Morgunblaðið - 21.02.1997, Síða 31

30 FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
4-
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1997 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÁTAKÍ
EINKAVÆÐIN GU
YFIRLÝSING Davíðs Oddssonar forsætisráðherra um víð-
tæka einkavæðingu ríkisfyrirtækja á næstu misserum
er mikið fagnaðarefni, ekki sízt hvað varðar einkavæðingu
fyrirtækja á fjármálamarkaði, en íslenzka ríkið hefur um
langt skeið ráðið miklu stærri hluta hans en eðlilegt hefur
verið talið í vestrænum ríkjum.
Einkavæðing mun auka skilvirkni og samkeppni í atvinnu-
lífinu til hagræðingar fyrir skattgreiðendur og neytendur.
Hún mun jafnframt stuðla að því að styrkja stöðu íslenzks
atvinnulífs í alþjóðlegri samkeppni. Að ýmsu er hins vegar
að hyggja í framhaldinu, nú þegar þessi mikilvæga ákvörðun
hefur verið tekin.
í fyrsta lagi er mikilvægt að Alþingi dragi ekki um of
að taka ákvarðanir um að losa ríkið við meirihlutaeign þess
í núverandi viðskiptabönkum í eigu ríkisins og hinum nýja
fjárfestingarbanka, sem verður stofnaður um næstu áramót.
Stefna ætti að því að koma bönkunum í meirihlutaeigu einka-
aðila á nokkrum næstu árum.
í öðru lagi er nauðsynlegt að skapa stuðning almennings
og starfsfólks viðkomandi ríkisfyrirtækja við einkavæðing-
una með því að gefa einstaklingum og starfsmönnum kost
á að eignast hlutabréf í þeim. Stefna þarf að mjög dreifðri
eignaraðild, þótt gera megi ráð fyrir, að öflugir fjárfestar
gerist aðilar að rekstri hinna einkavæddu fyrirtækja.
Loks þarf að nota tækifærið, er hlutafé í ríkisfyrirtækjum
er falboðið, til að ná því markmiði ríkisstjórnarinnar að
auka erlenda fjárfestingu hér á landi. Slíkt er skynsamlegt
af ýmsum ástæðum.
Annars vegar má ætla að eftirspurn eftir hlutabréfum hér
innanlands verði takmörkuð þegar ráðizt er í jafnvíðtækt
einkavæðingarátak og nú virðist standa fyrir dyrum.
Hins vegar getur samstarf við erlend fyrirtæki í fremstu
röð stuðlað að því að styrkja alþjóðlega samkeppnisstöðu
fyrirtækjanna, sem um ræðir. Það gæti til dæmis verið æski-
legt að leita eftir þátttöku öflugra einkabanka á Norðurlönd-
um eða í Evrópu í hlutafjárútboði ríkisbankanna. Erlend
eignaraðild er til þess fallin að hraða umbótum í rekstri
einkavæddra ríkisfyrirtækja.
ÞÁTTASKIL í KÍNA
ÞÁTTASKIL eru orðin í Kína með fráfalli hins aldna leið-
toga Kommúnistaflokksins, Dengs Xiaopings. Ekki er
búizt við miklum breytingum í þessu fjölmennasta ríki verald-
ar fyrst í stað, en sérfræðinga greinir á um hver þróunin
verði til framtíðar. Forusta kommúnistaflokksins og valda-
taumarnir eru nú í höndum Jiangs Zemins, forseta, en eftir-
mann sinn valdi Deng sjálfur. Margvísleg vandamál blasa
hins vegar við í landinu og ljóst er, að ýmsir valdahópar
hafa mismunandi skoðanir á stefnumótuninni.
