Morgunblaðið - 20.10.1996, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 20. OKTÓBER 1996 B 5
Eiturly fj asmygl
ógnar
stö ðugleikanum
EITT stærsta vanda-
málið sem Kyrgizstan
stendur frammi fyrir
er stóraukin umferð
eiturlyfja. Neysla eitur-
lyfja er kannski ekki
ýkja mikil á vestrænan
mælikvarða en landið
er að verða ein helsta
flutningaleið ópiums til
Rússlands og þaðan oft
áfram vestur til Evr-
ópu.
Einhver ópíumrækt
er í Kyrgizstan en
megnið af eiturlyfjun-
um kemur frá Afgan-
istan og að einhverju
leyti Tajikistan.
Kyrgizstan, Úzbekistan, Tajikist-
an og Kazakhstan hafa hafið víð-
tæka samvinnu til að sporna við
eiturlyfjavandanum en fjárskortur
kemur oft í veg fyrir að, hægt sé
að kiekkja á smyglurum. Lögreglu-
menn fá oft ekki greidd laun svo
mánuðum skiptir, lögreglan hefur
fáar bifreiðir til umráða, nær engin
skotvopn eða annan búnað. Sérþjál-
faðir eiturlyfjahundar eru fáir og
þjálfun þeirra vart á því stigi, sem
krafist er á Vesturlöndum. Helsta
hundaþjálfunarstöð lögreglunnar er
staðsett í höfuðborginni Bishkek og
þar eru geymdir nokkrir tugir
hunda. Flestir þeirra blendingar er
hafast við í skítugum búrum. Engir
peningar til að kaupa sérræktaða
hunda og því verður að taka það
sem býðst.
Úr öryggislögreglu
í eiturlyfjabaráttu
Æðsti embættismaður stjórn-
arinnar í baráttunni gegn eiturlyfja-
smygli er Mameev Askarbek hers-
höfðingi. Hann hefur verið formað-
ur eiturlyfjanefndar ríkisins í eitt
ár en var á sovét-tímanum yfirmað-
ur leyniþjónustunnar KGB í lýðveld-
inu. Skrifstofa hans er staðsett i
skrifstofuhúsnæði er tilheyrir lög-
reglunni og er tákn-
gerving þess fjárskorts
er hið opinbera þarf
að búa við. Pússning
molnar af veggjum,
gangar eru dimmir og
megn hlandstækja
liggur í loftinu. Skrif-
stofa Mameevs og
nærliggjandi skrifstof-
ur skera sig hins vegar
úr. Þær eru bjartar og
snyrtilegar. Parkett á
gólfum, þar er nýtt
símkerfi og tölvubún-
aður, húsgögn glæsi-
leg og í hillusamstæðu
má sjá sjónvarp og
myndbandstæki.
Hugsanlega tákn um að stjórnvöld
líti á baráttuna gegn eiturlyfjum
sem forgangsverkefni.
Þegar Mameev er spurður hvers
vegna fyrrum yfirmaður sovésku
leyniþjónustunnar í Kyrgizstan
skuli vera skipaður í þessa stöðu
segir hann að líklega hafi ráðamenn
litið til þess að hann hafi starfað
um áratuga skeið í suðurhluta
landsins og hafi því mikla reynslu
af því að fylgjast með eiturlyfja-
smyglinu.
Brot af magninu
gert upptækt
Hann segir að samkvæmt heim-
ildum stjórnvalda séu ræktuð 3.000
tonn af ópíum í Afganistan árlega
og eykst magnið á ári hveiju. Ein-
ungis í Búrma er nú ræktað meira
magn en í Afganistan. Talið er að
af þessu sé 150 tonnum smyglað
árlega til Tajikistan, þaðan til
Kyrgizstan og síðan áfram til Rúss-
lands og annarra ríkja. Einnig er
miklu magni smyglað í gegnum
Pakistan, Túrkmenistan og íran.
