Morgunblaðið - 22.12.1996, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1996 B 19
Hlutur kynjanna í máli og myndum
á íþróttasíðum Morgunblaðsins
í febrúar 1996 í júní 1996
UfÍEU Karlar 4.114 86,5% NUrN Konur 639 13,5% nnru Karlar 4.980 91,4%
NUrN Konur 468 8,6%
MVUniD Karlar 383 74,9% miNUIn Konur 129 25,1% HflViiniD Karlar 416 84,9% IVIlNUIn Konur 74 15,1%

SAMTALS:
NOFN
Karlar 9.094 89,1%
Konur 1.107 10,9%
MYNDIR Karlar 801 74’* 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11°/°
Konur 203 25,1%
höggsverði. Keppt var í flokki karla
og kvenna. Eftir mótið var hringt
af íþróttadeildinni í siguvegarann í
karlaflokki, Ragnar Inga Sigurðs-
son, og hann beðinn að koma í við-
tal. Ragnar fór í viðtalið, en tók
með sér mynd af báðum sigurvegur-
unum því honum þótti undarlegt að
sigurvegarinn í kvennaflokki Sigrún
Erna Geirsdóttir, hafði ekki verið
boðuð í viðtal. Viðtal birtist því ein-
ungis við Ragnar Inga, en myndin
af þeim báðum fylgdi með, en hefði
verið ógjörningur að klippa Sigrúnu
burt því handleggur hennar hvílir á
öxl Ragnars. Hvers vegna var Sig-
rún ekki fengin í viðtal líka? Við
þessari spurningu fást engin hald-
bær svör og því varð fréttastjóra
íþrótta á Morgunblaðinu svarafátt
er höfundur þessarar greinar innti
hann eftir þeim. Þetta dæmi er án
efa eitt af mörgum þar sem umfjöll-
un og viðtöl við karla þykja sjálf-
sögð, en litið er fram hjá konunum.
Hinn 28. júní fjallaði Morgunblað-
ið í 17 línum um kvennalandsliðið
í körfuknattleik undir fyrirsögninni:
Góður sigur á Kýpur. Þessi stutta
grein var nánast ekkert annað en
upptalning á því hvað mörg stig
hver stúlka hafði skorað. Hér geta
lesendur enn séð hve auðvelt hefði
verið að fjalla meira um leikinn. Það
hefði t.d. verið hægt að ræða við
Önnu Maríu Sveinsdóttur sem var
stigahæst með 18 stig og fá nánari
lýsingar á leiknum í heild.
Hinn 27. júní var fjallað um Stór-
mót Gogga galvaska. en hann varð
til á Landsmóti UMFÍ í Mosfellsbæ
1990. Þetta mót er orðið mjög vin-
sælt hjá börnum og unglingum og
keppendur koma víða að af landinu
líkt og þegar landsmót ungmenna-
félaga eru haldin. Hér sem annars-
staðar urðu niðurstöðurnar þær að
nöfn drengja komu 13 sinnum fyrir,
en nöfn stúlkna aðeins 4 sinnum.
Myndir af drengjum voru hins vegar
5, en af stúlkum voru þær 8. Á
móti sem þessu hefði fréttamannin-
um gefist fullt eins mörg tækifæri
til þess að ræða við stúlkur og
drengi. Hér er aftur spurt hvers
vegna var það ekki gert?
Hinn 26. júní fjallaði Morgunblað:
ið um Wimbledonmótið í tennis. í
67 línum var fjallað um karlkepp-
endur á mótinu, en í 4 línum kom
fram að Mary Joe Ferandes hefði
ekki átt í vandræðum með að leggja
frönsku stúlkuna Sandre Testud að
velli. Svo mörg voru þau orð um
konurnar á Wimbledon. Fréttastjóri
íþrótta segir: Það er nú einu sinni
svo að karlar eru meira áberandi
og vinsælli í íþróttaheiminum og
íþróttaiðkun karla er vinsælli hjá
lesendum þjóðarinnar. Tenniskarlar
eru fleiri en tenniskonur, þær eru
góðar, en það er minni keppni hjá
þeim.