Pólitískur ferill Dengs Xiaopings var bæði langur og fjöl-
skrúðugur. Hann var einn af forustumönnum byltingarinnar
við hlið Mao Tsetungs. Hann lifði af hreinsanir í flokkunum
þrívegis, síðast eftir fall fjórmenningaklíkunnar svonefndu
í kringum ekkju Maos formanns. Deng tók við leiðtogahlut-
verkinu árið 1978. Efnahagsleg stöðnun og fátækt ríkti í
landinu eftir stjórn Maos. Kína stóð langt að baki vestrænum
ríkjum. Deng var raunsæismaður og hafði fyrst og fremst
áhuga á því að ná árangri. Hann beitti sér því fyrir umbóta-
stefnu, sem innleiddi markaðsbúskap, erlendar fjárfestingar
voru heimilaðar og stofnun einkafyrirtækja, hætt var við
samyrkjubú í landbúnaði og smábændum leyft að ráða sér
sjálfir. Hagvöxtur í Kína hefur síðan verið einna mestur í
heiminum og lífskjör hafa stórbatnað víðast hvar, einkum í
suðurhéruðunum, þar sem sérstökum efnahagssvæðum var
komið á fót. Einangrunarstefnunni, sem fylgdi í kjölfar
menningarbyltingar Maos, var hafnað og Kínverjar hafa
treyst samskipti sín við hinn vestræna heim. Samningurinn
við Breta um afhendingu Hong Kong 1. júlí nk. er til merk-
is um það og merkur áfangi á ferli Dengs.
Alræði Kommúnistaflokks Kína er þó enn við lýði og
persónufrelsi í vestrænum skilningi er ekki til. Þvert á
móti er þar lögregluríki og Kínverjar eiga sitt eigið Gúlag.
Deng Xiaoping var enginn lýðræðissinni og hann var tilbú-
inn að berja niður af hörku allar kröfur almennings um
aukið frelsi. Blóðbaðið á Torgi hins himneska friðar árið
1989, þegar stúdentar og aðrir frelsisunnendur voru kramd-
ir undir skriðdrekum hersins verður ævarandi blettur á
minningu hans.
Dómarar eru ósáttir við úrskurð Kjaradóms í kjölfar Félagsdóms
KJARADÓMUR felldi úrskurð um kjör dómara. Nú hafa dómarar barið í borðið og vilja að umboðsmaður Alþingis kanni málsmeðferðina.
Hver ræður
kjörunum?
Dómarafélag Islands hefur lagt fram kvörtun
hjá umboðsmanni Alþingis vegna meðferðar
Kjaradóms á máli, sem snerist um hvort dóm-
arar ættu rétt á orlofi af yfirvinnugreiðslum.
Ragnhildur Sverrisdóttir segir að töluverðs
óróa hafi gætt að undanfömu í kringum Kjara-
dóm, bæði vegna úrskurða hans og manna-
breytinga í dóminum.
ASTÆÐU þess, að Dómara-
félagið snýr sér nú til um-
boðsmanns Alþingis, má
rekja töluvert aftur í tím-
ann. Kjaradómur úrskurðaði 12. nóv-
ember 1993 að dómarar skyldu fá
greiðslur vegna yfirvinnu til viðbótar
föstum launum. Rökin voru þau að lög
um aðskilnað dómsvalds og umboðs-
valds í héraði hefðu leitt til breytinga
á starfi þeirra.
Fljótlega kom upp ágreiningur milii
fjármálaráðuneytisins og Dómarafé-
lagsins um hvernig ætti að fara með
orlofsgreiðslur vegna yfirvinnu. Óskað
var skýringa Kjaradóms, sem tvívegis
svaraði bréflega. Þó náðist að lokum
samkomulag milli ráðuneytisins og
dómara að fara með málið fyrir Fé-
lagsdóm.
