Morgunblaðið - 22.12.1996, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐ Isortoq hreindýrastöðina.
Morgunblaðið/Anna Dóra Hermannsdóttir
STEFÁN hefur ekki
ekki búið á íslandi
í rúm 20 ár en kem-
ur í frí af og til.
Hann segist einskis
sakna héðan nema
heitu pottanna í
sundlaugunum og
skyrsins. „Nú er ég að fara að setja
upp heita potta heima hjá mér. Þá
vantar bara skyrið,“ segir hann og
hlær hátt og hvellt.
Heima er í Isortoq á suðurodda
Grænlands. Þar á hann, ásamt
grænlenskum samstarfsmanni sín-
um Ole Kristjansen, 2.500 ferkíló-
metra beitarland og hreindýrahjörð
sem telur 2.800 dýr. Isortoq er
stærsta hreindýraræktarstöð
Grænlands og sér landsmönnum
þar fyrir mestöllu hreindýrakjöti
sem þeir neyta og annar tæpast
eftirspurn.
Uppbyggingin hefur staðið frá
árinu 1990 og hefur farið fram
hægt og rólega. Þar er íbúðarhús,
hús fyrir starfsmenn, sláturhús,
flutningsaðstaða fyrir hreindýr og
fleira. Nú er Stefán að byggja upp
aðstöðu fyrir hreindýraskyttur og
aðra ferðamenn á sínu landi og
hefur margt á pijónunum í þeim
efnum. En það er önnur saga. Stef-
án Hrafn Magnússon er sestur nið-
ur með blaðamanni Morgunblaðsins
til að segja af lífí sínu á norðurslóð-
um.
„Þegar ég var í skóla gerði ég
meira af því að lesa um heimskauta-
slóðirnar en skólabækumar. Ég las
ferðasögur og landlýsingar, allt um
landkönnuði og allt sem ég náði í;
Norður-Kanada, Grænland, og ís-
hafíð. Ég hafði alveg brennandi
áhuga á þessu öllu,“ segir Stefán.
Hann kom fyrst til Grænlands þeg-
ar hann var 15 ára gamall. Það var
skreppitúr og annar slíkur var far-
inn árið eftir. Árið 1975 hafði hann
hins vegar lokið námi sínu við
bændaskólann á Hvanneyri og var
þá á Grænlandi í 6 mánuði. „Ég
vissi alltaf að ég ætti eftir að vinna
með dýr en mér hafði eiginlega aldr-
ei komið til hugar að ég ætti eftir
að vinna með hreindýr. Fyrir tilvilj-
un kynntist ég fólki á Suður-Græn-
landi sem var með hreindýrabú-
skap. Það hafði lært í Noregi og
ég ákvað að reyna þetta líka og fór
til Noregs þetta haust, - til Finn-
merkur, til lappanna."
Stefán Hrafn Magnússon heillaðist af norður-
slóðum þegar hann var strákur í Reykjavík
og drakk í sig frásagnir landkönnuða frá Græn-
landi og Norður-Kanada. Bækur Nansens og
Peter Freuchen voru hans ær og kýr. 1975
hélt Stefán á vit norðursins, átján ára gam-
all. Líf hans hefur síðan verið svo ævintýra-
legt að það er fyllilega sambærilegt við bæk-
urnar sem heilluðu hann í æsku. Samar kenndu
honum hreindýrarækt og lífshætti norðurslóð-
anna. Með þeim smalaði hann hreindýrahjörð
á hlaupum yfir Finnmerkurhásléttuna. Þá svaf
hann á steinvölu en
suður í Jötunheimum
bjó hann í bjálkakofa
Ólafs helga - og
hafði á tilfinningunni
að hann hefði verið
þarna áður. Hann
skaut 700 seli á ein-
um degi
íshafinu
Af hverju er ég að anda?
Stefán segir að um leið og hann
sá hreindýr fyrst á Grænlandi hafi
hann fundið fyrir sterkri tengingu
við þessar skepnur. „En fyrstu árin
í Finnmörku var þetta oft erfitt.
Þá var ég oft á báðum áttum. Það
þarf að hafa mikinn aga í sam-
bandi við hreindýrarækt. Þetta var
alveg nýtt fyrir mig. Maður var á
labbi yfir túndruna dag eftir dag
eftir dag eftir dag og það var ekk-
ert að sjá nema túndru og fjöll. Ég
var oft svo þreyttur að ég var alveg
gjörsamlega búinn í marga daga.