Eitzen og Sage segja í bók sinni
Sociology of American Sport að
goðsögnin um að konur hafi ekki
áhuga á íþróttum og standi sig ekki
nógu vel til þess að hægt sé að taka
þær alvarlega sé lífseig (4). Þetta
svar fréttastjórans ber e.t.v merki
þessarar goðsagnar, þar sem tennis-
konunum á Wimbledon var ekki
gert eins hátt undir höfði og körlun-
um og ástæðan sú að það væri ekki
eins mikil keppni hjá þeim eða m.ö.o.
að þær standi sig ekki nógu vel.
Höfundar bókarinnar vitna í orð rit-
höfundarins Simone de Beauvoir
sem segir: Kvennameistari á skíðum
er ekki óæðri karlameistara þó tími
hans sé betri, kynin tilheyra mis-
munandi flokkum. Þessi orð segja
okkur að þó svo að konur standi sig
ekki eins vel í sumum greinum
íþrótta og karlar þá á það ekki að
standa í vegi fyrir því að þær fái
umíjöllun eins og karlarnir.
Unnur Stefánsdóttir er formaður
Umbótanefndar ÍSÍ í kvennaíþrótt-
um, afrekskona í fijálsum íþróttun
og situr í framkvæmdastjórn ÍSÍ.
Hún segir að karlmenn noti þessa
goðsögn eins og frasa, meðvitað eða
ómeðvitað. Það eru karlar sem
skrifa um íþróttir og þeim fínnst
þeirra kyn nær þeim og fínnst
skemmtilegra að fjalla um það og
segja svo við okkur þetta er það sem
fólkið vill að fjallað sé um en hafa
engin rök fyrir því. Er það ekki ein-
mitt þetta sem málið snýst um karl-
ar ljalla um það sem þeir hafa áhuga
á og reyna svo að telja okkur trú
um að þetta sé það sem allir vilji
sjá. Niðurstöður ofangreindra kann-
ana sýna hins vegar að íþróttasíð-
urnar á þriðjudögum eru greinilega
ekki hátt skrifaðar af lesendum
Morgunblaðsins ef marka má niður-
stöðurnar.
Áhrif lítillar umfjöllunar um
konur í íþróttum
Hvaða áhrif hefur það að umfjöll-
un um íþróttir kvenna er svona lítil
í jafnvíðlesnum fjölmiðli sem Morg-
unblaðið er? Fréttastjóri íþrótta á
Morgunblaðinu segir að stefna
blaðsins sé sú að reynt verði að fjalla
um sem flest. Hann segir að íþrótta-
deildin ráði að mestu leyti hvað birt-
ist og það endurspeglist í því hvað
þeim finnst mest áhugavert og þeir
eigi von á að öðrum þyki líka. Hlut-
verk íþróttadeildarinnar sé ennfrem-
ur það að upplýsa og segja frá stað-
reyndum, fjalla um viðburði í
íþróttaheiminum og segja frá úrslit-
um. íþróttafélagsfræðingarnir Sus-
an Birrel og John W. Loy, Jr. segja
að hlutverk íþróttaumfjöllunar sé
ekki aðeins að veita upplýsingar og
miðla þekkingu heldur einnig að
sameina fólk með ákveðnum fyrir-
myndum (4). Barri Gunter segir frá
því í bók sinni Television and Gend-
er Repre sentation og vitnar í rann-
sóknir S.L. Bem að böm læri mjög
snemma að samsama sig ákveðnum
fyrirmyndum af eigin kyni (5). Og
sé litið til þess hvernig nám á sér
stað þá fjallar félagsnámskenningir.