Frá Kjaradóini til Félagsdóms
til Kjaradóms
Félagsdómur úrskurðaði þann 14.
október sl. að dómarar ættu rétt á
að fá orlof vegna þessara yfirvinnu-
greiðslna. Þremur vikum síðar lét
Kjaradómur málið aftur til sín taka
og úrskurðaði að orlofsgreiðslur
vegna yfirvinnu héraðs- og hæstarétt-
ardómara skyldu felldar niður frá og
með 1. desember si. Sagði í úrskurði
Kjaradóms að með úrskurði Félags-
dóms hafi efnislega verið breytt þeim
kjörum sem Kjaradómur ákvað þess-
um embættismönnum árið 1993. Það
var því niðurstaða Kjaradóms, að frá
og með 1. desember 1996 skyldi
greiða héraðs- og hæstaréttardómur-
um yfirvinnu og orlof með þeim hætti,
sem fram kom í bréfi Kjaradóms, til
starfsmannaskrifstofu fjármálaráðu-
neytisins frá 18. nóvember 1993, þar
sem sagði m.a. að tilteknir eftirvinnu-
tímar skyldu greiðast í 12 mánuði á
ári hveiju og af því leiddi að ekki
skyldi reikna orlof af þeim greiðslum.
Einn Kjaradómsmanna, Jón
Sveinsson, skilaði sératkvæði. Hann
kvaðst vera sammála meirihluta
dómsins um að Kjaradómur hafi ekki
ætlast til þess að orlof yrði greitt á
yfirvinnu þegar úrskurður-
inn var felldur 1993. Aftur
á móti væri Kjaradómur
ekki dómstóll heldur stjórn-
sýslunefnd í skilningi ís-
lenskra laga og niðurstaða
Félagsdóms gæfi ekki sérstakt tilefni
til þess að Kjaradómur breytti fyrri
úrskurði sínum.
Þáverandi formaður Kjaradóms,
Þorsteinn Júlíusson, sagði hins vegar
eftir úrskurðinn að Kjaradómur væri
endanlegur úrskurðaraðili. „Hann er
sjálfstæður ákvörðunaraðili sem Al-
þingi hefur einum falið vald til að
úrskurða tiiteknum aðilum launakjör.
Engum öðrum hefur verið falið það
vald. Fyrir ofan hann er enginn áfrýj-
unaraðili. Það er aðeins ein forsenda
fyrir því að fara með mál, sem Kjara-
dómur hefur úrskurðað um, fyrir dóm-
stóla og það er ef Kjaradómur gætir
ekki réttra og lögmætra aðferða. Slíkt
mál myndi sæta almennri dómstóla-
meðferð en ekki Félagsdóms og yrði
væntanlega höfðað til ógildingar úr-
skurði. Þetta tiltekna mál snýst ekki
um slíka ógildingu," sagði Þorsteinn
í nóvember.
Dómarar kvarta
Dómarafélag íslands unir ekki nið-
urstöðu Kjaradóms og hefur lagt fram
kvörtun við umboðsmann Alþingis.
Þar er því mótmælt, að Félagsdómur
hafi breytt efnislega þeim kjörum sem
Kjaradómur hafi ákvarðað dómurum,
heldur hafi Félagsdómur eingöngu
túlkað ákvörðun Kjaradóms frá 1993.
Engin efnisleg breyting hafi því orðið
þar til Kjaradómur breytti fyrri
ákvörðun sinni.
I öðru lagi er vísað til
þeirra forsendna Félags-
dóms, að skýringar Kjara-
dóms á eigin ákvörðunum
hafi verið settar fram án
þess að gæta þeirra formreglna sem
dómurinn starfi eftir. Þar er vitnað
til þess, að ritari Kjaradóms hafði
tvívegis sent fjármálaráðuneytinu
bréf um túlkun á úrskurði dómsins.
Dómarafélagið telur því skýringar
Kjaradóms eingöngu fela í sér óbind-
andi álit um hvernig eigi að túlka
ákvörðunina og dómstólar eigi því
endanlegt vald um skýringu ákvarð-
ana Kjaradóms og við þær ákvarðan-
ir sé Kjaradómur bundinn.
í þriðja lagi benda dómarar á, að
allir þeir sem fái fasta yfirvinnu sam-
kvæmt ákvörðunum Kjaradóms og
kjaranefndar fái greitt orlof af yfir-
vinnunni og það standist ekki að önn-
ur regla gildi um dómara eina.
