Morgunblaðið - 24.11.1996, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLEIMT
KYRRSTAÐAN
ROFIN í RÚMENÍU
BAKSVIÐ
Reuter
EMIL Constantinescu (t.v), hinn nýi forseti Rúmeníu, ásamt Petre Roman, fyrrum forsætisráð-
herra. Myndin var tekin er þeir skýrðu frá því að stjórnarandstöðuflokkarnir hefðu sameinast
gegn Ion Iliescu forseta í síðari umferð forsetakosninganna.
Ion Iliescu, forseti
Rúmeníu, beið ósigur í
kosningunum, sem
fram fóru um síðustu
helgi og flokkur hans
er nú í minnihluta á
þingi, Asgeir Sverr-
isson segir umskiptin
í Rúmeníu með merkari
atburðum á stjórn-
málasviðinu í Austur-
Evrópu frá því
kommúnisminn leið
undir lok.
SIGUR stjórnarandstöðunnar
í þing- og forsetakosningun-
um í Rúmeníu er með merk-
ari atburðum á stjórnmálasviðinu
í Austur-Evrópu frá því að veldi
kommúnista leið undir lok. Upp-
gjörið við arfleifð kommúnismans
er hafið. Réttum sjö árum eftir að
einvaldurinn, Nicolae Ceausescu
og eiginkona hans, Elena, voru
leidd fyrir aftökusveit og skotin
eins og rakkar geta landsmenn
loks leyft sér að vonast eftir betri
tíð. Miklu mun á hinn bóginn skipta
á hvern hátt tekið verður á móti
Rúmenum nú þegar þjóðin hefur
rofið þá kyrrstöðu sem ríkt hefur
og lýst yfir því að hún vilji skipa
sér í sveit evrópskra lýðræðisríkja.
Fýrr í mánuðinum unnu stjómar-
andstöðuflokkar sigur í þingkosn-
ingunum í Rúmeníu. Þau úrslit
komu ekki svo mjög á óvart þótt
„Jafnaðarmannaflokkur" (PDSR)
Ions Iliescus forseta, sem saman-
stendur af misjafnlega lítt endur-
hæfðum fyrrum kommúnistum,
hefði fram til þessa verið sterkasta
stjómmálaaflið í landinu. Stjórnar-
andstaðan hafði hins vegar loks,
eftir margar fálmkenndar tiiraunir,
náð að sameinast um tiltekin mark-
mið. Fimmtán smáflokkar mynduðu
kosningabandalag, Lýðræðisvett-
vanginn (CDR) undir forystu Emil
Constantinescu. Auk þessa banda-
lags bauð Samband jafnaðarmanna
(USD) fram lista en leiðtogi þess
er Petre Roman, sem varð fyrsti
forsætisráðherra Rúmeníu eftir að
Ceausescu var steypt um jólin 1989.
Þessir tveir flokkar náðu meirihluta
á þingi.
Þeir Constantinescu og Roman
voru síðan báðir í framboði til
embættis forseta sem Iliescu hugð-
ist gegna áfram en hann hófst til
valda 1989. Iliescu, sem í eina tíð
var undirsáti Ceausescus en féil
síðar í ónáð, varð efstur í fyrri
umferð kosninganna en þar eð
hann hlaut ekki hreinan meirihluta
varð að kjósa aftur á milii hans
og Constantinescus sem kom næst-
ur. Þá gerðust þau stórmerku tíð-
indi að stjórnarandstaðan náði
samkomulagi um að fylkja sér öll
að baki Constantinescu í síðari
umferðinni.
Áhugamenn um rúmensk stjórn-
mál höfðu lengi gert sér ljóst að
Iliescu yrði ekki felldur nema með
því að stjómarandstaðan sameinað-
ist. Þessi sannindi vöfðust hins veg-
ar mjög fyrir andstæðingum forset-
ans. Flokkadrættir eru miklir í
Rúmeníu auk þess sem persónuleg
andúð og oft hatur manna á milli
er ráðandi afl í stjórnmálum lands-
ins. Því kom það sem þruma úr
heiðskíru lofti þegar skýrt var frá
því að Petre Roman hefði ákveðið
að ganga til samstarfs við Const-
antinescu og styðja hann í síðari
umferðinni. Henni lauk síðan með
sigri Constantinescus í kosningun-
um um síðustu helgi.
Bylting eða valdarán?
Kjör Constantinescus markar því
þáttaskil í stjómmálasögu Rúmeníu
en það gæti einnig haft ráðandi
áhrif á alla þróun mála í landinu á
næstu árum. Þótt Iliescu forseti
hafí verið kjörinn forseti landsins í
þokkalega lýðræðislegum kosning-
um hefur hann verið holdtekja þess
uppgjörs við fortíðina sem enn hef-
ur ekki farið fram í Rúmeníu. Nú
má ætla að breyting verði þar á.
