Morgunblaðið - 22.12.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ÞREFALDUR
JÓLABÓNUS
Eftirvænt-
ING - upplifun
- minning. Þrenn-
ing sem veitir þre-
falda gleði í lífinu.
Þetta á ekki síst við
um jólin, enda hefur eftirvænt-
ingin og síðan minningin um
gleðileg jól verið stór hluti af
tilveru okkar íslendinga. Marg-
ir sem búa erlendis segjast
sakna mest íslensku jólahátíð-
arinnar og námsfólk kveðst
gjarnan vonast til að komast
heim um jólin, hlakkar einkum
til jólanna heima. Jólahátíðin
með fjölskyldunni virðist rifjast
oftar upp þegar hugsað er heim
en flest annað. Raunar er það
þrefaldur bónus í lífinu að geta
notið sömu gleðinnar þrisvar
sinnum, í tilhlökkuninni á und-
an, meðan hennar er notið og
síðan í endurminningunni. Sá
sem ekki kann að
hlakka til þess sem
er í vændum eða orna
sér við að minnast
þess sem er liðið,
hann er í rauninni
fatlaður í lífinu og
mun fátækari en
þyrfti að vera.
Þessa aðfaradaga
jóla er í ár einmitt
tími til að njóta þess
að hlakka til. Þá er
helgi með tveimur frí-
dögum fyrir flest
vinnandi fólk rétt á
undan jólahelginni,
þ.e. 21. og 22. desem-
ber, með Þorláks-
messu í kjölfarið á
undan aðfangadegi.
Þá hefur fjölskyldan
tækifæri til að njóta
eftirvæntingarinnar í
sameiningu við undir-
búninginn. Eftirvæntingu þarf
að ýta undir og byggja upp.
Sá sem alltaf er að nöldra yfir
tilstandinu og fyrirhöfninni
týnir vísast tilhlökkuninni og
eyðileggur hana fyrir öðrum,
svo sá hluti gleðinnar er tapað-
ur.
Stefán frá Hvítadal lýsir vel
þessari dýrmætu tilhlökkun
þegar hann lýsir jólunum í
endurminningunni og rifjar
upp hvernig bernskujólin iýsa
fegurst, er lækkar sól. í jóla-
ljóðinu hefur hann Jiöndlað
þessa þríeinu gleði. í öðrum
kafla ljóðsins minnist hann
eftirvæntingarinnar, sem þar
nær hámarki á aðfaradögum
jólanna, eins og þeim sem nú
standa yfir:
Það lækkaði stöðugt
á lofti sól.
Þau brostu í nálægð,
mín bemsku jól.
Og sífellt styttist
við sérhvem dag.
Og húsið fylltist
af helgibrag.
Hann leið um hugann,
sá ijúfi blær.
Og laust var sofíð.
þau liðu nær.
Hve alit var dýrðlegt
við annan brag,
á Þorláksmessu,
þann þráða dag.
Um bekki var strokið
og brík og hólf.
Og hirslur þvepar
og húsagólf.
Og allt hið gamla
var endurfætt.
Og ilmur í gönpm
frá eldhúsgætt.
eftir Elínu Pálmadóttur
Ég reikaði um bæinn,
er rökkur fól.
Ég man þá hrifning:
Á morgun jól!
0, blessuð jólin,
hver bið mér sveið.
í klæðunum nýju
ég kveldsins beið.
Það skyggði aldrei,
hvert skot var ljóst.
Ég fylltist gleði,
er fólkið bjóst.
Að sjöttu stundu
um síðir dró.
Kveldið var heilagt,
er klukkan sló.
Þá hljóðnaði fólkið.
Ég heyrði og fann,
að ljóssins englar
þá liðu í rann.