(The social learning theory) um að
nám verði til vegna áhrifa frá fé-
lagslegum samskiptum. Herminám
fari þannig fram að hátterni eða
viðhorf er numið með því að veita
athygli og líkja eftir og getur það
haft mikil áhrif á hegðun (6). íþrót-
taumfjöllun i ijölmiðlum gegnir því
ákveðnu hlutverki í félagsmótun
einstaklingsins og samkvæmt áður-
nefndum rannsóknarniðurstöðum
þá finna stúlkur sér fáar fyrirmynd-
ir úr íþróttaheiminum á íþróttasíð-
um Morgunblaðsins.
En nú erum við komin að þeirri
spurningu hvaða áhrif lítil íþrótta-
umíjöllun um konur hefur á íþrótta-
iðkun stúlkna?
Áhrifin verða þau að stúlkur finna
sér ekki fyrirmyndir og hætta
íþróttaþátttöku. Umbótanefnd ÍSÍ í
kvennaíþróttum lét Rannsóknar-
stofnun uppeldis- og menntamála
vinna árið 1994 rannsókn á brott-
falli 14 ára stúlkna úr íþróttum (7).
Niðurstaða hennar sýnir að mark-
tækt fleiri drengir en stúlkur stunda
íþróttir. Alls 29,9% drengja stund-
uðu íþróttir á hvetjum degi á meðan
aðeins 12,6% stúlkna gerðu slíkt hið
sama. Einna athyglisverðasta niður-
staða rannsóknarinnar er sú að í
ljós kom að hvatning frá öðrum
skiptir miklu máli fyrir íþróttaá-
stundun viðkomandi einstaklings.
Margar rannsóknir sýna að áhrif
fjölmiðla eru mikil og með umfjöllun
um íþróttahetjur og afrek þeirra eru
íþróttafréttamenn meðal annars að
hvetja aðra til þess að setja sig í
spor hetjanna og fylgja fordæmi
þeirra. Samkvæmt kenningum
Bandura um félagslegt nám sem
fyrr er getið er afrekshvöt lærð með
herminámi (8). Það er því ljóst að
drengir finna sér margar hetjur til
þess að líkja eftir, en stúlkur hafa
úr mjög litlu að moða og finna sér
fáar fyrirmyndir í íþróttaumfjöllun
Morgunblaðsins.
Unnur Stefánsdóttir bendir á í
þessu samhengi að verið geti að
eldri íþróttakonur séu orðnar vanar
því að ekkert sé fjallað um þær. Það
hlýtur að hafa áhrif á stelpur sem
fletta svona blöðum að sjá ekki
umíjöllun og myndir af sinum kyn-
systrum, því við þekkjum það að
okkur þykir meira til þess koma að
sjá okkar kyn. Allavega fínn ég það
með mig að ég les t.d. mun meira
um kvennaknattspyrnu en karla-
knattspyrnu í blöðunum, því mér
finnst það vera nær mér. Og Unnur
segir að ungum íþróttakonum hljóti
að finnast að þeirra íþrótt sé ekki
eins mikilvæg og íþróttir karla.
32% fylgjandi að S.í. kjósi
íþróttamann ársins
Það er óhætt að fullyrða að víða
njóta konur ekki jafnréttis þegar
íþróttir eru annarsvegar. Niðurstöð-
ur könnunar Félagsvísindastofnunar
á íþróttaefni í fjölmiðlum frá 1991
og áður er getið sýnir að aðrir fjöl-
miðlar standa Morgunblaðinu ekki
framar hvað þetta varðar (2). Sam-
tök íþróttafréttamanna samanstanda
af mönnum sem hafa íþróttafrétta-
mennsku að aðalstarfí og gangast
þau fyrir kjöri íþróttamanns ársins.