Enn er í raun ekki vitað með
vissu hvað gerðist um jólaleytið
1989 er Ceausescu-hjónunum var
steypt í því sem Rúmenar nefna
ýmist „byltinguna" eða „valdarán-
ið“. Þetta hefur hvílt sem mara á
þjóðinni og skaðað mjög ímynd
hennar erlendis. Fram hafa komið
vísbendingar um að Ilieseu og
menn hans hafi í raun nýtt sér lítt
undirbúna uppreisn gegn vitfírr-
ingslegri einræðisstjórn Ceausesc-
us og rænt völdum í landinu með
aðstoð hersins. Enn hefur ekki
verið gerð grein fyrir morðum þeim
sem framin voru þessa örlagaríku
daga um jólin 1989 en talið er að
um 1.200 manns hafi fallið í upp-
reisninni. Þess er að vænta að
hafín verði skipulögð leit í skjala-
söfnunum, sem menn Iliescus hafa
fram til þessa haft yfirumsjón
með. Munu margir, sagnfræðingar
og blaðamenn, reynast tilbúnir til
að leggja hönd á plóginn.
Bandarísk barátta
Skýra má óvæntan stórsigur
Constantinescus með ýmsum hætti
en þrennt kemur einkum upp í
hugann. í fyrsta lagi hefur Iliescu
sýnilega vanmetið andstæðinga
sína og fyllst óhóflegri sigurvissu.
í annan stað virðist honum og
mönnum hans hafa mistekist að
tryggja mikla kosningaþátttöku á
landsbyggðinni þar sem einkum
er að fínna stuðningsmenn forset-
ans fráfarandi. í þriðja lagi rak
Constantinescu kosningabaráttu
að bandarískum sið en það er síðan
ef til vill umdeilanlegt hvort fagna
beri því að það skuli hafa skilað
tilætluðum árangri þótt Rúmenía
megi kallast „ríki myrkursins“ í
Austur-Evrópu.
Á meðan Ion Iliescu þurfti að
svara ásökunum fjenda sinna og
veijast á mörgum vígstöðum fór
Constantinescu sem logi yfir akur
og kynnti „Sáttmála við Rúmeníu"
en svo nefndist kosningaplagg
hans og var fyrirmyndin sótt til
Bandaríkjanna þar sem Repúblík-
anaflokkurinn boðaði slíka sáttar-
gjörð með tilætluðum árangri í
þingkosningunum 1994. Auk þess
sem Constantineseu hét því að fara
frá völdum skilaði stefna hans ekki
tilætluðum árangri á 200 dögum
hamraði hann á ömurlegri frammi-
stöðu ríkisstjórnar Iliescus og
handahófskenndum tilburðum
hennar til að koma á efnahagsum-
bótum. Constantinescu tókst að
skapa sér þá ímynd að þar færi
baráttuhundur í traustum tengsl-
um við grasrótina í samfélaginu.
Hann vék einnig þráfaldlega að
spillingunni í Rúmeníu en þær tak-
mörkuðu breytingar sem átt hafa
sér stað á efnahagssviðinu hafa
einkum orðið til þess að skapa fá-
menna stétt moldríkra „kaupsýslu-
manna" á kostnað samfélagsþjón-
ustu og einkavæðingar. Hann hét
því að koma á vestrænu markaðs-
hagkerfi, snöggri einkavæðingu og
allsherjar endurskipulagningu
efnahagslífins sem að flestu leyti
hefur lotið miðstýringu á þeim sjö
árum sem liðin eru frá „bylting-
unni“. Þá Iofaði hann þvi að leiða
þjóðina inn í Atlantshafsbandalag-
ið (NATO) og Evrópusambandið
en þau markmið hafði stjórn
kommúnistans fyrrverandi Iliescus
raunar sett sér.
Landsbyggðin brást
Líkt og annars staðar í Austur-
Evrópu hefur stuðningur við vest-
ræna „umbótastefnu" nánast ver-
ið bundinn við stærri borgir í
Rúmeníu þar sem menntastigið
er hærra en á landsbyggðinni og
fijálslyndari viðhorf viðtekin. Það
var landsbyggðarfólkið sem jafn-
an tryggði Iliescu og flokksmönn-
um hans sigur í kosningum í
Rúmeníu. Því mega þau umskipti
sem átt hafa sér stað í landinu
teljast með ólíkindum. Sigur
Constantinescus í forsetakosning-
unum er með merkari pólitískum
afrekum sem unnin hafa verið í
Mið- og Austur-Evrópu frá því að
valdakerfi kommúnista hrundi til
grunna árið 1989.