Dómarafélagið segir í fjórða lagi
að Kjaradómur hafi með síðari ákvörð-
un sinni lækkað laun dómara, án þess
að taka sams konar ákvörðun um laun
annarra hópa, en slíkt hljóti að vera
andstætt meðalhófsreglunni og lög-
mætisreglunni.
Þá kvartar Dómarafélagið undan
því að það hafi verið andstætt and-
mælarétti aðila máls að taka ákvörðun
um kjör án þess að Dómarafélaginu
væri gefinn kostur á að tjá sig um
málið.
í sjötta og síðasta lagi vísar Dóm-
arafélagið til þess, að dómstjórinn í
Reykjavík hafi sent Kjaradómi bréf,
þar sem bent var á aukið vinnuálag
dómara, í kjölfar þess m.a.
að heimildir fulltrúa til dóm-
starfa hefðu verið þrengdar.
Þetta erindi hefði Kjara-
dómur hins vegar ekki af-
greitt þegar hann endur-
ákvarðaði laun dómenda. Þetta telur
Dómarafélagið andstætt góðum
stjómsýsluháttum.
Umboðsmaður vék sæti
Þar sem Kjaradómur ákvarðar kjör
umboðsmanns Alþingis taldi Gaukur
Jörundsson málið sér svo skylt að rétt
væri að hann viki sæti. í hans stað
var Tryggvi Gunnarsson hæstaréttar-
lögmaður skipaður í málið hinn 3. febr-
úar sl. Tryggvi þekkir innviði embætt-
isins eftir að hafa starfað þar um hríð
sem aðstoðarmaður umboðsmanns.
Hann sagði í samtali við Morgunblað-
ið að hann gæti ekki tjáð sig efnislega
um kvörtunina, en hann hefði þegar
gert Kjaradómi grein fyrir henni og
óskað skýringa dómsins á nokkrum
atriðum. Þegar þær skýringar lægju
fyrir gæti hann tekið frekari afstöðu
til málsins.
Nýir fulltrúar Hæstaréttar
Samkvæmt lögum um Kjaradóm
skipar Hæstiréttur tvo dómendur, Al-
þingi kýs tvo og fjármálaráðherra
skipar einn. Annar þeirra sem Hæsti-
réttur skipar skal vera löglærður og
sitja í forsæti dómsins. Undanfarin
fjögur ár hafa þau Þorsteinn Júlíusson
hæstaréttarlögmaður og Hólmfríður
Árnadóttir viðskiptafræðingur verið
þessir fulltrúar Hæstaréttar. í kjölfar
þess að Kjaradómur kvað upp úr-
skurði í kjaramálum, sem skiptu dóm-
ara miklu og þeir voru mjög ósáttir
við, þótti tíðindum sæta þegar Hæsti-
réttur skipaði þau Þorstein og Hólm-
fríði ekki í dóminn að nýju, þegar fjög-
urra ára skipunartími þeirra rann út.
Sú skýring er gefin á þessu, að þar
sem Dómarafélag Islands, sem hæsta-
réttardómarar eiga aðild að, hafi kært
málsmeðferð Kjaradóms sé ekki óeðli-
legt að Hæstiréttur hafi verið lítið
hrifinn af því að skipa þau til áfram-
haldandi setu í dóminum. Ef dómarar
telji Kjaradóm hafa þverbrotið allar
reglur sem gildi um meðferð mála
geti Hæstiréttur ekki liðið slíka af-
greiðslu í sínu nafni.
Sumir vilja þó halda því fram að
ákvörðun Hæstaréttar sé ekki byggð
á svo faglegum grunni, heldur séu
dómarar við réttinn óánægðir með
að þeirra fulltrúar skuli hafa tekið
þátt í að hafa af þeim orlofsgreiðsl-
urnar. Hæstiréttur hafi einfaldlega
verið að losa sig við óþæga ljái í þúf-
um.