Fyrir nokkru gerði höfundur þessar-
ar greinar í félagi við tvo aðra skoð-
anakönnun um afstöðu fólks til kjörs
íþróttamanns ársins (9). Tekið var
tilviljanaúrtak 200 manna af landinu
öllu með jafnri kynjaskiptingu og var
fólk m.a. spurt hvaða aðilar ættu
að velja íþróttamann árins. Niður-
staðan var sú að aðeins 32% fólks
taldi að Samtök íþróttafréttamanna
ættu að að sjá um kjörið, 29% ein-
staklinga voru þeirrar skoðunar að
það væri betur komið í höndum al-
mennings og önnur 29% vildu að
almenningur og sérfræðingar sæu
um kjörið.
Þessar niðurstöður veita vísbend-
ingu um að almenningur sé ekki
ánægður með kjör íþróttamanns
ársins. Frá upphafí eða fyrir um 40
árum hafa aðeins tvær konur verið
kjörnar íþróttamenn ársins og því
kemur þessi niðurstaða könnun-
arinnar ekki á óvart. Óánægja fólks
gæti m.a. stafað af því að konum
er gert að keppa við karla um titil-
inn. Kjör íþróttamanns ársins er í
raun æðsta íþróttaviðurkenning hér
á landi og sá íþróttamaður sem er
valinn er hafinn upp til skýjanna
af almenningi. Konur og karlar
keppa ekki saman í íþróttum, en
þegar að kjöri íþróttamanns ársins
er komið keppa kynin innbyrðis um
hver fær titilinn. Það er því nokkuð
súrt í broti að fyrirkomulag á jafn-
mikilsverðri viðurkenningu og hér
um ræðir lúti lögmálum sem ættuð
eru úr grárri fomeskju og eru löngu
útdauð í öðrum löndum, en á Norð-
urlöndunum og víðar eru kjörin
íþróttakona og íþróttakarl ársins.
Fyrir fáum árum var sú er þetta
skrifar í Samtökum íþróttafrétta-
manna og lagði þá fram tillögu um
að kjörinu yrði beytt og kosin
íþróttakona og íþróttakarl ársins.
Sú tillaga hlaut ekki hljómgrunn,
en nokkrir meðlimir samtakanna
voru henni þó fylgjandi. Eitt er víst
að ef Samtök íþróttafréttamanna
breyta kjöri sínu verður stórt skref
stígið í átt að auknu jafnrétti kynj-
anna í íþróttum.
Því miður hefur það sýnt sig að
niðurstöður kannana á hlut kvenna
í íþróttaumfjöllun fjölmiðla eru oft
hundsaðar af fjölmiðlafólki. Niður-
stöðurnar eru þaggaðar í hel, í stað
þess að fólk noti tækifærið og taki
tillit til þeirrar gagnrýni sem í þeim
felst. Það er því brýnt að almenning-
ur fái að vita hveijar niðurstöður
kannana eru og að þrýstingur komi
frá fólkinu um breytingar. Skapti
Hallgrímsson, fréttastjóri íþrótta á
Morgunblaðinu, er einnig formaður
Samtaka íþróttafréttamanna. Hann
segist vel geta ímyndað sér að kjör-
inu verði einhvern tíma skipt í
tvennt.
Hvaða leiðir eru til úrbóta?
Lítum nú á samantekt um færar
leiðir til að rétta hlut kvenna í
íþróttaumfjöllun. Fréttastjórinn er
sammála því að gjarnan mætti auka
hlut kvenna í íþróttaumfjöllun blaðs-
ins og viðurkennir að 10,9% hlutur
þeirra líti ekki vel út á prenti. Hann
segist ekki gera sér grein fyrir
hvaða hlutföll konur yrðu ánægðar
með og áréttar að fjallað sé um
íþróttir sem séu mest spennandi og
íþróttafréttamönnunum finnst mest
spennandi. Samkvæmt Ársskýrslu
íþróttasambands íslands 1996 eru
39% íþróttaiðkenda konur (10). Sé
tekið tillit til þessa mætti setja það
markmið að ákveðinn hluti íþóttas-
íðnanna fjallaði um kvennaíþróttir
og fréttastjóri íþrótta viðurkennir
að umfjöllunin eigi e.t.v. að vera í
meira samræmi við þetta hlutfall.