Þótt ytri aðstæður séu nokk-
uð breyttar frá þessum jóla-
undirbúningi á fyrri hluta aldar-
innar og íburðarmeiri þá er til-
finningin trúi ég sú sama. Aðf-
aratími jólanna hlaðinn eftir-
væntingu. Aðdragandinn
kannski ívið lengri, í stíl við tíð-
arandann. Byijað að kveikja
jólaijós og setja upp jólatré ut-
anhúss snemma í desember og
halda „litlu jól“ á dagvistar-
stofnunum og í skólum, og efnt
til jólafunda félagasamtaka.
Aðventuljós eru kveikt frá
fyrsta sunnudegi í mánuðinum
og tónleikar og kyrrðarstundir
á boðstólum í kirkjum. Allt verð-
ur það hluti af því að byggja
upp eftirvæntingu.
Sumum þykir nóg um auglýs-
ingarnar um allt sem kaupa
þurfi fyrir jólin. En ætli það
fari ekki eftir því hver á heldur
og hver andi ríkir á hveiju heim-
ili. Gæti ekki verið spennandi
að lesa þar saman bókalistann,
bera saman og spá í hann í
sameiningu? Eða lögin á nýjum
diskum og komast að niður-
stöðu eftir umræður? Það er
góður siður, sem sumir hafa,
að lesa litlar jólasögur eða ljóð
fyrir börn og heimilisfólk á
kvöldin á jólaföstunni, og
byggja upp stemmninguna eða
kenna börnunum og æfa nýtt
jólalag. Tilhlökkunartíminn
verður enn dýrmætari og minn-
isstæðari ef allir upplifa hann
saman.
Nú og svo eru í ár enn fleiri
frídagar yfir jólahátíðina en oft
áður. Fyrir utan jóladagana þijá
er helgi milli jóla og nýárs, sem
veitir meira svigrúm til að njóta
jólanna í hópi ættingja og vina.
Semsagt bestu aðstæður til að
njóta gleðilegra jóla.
MANNLÍFSSTRAUMAR
TÆKNlÆr okkur hœtta búin afþeimf
Umhættuaf
rafsegulbylgjum
OFT HEFUR mannkynið staðið í því að yfírvinna óþarfan ótta við fylgi-
fiska tækninýjunga. Islenskir bændur hópuðust í byijun aldarirínar til
Reykjavíkur í kröfuferð gegn símanum. Orðið ,járnvágar“ (lvjárnbraut-
ir“ á sænsku) varð blótsyrði meðal sænskra bænda vegna bölsins sem
þeim fylgdi, íkveikjuhættu, og að þær trylltu skepnur. Það kann að
vera að það sama sé á ferðinni þegar óttinn við segulsvið sem fylgir
tölvum, háspennulínum o.þ.h. hefur farið um löndin. Rafmagnsnotkun
fylgir óhjákvæmilega segulsviði, og hinir rórri benda á að mannkynið
hafi aukið notkun rafmagns ár frá ári allt frá því að það varð fyrst
almennt á síðustu öld til þessa dags, og enginn hafi enn getað bent á
áreiðanlegar fregnir um að það skaði líf, okkar né annarra lífvera.
Rannsóknir hafa verið framkvæmdar sem eiga að hafa sýnt aukna tíðni
blóðkrabbameins hjá íbúum nálægt háspennulínum. En fæstir vísinda-
menn trúa á þær niðurstöður. Á meðan halda rannsóknir á hugsan-
legri skaðsemi bylgnanna áfram, og taka langan tíma. Kannski er það
ráðlegast leikmönnum að fara sér hægt, halda ró sinni, en hella ekki
yfir sig alltof mikilli segulvirkni, uns fyrir liggja áreiðanlegar rannsóknir.
