Morgunblaðið - 22.12.1996, Blaðsíða 16

'16 B SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
20.38,1/1)1
[ Álftaver
Færeyjar j
Hjaitlands-
eyjar
;i5r16r2/1
Suðureyjar
SKOTLAND
Cacrl^verock-
ftSTT
ÁLFTAFJÖLSKYLDU sleppt eftir velheppnaða merkingu í Skagafirði.
Alftir á ferð
og flugi
Vísindamenn hafa nú um skeið fylgst með
flugi álfta til og frá landinu snemma vors og
síðla hausts. Sendibúnaður hefur veríð sett-
ur á nokkra fugla og með aðstoð gervitungla
er unnt að fylgjast með flugleið og flughæð
álftanna. Þeir Olafur Einarsson fuglafræð-
ingur og Jóhann Oli Hilmarsson, fuglaljós-
myndari, segja hér nánar frá íslenska álfta-
stofninum og rannsóknunum á honum.
ISLENSKI álftastofninn telur
nú um 16.000 fugla og virðist
þeim hafa fækkað um 3% á ári
síðan stofninn var síðast talinn
árið 1991. Meirihluti íslenska álfta-
stofnsins hefur vetursetu á Bret-
landi og Irlandi. Samkvæmt talning-
um hafa tæplega 1.000 álftir vetur-
setu á íslandi. Þær álftir sem fara af
landi brott að hausti til þess að hafa
vetursetu annars staðar þurfa eins
og aðrir farfuglar að komast yfir út-
hafið. Vegalengdin milli Suðureyja
og íslands eru um 800 km, er með
lengstu farleiðum yfir opið haf.
Eldri upplýsingar um
farflug álfta
Lengi vel héldu menn að álftir
færu í farflugi milli landa í mikilli
hæð, og er það byggt á athugun frá
því í desember 1967 þegar þotuflug-
maður kom auga á svani í 8.200 m
hæð út af Suðureyjum. Menn voru
almennt á þeirri skoðun að hér
hefðu verið íslenskar álftir á ferð á
leið til vetrarstöðvanna og var það
trú manna að álftir færu milli ís-
lands og Bretlands í háflugi.
Rannsóknir á farflugi með hjálp
gervihnattasenda
Með þetta í huga ásamt því að
kanna farleiðir álfta var ráðist í um-
fangsmiklar rannsóknir. Rannsókn-
ir þessar hófust árið 1994. Til þess
að geta fylgst með farflugi álftanna
voru settir á þær gervihnattasend-
ar. Yfirumsjón með rannsóknunum
hefur prófessor Colin J. Penn-
ycuick, sem er sérfræðingur í flugi
fugla, hann starfar við háskólann í
Bristol í Englandi. Aðrir samstarfs-
aðilar eru Náttúrufræðistofnun Is-
lands og Wildfowl & Wetlands
Trust, sem eru bresk samtök og
hafa þau sínar höfuðstöðvar í
Slimbridge í Englandi. Gervihnatta-
sendarnir vega um 100 g og eru
festir við bakið á álftunum. Þeir gefa
frá sér merki sem er numið af gervi-
tunglum og einnig senda þeir frá sér
upplýsingar um loftþrýsting sem
eru svo notaðar til þess að reikna út
í hvaða hæð fuglarnir eru. Gervi-
tunglin senda svo upplýsingarnar
aftur til jarðar og er tekið á móti
þeim í Toulouse í Frakklandi.
Álftir á farfiugi
Nú hefur verið fylgst með farflugi
ellefu sinnum, fjórum sinnum til
landsins og sjö sinnum frá landinu.
Tvisvar hefur verið íylgst með sama
fuglinum, álftinni Sigrúnu, sem á
sér óðal við Garðsvatn í Skagafirði.
Nú í haust var einnig fylgst með
ferðum maka hennar sem kallaður
hefur verið Colin en hann ber merki
með áletruninni CIA á fætinum.