Úrslitin eru einnig merkileg fyr-
ir þær sakir að í fyrsta skipti í
sögu Rúmeníu hefur kjörinn for-
seti verið felldur í fijálsum og lýð-
ræðislegum kosningum. Iliescu og
menn hans hafa játað ósigur sinn
og hyggjast því una úrslitununum.
Þetta gefur til kynna að stöðug-
leiki ríki í Rúmeníu og sá lýðræðis-
legi þroski sem rúmenskir kjósend-
ur hafa sýnt kemur, vægt til orða
tekið, á óvart.
Emil Constantinescu stendur nú
frammi fyrir sama vanda og starfs-
bræður hans í nágrannaríkjunum
gerðu á árunum 1989 og 1990.
Hann þarf að hrinda í framkvæmd
umbótastefnu en jafnframt leitast
við að bæta lífskjörin í landinu
með skjótum hætti. Reynslan sýnir
að þetta er trúlega óframkvæman-
legt. Slíkum umskiptum fylgir
jafnan aukið atvinnuleysi og at-
vinnuástandið í Rúmeníu er eins
og flest annað þar í landi heldur
dapurlegt.
Erfitt samstarf?
Þá vakna efasemdir óhjákvæmi-
lega um samstarf lýðræðisflokk-
anna sem nú stjórna landinu. Ráða-
menn CDR, flokks forsetans nýja,
eru flestir gamlir andófsmenn og
háskólaborgarar. Þá skortir tilfinn-
anlega pólitíska reynslu. Ummæli
þeirra hafa einkennst af mikilli
bjartsýni, sem á köflum verður ein-
ungis jafnað við bernsku.
Þeir eru auðfundnir í Rúmeníu
sem hafa ímugust á Petre Roman.
Menn hafa ekki gleymt því að hann
varð fyrsti forsætisráðherra lands-
ins eftir „byltinguna" með heldur
dularfullum hætti og að þar fer
fyrrum samheiji Ion Iliescu.
Auk efnahagsaðstoðar skiptir
nú miklu hvernig ríki Evrópu og
Bandaríkin bregðast við þeim
sögulegu umskiptum sem orðið
hafa í Rúmeníu. Vestræn ríki hafa
almennt gert hvað þau geta til að
hundsa stjórnvöld þar og kommún-
istann endurborna sem þar hefur
ráðið ríkjum. Rúmenar hafa mátt
lifa við takmörkuð pólitísk sam-
skipti, sem á köflum hefur jaðrað
við einangrun.
Góðvildin nýtt?
Nú er þess að vænta að snögg
breyting verði þar á. Hafi Const-
antinescu til að bera næg pólitísk
klókindi mun hann vafalaust
freista þess að nýta sér til fulln-
ustu þá góðvild sem einkennir af-
stöðu annarra Evrópuríkja og
Bandaríkjanna til Rúmena nú um
stundir. Ætla má að hann leggi
höfuðáherslu á aðild að Evrópu-
sambandinu og NATO með þeim
rökum að þannig verði lýðræðis-
byltingin sem riðið hefur yfir í
landinu best fest í sessi. Og senni-
lega hefur hann mikið til síns máls
í þeim efnum.
Aðgerðir franskra
bílstjóra segja til sín
París. Reuter.
AÐGERÐIR franskra flutnignabíl-
stjóra voru farnar að segja veru-
lega til sín í gær, á sjötta degi.
Vaxandi þátttaka á sinn þátt í því,
en í gær hafði tugþúsundum vöru-
bíla verið lagt á hraðbrautum
landsins.
Umsátursástand ríkti við um 30
borgir og var tekið að bera á mikl-
um vöruskorti í suðvesturhluta
landsins, víða í suðurhéruðum og
í Calvados-héraðinu í Normandí.
Þar þrutu birgðir bensínstöðva og
einnig í Bordeaux, þar sem Alain
Juppe forsætisráðherra er borgar-
stjóri, vegna þess að bílstjóramir
lokuðu vegum að um tug olíu-
birðgastöðva.
Myndin til hliðar var tekin í
nágrenni Bordeaux í gær og er
dæmigerð fyrir aðgerðir bílstjór-
anna víða. Þeir hófu í gær að
Ieggja bílum á hraðbrautir að mat-
vælamarkaði París í Rungis-hverf-
inu.
Bílsljórarnir krefjast hærri
launa, styttri vinnuviku og eftir-
launa við 55 ára aldur. Viðræður
við vinnuveitendur höfðu engan
árangur borið í gær.