Nýir fulltrúar Hæstaréttar í Kjara-
dómi eru þau Garðar Garðarsson,
hæstaréttarlögmaður í Keflavík, og
Margrét Guðmundsdóttir, viðskipta-
fræðingur hjá Skeljungi. Fulltrúar
Alþingis, lögmennirnir
Magnús Óskarsson og Jón
Sveinsson, voru endurkjöm-
ir.
Þorsteinn nú fulltrúi
ráðuneytisins
Fjármálaráðuneytið þurfti að skipa
nýjan fulltrúa og má rekja það til álits
umboðsmanns Alþingis í lok síðasta
árs, en hann taldi fulltrúa í Kjaradómi
ekki geta setið jafnframt í kjaranefnd.
Guðrún Zoéga, fulltrúi fjárrnálaráðu-
neytisins í Kjaradómi, hafði jafnframt
setið í kjaranefnd og vék hún sæti
þegar álit umboðsmanns lá ljóst fyrir.
Nýr fulltrúi fjármálaráðuneytisins í
Kjaradómi er Þorsteinn Júlíusson, sem
síðastliðin fjögur ár var formaður
dómsins í krafti skipunar Hæstaréttar.
Dómstóll eða
stjórnsýslu-
nefnd?
Mannaskipti
Hæstaréttar
vekja athygli
VACLAV Klaus, forsætisráðherra Tékklands, og Davíð Oddsson forsætisráðherra bera saman bækur sínar
á ráðstefnu ríkisstjórnarinnar um einkavæðingu, sem haldin var í Perlunni á miðvikudag.
Morgunblaðið/Ásdís
Rætt um einkavæðingu á íslandi og í Tékklandi á ráðstefnu ríkisstjórnarinnar
Fyrirtældn fiutt frá stj órn-
arherrunum til fólíísins
Sala ríkisfyrirtækja hefur veríð á dagskrá rík-
isstjóma íslands og Tékklands á síðustu ámm
—
en með gjörólíkum hætti. A fáum ámm hafa
Tékkar snúið af braut algers ríkisrekstrar og
selt þúsundir opinberra fyrirtækja í hendur
almennings. Kjartan Magnússon sat ráð-
stefnu ríkisstjómarinnar um einkavæðingu.
MEÐAL ráðstefnugesta
vakti erindi Davíðs Odds-
sonar forsætisráðherra
án efa mesta athygli en
í því greindi hann frá fyrirætlunum
ríkisstjórnarinnar í einkavæðingu og
breytingum á rekstrarformi ríkis-
bankanna og atvinnuvegasjóðanna
eins og fram kom í Morgunblaðinu
í gær. Auk hans ávörpuðu Vaclav
Klaus, forsætisráðherra Tékklands,
og Halldór Ásgrímsson utanríkisráð-
herra, ráðstefnuna en erindi fluttu
Jónas Haralz, fyrrverandi banka-
stjóri, Birgitta Kantola, fulltrúi Al-
þjóðabankans, og Jirí Weigl, ráð-
gjafi tékkneska forsætisráðherrans.
Ráðstefnustjóri var Hreinn Lofts-
son, formaður einkavæðingarnefnd-
ar ríkisstjórnarinnar.
Þræða ber meðalveginn
Halldór Ásgrímsson sagði að
einkavæðing væri eitt þeirra mál-
efna sem engin ríkisstjórn gæti
skorast undan að fjalla um og hún
gæti orðið þjóðfélaginu til hagsbóta
með ýmsum hætti. Hann sagði að
rétt væri að stjórnvöld í mörgum
löndum beittu sér minna á sumum
sviðum en meira á öðrum. „Ríkið
ætti að láta markaðslögmálin ráða
þar sem því verður komið við en
grípa inn í með virkum hætti ella.