„Fyrir fimm árum gerðum við ein-
ungis 3,5 kíló upptæk á ári. í fyrra
voru hins vegar 700 kíló gerð upp-
tæk. Við náum því einungis að
leggja hald á tæplega eitt tonn af
Maaev karbek
í þessu samstarfi til þessa enda það
ríki Mið-Asíu sem auðugast er af
hráefnum, olíu, gasi og baðmull.
Túrkmenar hafa því talið sig geta
fetað aðra leið en nágrannaríkin í
samskiptum við umheiminn þó að
kyrgíski utanríkisráðherrann spái því
að þeir muni að lokum koma aftur
í faðm frænda sinna.
Önnur ríki sem skipta Kyrgizstan
miklu máli eru Tyrkland og íran.
Tyrkir hafa sýnt þessum heimshluta
mikinn áhuga og verið áberandi í
öllu uppbyggingarstarfi. Þeir eru
menningarlega skyldir Mið-Asíuþjóð-
unum og kyrgíska er mjög áþekk
tyrknesku. Tyrkir líta á sig sem for-
ystuþjóð í þessum heimshluta og
styrking tengslanna við Mið-Asíu-
ríkin er mikilvæg í því sambandi.
Kona í heimi múslima
EKKI er allt sem sýnist
í kyrgískum verslunum.
En hvernig metur Otunbayeva
stöðu sína sem kona í embætti utan-
ríkisráðherra í heimi múslima? „Á
margan hátt getur það verið erfitt.
Flestir sem koma við sögu eru karlar
og í einstaka ríkjum, t.d. Iran, er
vart litið á okkur konur sem mennsk-
ar. Er ég fór í opinbera heimsókn
tii íran var mér hins vegar sýnd
mikil gestrisni. Ég átti fundi með
Rafsanjani forseta og hann er mjög
háttprúður maður. Þrátt fyrir hina
opinberu stefnu þeirra var mér ávallt
sýnd fyllsta virðing.
Kona sem ég virði mikið er Benaz-
ir Bhutto í Pakistan. Hún er hörð
af sér. Astandið hér er hins vegar
frábrugðið því í mörgum nágranna-
ríkjanna að því leytinu til að staða
kvenna var ágætlega sterk í Sovét-
ríkjunum. Ég er ein þeirra er hafa
lifað af umskiptin en ég var aðstoðar-
forsætisráðherra um skeið á Gorb-
atsjov-tímanum og var síðan skipuð
MANNLÍFIÐ getur
verið fjölskrúðugt.
hundrað og fimmtíu," segir Mam-
eev.
Hrikalegir flallgarðar eru á
landamærum Tajikistans og Kyrg-
izstans og einungis einn vegur er
frá Tajikistan til borgarinnar Osh
í suðurhluta Kyrgizstan. í Osh kost-
ar kílóið af hráópíumi allt að 700
dollara en 2.500 dollara í höfuð-
borginni Bishkek. Verðið margfald-
ast síðan aftur þegar til Rússlands
er komið.
Eiturlyfjanefndin, sem skipuð var
af forsetanum fyrir ári til að stjórn-
ar baráttunni gegn eiturlyfjum,
hefur lagt fram tillögu að nýrri
refsilöggjöf fyrir eiturlyfjabrot.
„Núverandi löggjöf er fremur ófull-
komin og ófullnægjandi vegna um-
fangs vandans. I mörgum ná-
grannaríkja okkar er dauðarefsing
við eiturlyfjasmygli og má nefna
Uzbekistan, íran og Kína sem
dæmi. Við leggjum til að hámarks-
refsing fyrir fyrsta brot verði
fimmtán ára fangelsi en dauðarefs-
ing fyrir annað brot,“ segir Mame-
ev.