Segulsvið eru ýmislegrar gerðar,
og eitt þeirra erum við vön
við, jarðsegulsviðið. Það breytist
nokkuð frá einum stað til annars,
en aðalatriðið er að það breytist
ekki með tíman-
um, ef við skoðum
það sem umhverfi
lífveru en ekki í
jarðfræðilegu
samhengi. Önnur
gerð er sú sem
mætti kalla suð-
svið, sem breytist
með tímanum á
tilviljunarkenndan hátt, ekki
ósvipað því sem hljóðbylgjur gera
ef við heyrum suð. Þessi gerð er
af öllum er til þekkja talin hættu-
laus. Þriðja gerðin er orðin til af
manna völdum og er ósköp venju-
leg rafsegulbylgja, eins og t.d. ljós-
ið er, en aðeins með miklu lengri
öldulengd. Algengasta sveiflutíðn-
in er fimmtíu sveiflur á sekúndu,
sem kemur frá rafstraumi í leiðsl-
um íveruhúsa og bæjarkerfi raf-
magns. Mörg önnur tíðni kemur
frá tækjum, t.d. tölvum, útvarps-
klukkum, örbylgjuofnum, farsím-
um o.þ.h.
Sem stendur ber helst að gjalda
varhug við áhrifum farsímans.
Yfirritaður ætlar ekki að fá sér
farsíma fyrr en menn hafa eitt-
hvað áreiðanlegt í höndunum um
hættuleysi hans. Ástæðan er sú
að auðreiknað er út að helmingur
af útsendingarorkunni sest að í
höfði og eyra þess sem talar. Þar
endar orkan sem varmi, og svo
lítill að hann er algerlega óskað-
legur í sjálfu sér. En áður en svo
verður hefur orkan verið í formi
I. Stöðug svið, svo sem jarð-
segulsvið eru hættulaus.
II. Suðsvið eru talin vera
það líka.
III. Reglulega segulbylgjan
er talin vera varasömust.
rafsegulbylgna og spanaðra raf-
strauma, sem gætu haft áhrif á
heilafrumur og hina viðkvæmu
byggingu innra eyrans. Rafsegul-
bylgjum fylgir einnig ætíð raf-
straumur, og við vitum ekki nóg
um áhrif hans á viðkvæmar frum-
ur. Langtímaáhrif þess arna eru
óþekkt og verða enn um sinn, en
hugsanlegt er að við furðum okkur
á því seinna meir að við höfum
verið svo áhyggjulaus um notkun
farsímans. Afar ólíklegt er að hér
sé um að ræða neitt sem nálgast
geislavirkni eða röntgengeisla
hvað hættu varðar, en á hinn bóg-
inn má sjá nú eftir á að það tók
okkur langan tíma og kostaði
miklar fórnir í mannslífum, sjúk-
dómum og þjáningum að komast
að hættunni sem fylgir þessum
fyrirbrigðum. Þótt farsímanum
fylgi minni hætta, er hugsanlegt
að við verðum vitur eftir á hvað
varðar notkun hans, líkt og varð-
andi geislavirknina og röntgen-
geislana.
eftir Egil
Egilsson
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR /Hvað á aðganga langtf
Jólasveinar og bamaskór
SVO bar við um það leyti sem fyrsti jólasveinninn var sagður koma í
bæinn núna fyrir skömmu að tíu ára gömul stúlka stillti öðrum spari-
skónum sínum út í stofuglugga í þeirri von að jólasveinninn léti eitthvað
í hann þegar hann ætti leið um. Þótt efasemdir um tilvist jólasveinsins
séu henni vægast sagt orðnar ríkar í huga hefur hún aldrei heyrst draga
í efa að jólasveinninn gefi börnunum gott í skóinn.
n
Eftir Guðrúnu
Guðlougsdóttur
Kvöldið sem von var á jólasvein-
inum í bæinn sagði þessi
stúlka alvarleg í bragði við sitt
heimilisfólk: „Þið mynduð kannski
minna jólasveininn á skóinn minn
ef þið sjáið hann?“
- og fór svo að
sofa. Því miður
var umrætt fólk
svo utan við sig
að það gleymdi
alveg að setja
PEZ-jólasvein í
skóinn, sem þó
var búið að
kaupa. Sofa svo allir af nóttina.