Til að svo megi verða er oft nauðsyn-
legt að stíga ákveðnari skref í átt
til fijáls markaðar, jafnframt því
að skýra betur verkefni hins opin-
bera og gera opinberan rekstur skil-
virkari.“
í einkavæðingu ber að þræða
meðalveg milli efnahagslegra og
pólitískra markmiða að sögn Hall-
dórs. „Galdurinn felst í því að höndla
efnahagslegan ávinning
af einkavæðingu þjóðinni
til hagsbóta ög um leið
afstýra félagslegum
vanda sem kann að fylgja.
Þegar allt kemur til alls
er sameiginlegt markmið okkar að
örva frekari efnahagsþróun með því
að stuðla að vexti arðbærra einka-
fyrirtækja sem munu um síðir leggja
grunn að enn frekari tekjuaukningu
og velsæld í löndum okkar,“ sagði
Halldór.
Tékkneska einkavæðingin
Jiri Weigl úallaði um þá miklu
einkavæðingu sem Tékkar hafa ráð-
ist í á síðustu árum og reynsluna
af lienni. Hann lýsti því hvernig
efnahagur landsins hefði verið í
rústum eftir fjörutíu ára stjórn
kommúnista þegar lýðræðislega
kjörin ríkisstjórn tók við árið 1989.
„Þetta land, sem hafði eitt sinn ver-
ið í hópi háþróaðra iðnríkja, var nú
í hópi hinna fátæku og efnahagurinn
byggðist á úreltum iðnaði og tækni.
Allt fjármagn var af skornum
skammti og erlend viðskipti tak-
mörkuðust að miklu leyti við önnur
ríki Austur-Evrópu, sem bjuggu við
svipaðan eða enn verri efnahag.
Allur atvinnurekstur var á hendi rík-
isins og var líklega gengið lengst í
þeirri stefnu hjá okkur. Mörg komm-
únistaríki leyfðu takmarkað einka-
framtak í þjónustugreinum en fyrir
sjö árum var sjálfstæðan atvinnu-
rekanda hvergi að finna í Tékkósló-
vakíu. í öllu landinu var ekki hægt
að fínna einkarekið kaffihús, veit-
ingahús eða hótel. Landbúnaður var
jafnvel rekinn með samyrkjusniði
og stjórnaö af ríkinu."
Skipt um kerfi
Weigl sagði að ríkisstjórnin, sem
tók við eftir fall kommúnismans,
hefði skilið nógu fljótt að
ekki væri nóg að hefja
umbætur á gamla kerfinu
heldur væri eina leiðin að
skipta um efnahagskerfi.
„Tékkneska einkavæð-
ingin er mjög ólík þeirri einkavæð-
ingu, sem átt hefur sér stað á Vest-
urlöndum. Við þurftum ekki að
einkavæða nokkur óhagkvæm rík-
isfyrirtæki og selja þau á sem bestu
verði. Við þurftum að standa fyrir
algerum kerfisbreytingum, selja
mörg þúsund fyrirtæki og skapa trú
meðal almennings á kapítalisman-
um. Kapítalisminn þrífst ekki án
frumkvöðla og þar sem enginn
einkarekstur var leyfður voru þeir
ekki til. Við urðum því að skapa
frumkvöðla með einkavæðingu,
leyfa frumkvæði þeirra að njóta
sín, og blása þannig lifi í efnahag
okkar. Minnstu fyrirtækin voru því
einkavædd fyrst og þannig tókst
að mynda að nýju grasrótartengsl
kapítalismans við þjóðfélagið.“
„Þriðju leiðinni" hafnað
„Við höfnuðum öllum tillögum um
að fara þriðju leiðina svokölluðu, að
velja „nýja“ útgáfu af sósíalisman-
um, en ákváðum að taka upp frjálst
markaðshagkerfi, sem hefur fyrir
löngu margsannað gildi sitt á Vest-
urlöndum. Það er hægt að standa
að einkavæðingu á ótal vegu og eitt
af hinu fyrsta sem við urðum að
ákveða var hvort selja ætti fyrirtæk-
in strax eða bæta rekstur þeirra og
gera þau að betri söluvöru áður.