Hann segir aðspurður um spill-
ingu í lögreglunni að ekki séu nein
dæmi um að lögreglumenn hafi
verið staðnir að því að starfa með
eiturlyfjasmyglurum. Nokkuð hafi
þó verið um að tollverðir hafi verið
handteknir. Aðrir sérfræðingar
benda á að tollstöðvar séu einn
veikasti hlekkurinn í kerfinu. Laun
tollvarða séu mjög lág og því freist-
andi að hleypa bifreið í gegn án
skoðunar ef margföld árslaun eru
í boði.
GLAÐBEITTIR unglingar á meðferðarheimili í Bishkek fyrir Rússneskar sveitir sjá um ianda-
vandamálaunglinga þar’ sem afeitrun fer meðal annars fram. mæravörslu að hluta í Mið-Asíu og
er staðhæft að þær tengist smygl-
inu að einhveiju leyti.
LANDAMÆRI Kyrgizstan og Úzbekistan eru opin rétt eins og
landamæri annarra fyrrum Sovétlýðvelda og smygl því auðvelt.
fyrsti sendiherra okkar í Bandaríkj-
unum eftir að við öðluðumst sjálf-
stæði.“
Ekki kvenréttindakona
Önnur áberandi kona í kyrgískum
stjórnmálum er aðstoðarforsætisráð-
herrann Mira K. Jangaraeheva. Rösk
kona með ákveðnar skoðanir. Að-
spurð um stöðu kvenna í kyrgísku
samfélagi og stjórnmálum segist hún
strax vilja taka fram_ að hún sé ekki
kvenréttindakona. „Ég tel ekki rétt
að konur reyni að leysa vandamál
upp á eigin spýtur án samráðs við
karla. Vandamál kvenna eru hluti
af félagslegum vanda. Á sovéttíman-
um var enginn kvennavandi til stað-
ar. Sé farið enn lengra aftur í tím-
ann voru konur ávallt með sterka
stöðu og fyrir þeim var borin virð-
ing. Upp á síðkastið hefur ýmislegt
verið gert til að styrkja stöðu kvenna
enn frekar og m.a. lýsti forsetinn
því yfir að yfirstandandi ár væri ár
kvenna. Það er að nn'nu mati mjög
mikilvægt að standa á bak við og
styrkja konur á þessum umbrotatím-
um er nú eru.“
En fyrst hún telur sig ekki vera
kvenréttindakonu, hvernig lítur hún
þá á vestræna kvenréttindahreyf-
ingu? „Það eru allt aðrar forsendur
til staðar hér. Það samræmist til
dæmis ekki okkar hefðum og hug-
arheimi að berjast fyrir réttindum
lesbía, Þessar andstæður komu
greinilega í ljós á kvennaráðstefn-
unni í Peking. Við skilgreinum vanda
okkar á annan hátt. Hér er konum
ekki mismunað hvað varðar laun eða
menntun. Fóstureyðingar hafa ávallt
verið löglegar. Hins vegar má finna
kerfisbundið ofbeldi gagnvart konum
og konur sem vilja hafa aukin áhrif
á stjórnmál landsins. Á sovéttíman-
um var hlutur kvenna í stjórnsýslu
30% nú er hann 5-7%. Hugsunarhátt-
ur okkar er austurlenskur og sum
mál eru hreinlega ekki rædd. Eg hef
ekkert á móti vestrænum konum en
stundum var mér ofboðið í Peking.
Ég hef stundum mætt á kvennafundi
en mér hefur yfirleitt leiðst þar. Þetta
eru bara konur að ræða sömu hlutina
aftur og aftur. Mér fmnst nauðsyn-
legt að fara með málin upp á annað
pian, inn á þing og í ríkisstjóm. Þar
getum við starfað með körlum. Þeir
eiga dætur, mæður og eiginkonur
sem þeir elska. Því munum við ávallt
geta rætt við þá um hagsmunamál
kvenna."