Um morguninn kemur litla stúlkan
í svefnherbergisgættina og segir:
„Jólasveinninn er líklega ekki
kominn ennþá,“ - og dró sig svo
hæversklega í hlé inn á snyrtingu
þar sem hún undi dijúga stund. Á
meðan hentist móðir hennar um
allt hús og reyndi að finna PEZ-
jólasveininn sem allt í einu var
orðinn ósýnilegur. Hún varð að
lokum að gefast upp á leitinni og
setti, heldur en ekki neitt, hundr-
aðkrónapening í skóinn og sinn
hvorn krónupeninginn í tvo smá-
bamaskó sem litla stúlkan hafði
stillt út í glugga við hliðina á sín-
um skó svo heimiliskettirnir tveir
færu ekki varhluta af gæsku jóla-
sveinsins. Þegar telpan sá hvað
var í skónum brá fyrir vonbrigða-
svip á andliti hennar en hún sagði
ekkert.
Þegar hún kom heim úr skólan-
um síðari hluta dags settist hún
inn í herbergi sitt, sýslaði þar lengi
og heyrðist þaðan öðru hvoru létt
glamur. Rétt fyrir kvöldmat bað
hún leyfis að fara út í búð og fékk
það. Rak hún erindi sín í búðinni,
borðaði og fór svo að hátta. Þegar
hún var að fara að sofa sagði hún
stundarhátt: „Það er stór kassi á
skrifborðinu inni í svefnherbergi,
í honum eru litlir kassar til að
setja í barnaskó og þeir eiga að
duga alla dagana fram að jólum.“
Hvar fékkstu þetta? spurði
mamma hennar undrandi.
Ég keypti það fyrir sparipening-
ana mína og hundraðkrónurnar
sem ég fékk í skóinn í morgun,
svaraði litla stúlkan rólegri röddu
og bauð að því búnu góða nótt.
Það er orðinn nokkuð gamall
siður, t.d. í Ungveijalandi, að böm
setji skóinn sinn út í glugga í von
um að heilagur Nikulás setji sæl-
gæti eða eitthvað annað í hann,
þó er siðurinn varla eldri hér á
landi en sem nemur þessari öld
og þó líklega nokkuð yngri. Þótt
böm ali með sér efasemdir um
flest það sem fyrir augu ber eru
þau nánast undarlega lengi trúuð
á að jólasveinninn gefi þeim í skó-
inn - eða það láta þau í veðri
vaka. Á þessu eru þó vafalaust
ýmsar undantekningar. Eina
stúlku þekkti ég t.d. sem var orð-
in slík efasemdarmanneskja 8 ára
gömul að hún neitaði algerlega
að fara að sofa fyrr en hún sæi
með eigin augum jólasveininn
setja gott í skóinn hennar. Hún
sat uppi gráföl með starandi augu
og beið komu jólasveinsins. Klukk-
an 4 um nóttina gafst mamma
hennar upp og viðurkenndi að það
væri enginn jólasveinn til.
Það flokkast ekki undir alvar-
lega lygi að telja börnum trú um
að jólasveinninn sé til, hins vegar
tekur að versna í því ef fullorðið
fólk vill halda þessari blekkingu
til streitu hvað sem raular og taut-
ar, slíkt mun þó vera sjaldgæft.
Algengara er að börnin vilji halda
í blekkinguna. Hvað sem líður sið-
ferðilegum vangaveltum um sögur
af jólasveinum þá er augljóst að
meðan smáfólk telur það augljósa
hagsmuni að játa tilvist jólasveins-
ins og hefur ennþá hæfileika til
að hlakka til að fá það sem hann
eða staðgenglar hans setja í litla
skóinn í glugganum þá er rétt að
láta þau ekki verða fyrir vonbrigð-
um. Úr því að við segjum litlum
börnum frá jólasveininum og sýn-
um þeim hann á jólaskemmtunum
og víðar þá verðum við að taka
afleiðingunum og vera manneskj-
ur til þess að leyfa þessum sömu
börnum að ákveða sjálf hvenær
síðasta stund jólasveinsins rennur
upp í vitund þeirra.