Þá er einnig auðvelt að ímynda sér
að konur í starfi íþróttafréttamanna
hefðu aðra sýn og ljölluðu öðruvísi
um íþróttir en karlarnir. Með því
að stuðla að því að þær stundi þessi
störf gæti hlutur kvenna aukist í
jafnréttisátt. Myndefni íþróttasíðn-
anna er einnig mikilvægt og myndir
eru oft það fyrsta sem lesendur reka
augun í þegar þeir fletta blöðum.
Þess vegna skiptir það miklu máli
að íþróttadeild Morgunblaðsins
sendi einnig ljósmyndara á vettvang
þegar íþróttir kvenna eiga i hlut.
J afnr éttishlutver k
En komum nú að spurningunni
um hvort fjölmiðlar gegni hlutverki
í jafnréttisbaráttunni? Hafa íþrótta-
fréttamenn það hlutverk að gæta
jafnréttis kynjanna í umfjöllun
sinni? Á kvennaráðstefnu Samein-
uðu þjóðanna sem haldin var í Kína
í september 1995 voru gerðar marg-
ar samþykktir sem lúta að jafnrétti
innan fjölmiðla. Stjórnvöld fjöl-
margra landa og þar á meðal ís-
lensk stjórnvöld hafa skuldbundið
sig til þess að fara eftir þessum til-
mælum Sameinuðu þjóðanna. Til-
mælin lúta t.d. að því að hvatt er
til þess að fjölmiðlar sýni konuna
ekki óæðri karlinum, hvatt er til að
fjölmiðlar virði og skoði alla þætti
samfélagsins út frá sjónarmiðum
beggja kynja og tilmæli eru um að
konum við ákvarðanatöku á öllum
stigum fjölmiðlunar verði fjölgað.
Þá eru íjölmiðlar hvattir til þess að
þróa leiðbeiningarreglur innan
marka tjáningarfrelsisins til þess
að vinna gegn hefðbundinni kynja-
mismunun (11).
Eins og áður hefur komið fram
er íþróttadeild Morgunblaðsins sjálf-
stæð um efnisval og umfjöllun á
efni. Fréttastjóri íþrótta segir að það
sé ekki markvisst reynt að haga því
þannig til að sem flestar greinar fái
umfjöllun á einhveiju ákveðnu tíma-
bili, frekar en að konur fái umfjöll-
un. Af þessum svörum fréttastjór-
ans má marka að ef fram heldur
sem horfir mun staða kvenna í íþrót-
taumfjöllun ekki breytast. Það er
nefnilega svo að til þess að auka
hlut kvenna í íþróttaumfjöllun þurfa
íþróttafréttamenn að hafa vilja til
þess og meðvitað haga vinnubrögð-
um sínum þannig að konur verði
sýnilegri. Ein ástæða fyrir því að
svo lítið er fjallað um konur sem
áðumefndar kannanir bera með sér
gæti nefnilega verið sú að það eru
karlar sem skrifa íþróttafréttirnar
og, eins og Unnur Stefánsdóttir
benti á, ^þeirra kyn stendur þeim
nær.
Til þess að auka umfjöllun um
íþróttakonur í Morgunblaðinu og
fjölmiðlum almennt mætti fjalla
meira um almenningsíþróttir því
mikill fjöldi kvenna leggur stund á
þær. Mjög lítill hluti íþróttafrétta
er um almenningíþróttir og frétta-
stjórinn segir það ekki hlutverk
íþróttafréttamanna að fjalla um
fólk sem skokkar eða hjólar sér til
heilsubótar, þeirra hlutverk sé að
fjalla um keppni og afreksíþróttir.