Endurtökum ekki mistök stóra
bróður
~ Hún segir hins vegar að einnig
séu aðrir hópar í samfélaginu sem
mikilvægt sé að beri ekki skertan
hlut frá borði og á hún þar greini-
lega við Rússa. „Land okkar er lítið
og að mínu mati eigum við ekki að
dæma fortíðina of hart. Okkur var
hjálpað á mörgum sviðum og ýmis-
legt úr fortíðinni getur nýst okkur í
framtíðinni. Ég vona að mistök stóra
bróðurins gagnvart hinum litla verði
ekki endurtekin nú þegar við erum
komin í hans hlutverk"
Að sama skapi telur hún rétt að
hafa varann á varðandi erlenda efna-
hagsaðstoð, en hún sér um þann
málaflokk í stjórn landsins. Aðstoðin
sé nauðsynleg en þjóðin megi ekki
verða háð henni. Minnir hún á rúss-
neskt orðatiltæki sem segir að sé
mönnum vel við einhvern eigi ekki
að gefa honum fisk daglega heldur
kenna honum að veiða fisk. „Það
kemur að því að efnahagsaðstoðinni
verður hætt. Þá verðum við að geta
staðið á eigin fótum.“
Opin landamæri
Tollverðir á landamærum Uzb-
ekistan og Kyrgizstan, skammt frá
Osh, vildu lítið tjá sig um þessi
mál. Þeir sögðust nær ekkert verða
varir við eiturlyfjasmygl en bentu
jafnframt á að landamæri þessara
fyrrum Sovétlýðvelda væru mjög
opin. Eitthvert eftirlit væri á þjóð-
vegum en að öðru leyti væru landa-
mærin opin. Því væri í raun mjög
auðvelt að smygla vamingi milli
landa.
Þegar Kyrgizstan öðlaðist sjálf-
stæði á ný árið 1991 vildu sumir
hefja rækt á ópíumi til iðnaðarfram-
leiðslu. Mikil ópíumrækt var i
Kyrgizstan allt til áttunda áratug-
arins en núverandi stjórn neitaði
að hefja hana á ný, þar sem það
var talið of áhættusamt.
Mameev segir að nokkuð sé þó
um ólöglega ópíumrækt í landinu.
„Þetta er ekki síst raunin í af-
skekktum þorpum og oft er þetta
eina leið fólks til að hafa tekjur. Á
stærstu ekrunni sem við höfum
fundið á þessu ári voru 1.500 plönt-
ur. Þegar slíkar ekrur finnast eru
þær upprættar.“
Kannabisrækt var einnig stunduð
löglega í Kyrgizstan allt til ársins
1993 og plönturnar notaðar í ýmis
efni, kaðla og annað þess háttar. í
dag er talið að kannabis sé enn
ræktað á 60 þúsund hekturum.
í byrjun ársins voru stofnaðar
sérsveitir til að finna slíkar ekrur
og eyða. Mameev segir það hins
vegar táknrænt fyrir efnahags-
ástandinu í landinu að lögreglan
hafi ekki haft efni á eitri til að setja
á ekrurnar og því hafi lögreglu-
mennirnir orðið að slá þær með
handafli og brenna síðan.
Eiturlyfjunum fylgir líkt og ann-
ars staðar aukin glæpatíðni og
ekki síst hafa stjórnvöld áhyggjur
af skipulagðri glæpastarfsemi sem
farin er að festa rætur í landinu.
Á síðasta ári voru skráð hjá lög-
reglu 2.746 eiturlyfjatengd afbrot
og rúmur helmingur þeirra er voru
handteknir voru yngri en 30 ára,
nær allir atvinnulausir. Hið erfiða
efnahagsástand hrekur sífellt fleiri
ungmenni út í glæpastarfsemi og
eiturlyfjaneyslu og telja sumir jafn-
vel að þetta sé ein helsta ógnunin
við pólitískan stöðugleika í landinu
þegar fram líða tímar. Skipuleg
glæpasamtök hafa ekki síst náð
að festa rætur í Osh. Lögreglan
segist þekkja forsprakka þessara
samtaka en þeir séu of slægir til
að hægt sé að handtaka þá og
kæra.