við sögu
Admiru og Boskos að hluta til og
með samþykki eftirlifandi foreldra
beggja. En með því að gera há-
skólastúdentana að leikurum, þeg-
ar hann færir söguna í leikbúning,
færir hann þau nær þeim heimi,
sem hann þekkir best, leikhús-
heiminum meðan stríðið ákveður
hveijir geta mætt í sín hlutverk
hveiju sinni.
Árangurinn er vægðarlaus sýn-
ing. Það var ekki leiði, sem vakti
með mér spurninguna um að fara
eða vera meðan hún stóð yfir.
Heldur voru hrein og bein óþæg-
indi af því sem gerðist á sviðinu
að slíta mig í sundur. Svo les ég
gagnrýnina. Lofsyrði í öllum blöð-
um. Dagens Nyheter, Svenska
Dagbladet, Göteborgsposten.
Skrýtið. Svo það er þetta sem til
þarf og ekkert minna. Fyrir fólk
með sterkar taugar.
Ég hitti Jasenko síðdegis mið-
vikudaginn 4. september 1996.
„Það sem vakti fyrir mér var
að sviðsetja Guernica, ekki Mónu
Iisu,“' segir hann og á við málverk
Pablos Ruis Picassos frá árinu
1937, með vísun í spönsku upp-
reisnina þegar flugvélar Francos
heijuðu á varnarlausa Guernica-
borgina. Þá speglun á stríðsásandi
er samtímis mótmælir stríði. „Þar
er allt sundurslitið, líkamshlut-
ar... hefurðu tekið eftir því
hvernig Picassó staðsetur augu?“
Ég tek eftir því, að þegar ég sé
sýninguna í annað sinn hefur sjón
mín breyst. Ég sé betur. Það sem
ég varð að veija mig gegn áður
öðlaðist nú merkingu. Jafnvel í
hrottalegustu senunum skynja ég
manneskjur þrátt fyrir allt. Skynja
hvernig atburðarásin breytir þeim.
Hvernig tortryggni ágerist. Hvern-
ig óttinn gerir rétt fólks til að taka
eigin ákvarðanir að engu.
Og ég veit að hefði Jasenko sett
upp sama leikrit í Sarajevó í ár
hefði það orðið allt önnur sýning.
Meira epísk, sagði hann.
vLumz
SKYRTUDAGAR
FLAUELSSKYRTUR OG
«CHINOS» SKYRTUR
RTUR
'ARISKYRTUR
DRESS
MANN
LAUGAVEGI 18 B - REYKJAVIK