Engin þessara álfta hefur á ferða-
lagi sínu náð mjög mikilli hæð á ferð
sinni yfir hafið, það hæsta sem
skráð var voru 1.680 m í fyrrahaust.
Þessi álft var þegar í töluverðri hæð
áður en hún lagði í hann yfir hafið
þar sem hún hafði næturdvöl uppi á
Hofsjökli í 1.100 m hæð, en flestar
hafa álftimar fiogið lágt og nýtt sér
það að geta sest á sjóinn sér til
hvíldar, nokkuð sem aðrir farfuglar
eins og heiðlóap og maríuerlan geta
ekki leyft sér. Álftirnar hafa yfirleitt
allar farið stystu leið milli Islands
og Skotlands eins og sést á kortinu
sem sínir leið Colins haustið 1996.
Ferðalag þetta hefur tekið mislang-
an tíma hjá þeim álftum sem fylgst
hefur verið með, allt frá rúmum ell-
efu klst. hjá Sigrúnu haustið 1994 og
upp í rúma fjögurra sólarhringa
hremmingar á farfluginu í vestan
roki hjá álftinni Ægi vorið 1995.
Rannsóknirnar gefa til kynna að
álftirnar geti staðsett sig nákvæm-
lega eins sást vel hjá Ægi sem leið-
rétti stefnu sína þegar hann hafði
borið með veðri og vindum austur af
Gerpi. Þegar þangað var komið átt-
aði hann sig á að ekki væri vænlegt
að halda áfram í hánorður. Hann
flaug síðar með Austurlandi og Suð-
austurlandi og kom síðan að landi á
Breiðamerkursandi. Einnig sést vel
að álftirnar geta staðsett sig á kort-
inu af farleið Colins, þar sem hann
leiðréttir stefnuna þegar hann er
miðja vegu milli íslands og Suður-
eyja, þar sem hann stefnir á írland.
I stað þess að koma þar að landi
leiðréttir fuglinn stefnuna og kemur
að landi á Suðureyjum, þar sem
hann hefur komið að landi eftir far-
flugið síðastliðin þrjú haust. Colin
heldur síðan áfram niður til Caerla-
verock, friðlands Wildfowl &
Wetlands Trust, við Solway-fjörð,
en þar hefur hann haft vetrardvöl
ásamt maka sínum og ungum und-
anfarin ár. Þar gefst einnig mögu-
leiki á því að ná fuglinum og endur-
heimta sendinn sem hann hefur bor-
ið á milli landa. En sendir sá sem
Colin bar var í sinni þriðju ferð yfir
hafið, maki Colins hún Sigrún hafði
þá borið sendinn tvisvar á farflugi.
FARFLUG álftarinnar Colins
yfir Atlantsála
Álftin Colin lagði upp frá Skaga-
firði um hádegi 31. október og var
komin yfir að suðurströndinni um
hálfþrjú sama dag. Colin dvelur í
Mýrdalnum fram eftir degi 1. nóv-
ember en heldur svo yfir í Meðal-
land síðdegis. Hann leggur svo upp í
farflugið til Bretlands frá Meðal-
landi að morgni 2. nóvember. Colin
er svo kominn til eyjunnar Lewis í
Suðureyjum um klukkan hálftíu að
morgni 3. nóvember, eftir tiltölulega
þægilegt ferðalag yfir hafið. Hann
dvelur þarna fram eftir degi 4. nóv-
ember, þegar hann leggur í hann
aftur og er á ferðalagi um nóttina.
Colin er kominn á vetrarstöðvar sín-
ar, á friðlandi Wildfowl & Wetlands
Trust við Solway-fjörð, um klukkan
hálffjögur aðfaranótt 5. nóvember.
Á þessu friðlandi dvelst hann nú
ásamt fjölskyldu sinni.
HLUTI álftastofnsins hefur vetursetu hérlendis. Álftir að vetri til á Silungapolli við Reykja-
vík. Fjórir fullorðnir fuglar og tveir ungar, ungana má þekkja á því að þeir eru gráir að lit.
Álftir að vorlagi, nýkomnar til landsins.