Til þess að svara þessu má benda
á að lágt hlutfall lesenda Morgun-
blaðsins sem les íþróttasíðurnar
gefur tilefni til þess að ætla að of
mikil áhersla á umfjöllun um keppni
og afreksíþróttir hafi e.t.v. ekki
eins mikið gildi og fréttastjórinn
telur. Ef stefna blaðsins er sú að
umfjöllun eigi að vera sem fjöl-
breyttust þá gæti umfjöllun um
almenningsíþróttir stuðlað að því.
íþróttafréttamaðurinn gegnir því
hlutverki að fjalla um fyrirmyndir
íþróttafólks úr almenningsíþróttum
jafnt sem afreksíþróttum í anda
fyrrnefndar samþykktar Samein-
uðu þjóðanna sem íslensk stjórn-
völd hafa samþykkt að hlíta. Venju-
legt fólk sem hefur áhuga á að
halda heilsu og stunda líkamsrækt
þarf líka að fá fræðslu um þær
greinar sem hægt er að stunda sér
til heilsubótar. Með umfjöllun um
almenningsíþróttir fá fleiri tæki-
færi til þess að setja sig í spor
íþróttamanna alveg eins og gerist
þegar áhugamenn um afreksíþrótt-
ir horfa á þær. Með þessu móti
munu e.t.v. fleiri einstaklingar
leggja stund á íþróttir, en það er
göfugt markmið sem íþróttadeild
Morgunblaðsins ætti að stefna að.
Fréttastjóri íþrótta segir að fáar
kvartanir berist til íþróttadeildar-
innar um að of lítið sé fjallað um
konur og fáar kvartanir berist yfir-
leitt. Hann segir að e.t.v. mættu
ábendingar berast til að betur
mætti gera sér grein fyrir hvort
eitthvað væri að.
Fjölmiðlar hafa mikilvægu hlut-
verki að gegna fyrir íþróttir og
íþróttir hafa mikilvægu hlutverki
að gegna fyrir samfélagið. íþrótta-
umfjöllun á jafnréttisgrundvelli
gæti því lagt mikilvægan grunn að
almennri vellíðan og heilbrigði
beggja kynja sem vert er að sækj-
ast eftir.
Höfundur er nemnndi í uppeldis-
og menntunarfræðum við Háskóla
Islands og ritstjóri Skinfaxa,
málgagns Ungmennafélags
íslands.
Heimildaskrá:
1. Halldór Bachmann, munnleg
heimild 7. nóvember 1996.
2. íþróttasamband íslands (1991).
Könnun Fjölmiðlanefndar ÍSÍ.
íþróttaefni í fjölmiðlum. Reykjavík:
íþróttasamband íslands.
3. Unnur Stefánsdóttir munnleg
heiraild 16. október 1996.
4. Eitzen D. Stanley og Sage Geroge
H. (1992). Sociology of American
Sport (2. útgáfa). Dubuque, Iowa:
Wm. C. Brown Company Publishers.
5. Gunter Barrie (1995). Television
and Gender Representation.
Bretland: John Libbey & Company
Ltd.
6. Hörður Þorgilsson og Jakob
Smári (ritslj.). (1993). Sálfræðibókin
(bls 918 og 921). Reykjavík: Mál og
menning.
7. íþróttasamband fslands (1994).
Brottfall stúlkna úr íþróttum:
Niðurstöður rannsóknar í 8. bekk
grunnskóla. Reyljjavík:
fþróttasamband fslands.
8. Kaplan Paul S. (1990).
Educational Psychology for
Tomorrow’s Teacher. New York:
West Publishing Company.
9. Sigurður Ómarsson, Una María
Óskarsdóttir og Vilhelm R.
Sigurjónsson (1996). Skoðanakönnun
um afstöðu til kjörs á íþróttamanni
ársins. Óbirt ritgerð: Háskóli
fslands, Félagsvísindadeild,
Aðferðafræði III.
10. íþróttasamband íslands (1996).
Ársskýrsla 1996. Reykjavík:
fþróttasamband íslands.
11. Elsa Þorkelsdóttir,
Jafnréttisráði, munnleg heimild 11.
nóvember 1996.