Þá fór maður að spekúlera í til-
gangi lífsins; til hvers er þetta allt,
af hveiju er ég að anda? Maður
svaf undir steini og var alltaf að
hugsa um hreindýrin. Ég skildi ekk-
ert i því hvemig kerfið í þessu fólki,
löppunum, „fúnkeraði“ og hvernig
þeir fóru að því að vera svona af-
slappaðir yfir þessu.
Þetta breyttist eiginlega ekki
og
Norður-
fór vestur
Alaska að kenna
hreindýrarækt en undi sér ekki af því að
neyslusamfélagið hafði dregið allan þrótt úr
fólkinu. Er þá fátt eitt talið af því sem Stef-
án Hrafn Magnússon hreindýrabóndi á Græn-
landi hefur fengist við sín fjörutíu ár. Hann
sagði Pétri Gunnarssyni nokkrar sögur.
fyrr en á öðru ári. Þá fór ég að
reyna að leggja mig eftir því sem
mér var sagt að gera, reyna að
hlýða. Lappinn sem ég var í læri
hjá var 55 ára gamall og þarna fór
ég að hlusta á hann í alvöru og
fylgjast með honum; ég sá að það
hlaut að vera eitthvað þarna sem
væri þess virði að leggja sig eftir.
Þá fór þetta að ganga betur. Fram
að því hafði þetta verið einsog þeg-
ar ég var í skólanum; hann var
fyrir mér eins og einhver kennari
sem stóð við töfluna og bablaði eitt-
hvað sem fór inn um annað eyrað
en út um hitt.
Ég þurfti meðal annars að læra
að borða kjöt; já, læra að borða það
upp á nýtt til að næra mig og til
að fá orku. í kuldanum finnur þú
þegar þú verður orkulaus. Þá getur
maður farið að skjálfa eins og alkó-
hólisti.
Hérna heima hafði maður vanist
því að vera alltaf einhvern veginn
að narta í matinn. Þegar maður
borðaði kjöt þá var sett kjötflís á
diskinn og svo allt hitt með. Sam-
arnir troða í sig, kýla sig út af kjöti
og eru snöggir að því. Svo_ hvíla
þeir sig og láta sjatna í sér. Ég hef
tekið eftir því að þetta gera allir
sem búa í grennd við pólinn. Þar
er fólk að borða til að næra sig en
ekki til þess að taka þátt í ein-
hveiju ánægju-„ritúali“ - eins og
hér, þar sem menn eru ekki einu
sinni svangir heldur borða bara til
að taka þátt í einhveijum leik til
að drepa tímann og reyna að vinna
á leiðanum.
Blóðbragð í munnlnum
Eftir tvö ár hjá sömunum fór ég
til Suður-Noregs að vinna hjá hrein-
dýraræktarfélagi í Jötunheimum -
Efri Guðbrandsdal. Þá lærði ég að
hreyfa mig úti í náttúrunni. Þar
voru Norðmenn, ekki samar, og ég
vann með fyrrverandi Noregsmeist-
ara í boðgöngu á skíðum. Hann var
42 ára og ég var 22 ára. Kallinn
flaug fram úr mér á gönguskíðun-
um. Hann hafði sérstakt göngulag
og tækni sem hann kenndi mér.
En ég tók eftir því að hann hafði
svo mikið þol að hann varð aldrei
móður. Ég sá að ég þyrfti að fara
að æfa mig meira og ákvað að fara
úr skálanum okkar talsvert' langa
leið niður að vatni til að æfa mig.
Hann sagði mér að fara niðureftir
á eðlilegum gönguhraða en „síðan
þegar þú kemur til baka, sagði
hann, þá skaltu ganga það hratt
að þú farir að rennsvitna og svo
skaltu halda þeim hraða þangað til
þú kemur hingað. Sama hvað þér
líður illa, þótt þú sért með blóð-
bragð í munninum."
Eg gerði þetta, fór frekar hratt
og var með blóðbragð í munninum
allan tímann. Þetta var erfitt,
stundum langaði mig til að snuða
og stundum snuðaði ég en ég kom
í skálann alveg rennblautur af svita
og þurfti að drekka fulla fötu af
vatni. Daginn eftir tók ég svo eftir