Við ákváðum að hefja sölu þeirra
strax. Það var enginn í ríkisstjórn-
inni eða stjórnkerfinu sem gat end-
urskipulagt rekstur fyrirtækja með
markaðslausnir í huga. Við sáum
að best væri að fólkið sjálft gripi
frumkvæðið og bæri ábyrgðina. Við
ákváðum því að drífa í einkavæðing-
unni og láta nýja og
áþyrga stjórnendur um
umbæturnar."
Einkavæðingin hófst
árið 1991 og innan
tveggja ára höfðu 25 þús-
und smáfyrirtæki verið seld. Weigl
segir að erfiðara hafi verið að
einkavæða stórfyrirtækin og var
gripið til þess ráðs að nota ýmsar
aðferðir, hefðbundnar sem óhefð-
bundnar. M.a. var gripið til þess
að senda öllum þegnum ríkisins
ávísun en hægt var að skipta henni
og fá hlut í ríkisfyrirtæki. Weigl
segir að þessi hugmynd hafi tekist
framar öllum vonum og viðbrögð
fólksins hafi verið ótrúleg. Um 75%
landsmanna hafi nýtt sér þennan
rétt og afleiðingin varð sú að nú
eru hvergi fleiri hluthafar í atvinnu-
fyrirtækjum miðað við fólksfjölda
en í Tékklandi.
Góður árangur
Weigl sagði að efnahagsumbæt-
urnar og einkavæðingin hefðu skilað
góðum árangri í Tékklandi. Einka-
geiri efnahagskerfisins skili rúmlega
70% af vergri landsframleiðslu, at-
vinnuleysi sé um 4%, og árlegur
hagvöxtur sé um 5%. Stöðugleiki
ríki í efnahagslífinu og ríkissjóður
hafi verið rekinn án halla síðastliðin
sjö ár.
Vandmeðfarið ríkisvald
Jónas Haralz fjallaði um hlutverk
ríkisins í atvinnumálum og rakti
þróunina í þeim efnum á síðustu
öldum. Sagði hann að þar sem skiln-
ingur hefði verið á litlum ríkisaf-
skiptum hefðu þjóðartekjur á mann *>
aukist mun hraðar en þar sem skort-
ur var á slíkum skilningi. Á Islandi
hefðu orðið örar framfarir á fyrstu
þremur áratugum aldarinnar, sem
byggðust einnig á litlum ríkisaf-
skiptum. Framfarirnar hafi hins
vegar leitt af sér vissa óþreyju, sem
ruddi þeim skilningi til rúms að það
væri einmitt vald ríkisins sem gæti
með beinum hætti best tryggt
framfarir og réttlæti. „Hluti aldar-
innar varð því tími margvíslegra til-
rauna til að örva framfarir, auka
jafnrétti og útrýma fátækt með
íhlutun ríkisvaldsins. Á árunum
1917-50 hurfu lönd, er fimmtungur
mannkyns byggði, frá markaðsbú- _
skap og alþjóðlegum viðskiptum til
miðstýrðra stjórnarhátta. Þar sem
markaðsbúskapur hélst í meginatr-
iðum og lýðræði stóð víða
föstum fótum var ríkinu
engu að síður ætlað að
annast stærri hlut en áður
við framleiðslu og skipt-
ingu gæða. Styrjaldir og
kreppur áttu þátt í þessu en undir
niðri bjó sú skoðun að hægt væri
að stytta sér leið. Að beita mætti
valdi stjórnmála og samtaka til að
ná meiri árangri en sjálfvirk sam-
staða fjölmargra eininga efnahags-
lífsins gæti skilað. Þessar tilraunir
hafa allar leitt til vonbrigða og til
hrikalegra vonbrigða þar sem lengst
var gengið. Annar skiiningur hefur
því komið til sögunnar sem er í ætt
við þann sem ríkti í upphafi aldar-
innar,“ sagði Jónas.
Kapítalismi
þrífst ekki án
frumkvöðla
Hvergi fleiri
hluthafar en í
Tékklandi