Morgunblaðið - 21.02.1997, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 21. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GERINAR
Fólksflótti og
atvinnuuppbyg'ging
HVERSU stór hluti atvinnulausra
er raunverulega tilbúinn fyrir vinnu-
markaðinn, það er að segja getur
unnið og er reiðubúinn að hefja vinnu
fljótt? Hvar á landinu er þetta fólk?
Við skulum aðeins skoða það mál.
Fjölgun skráðra at-
vinnulausra í höfuð-
borginni nærri tífaldað-
ist á árabilinu 1991 til
1996, úr 364 manns
1991, í 3.300 árið 1996.
Atvinnulausum hefur
ekki aðeins ijölgað
heldur fer langvarandi
atvinnuleysi jafnt og
þétt vaxandi.
Tímabundnir erfið-
leikar eins og árstíða-
bundið aflaleysi á ýms-
um stöðum á landinu
geta leitt ti! hagsveiflu
eða tímabundins at-
vinnuleysis, sem síðan
hverfur þegar ástandið
_ batnar. Kerfislæga at-
vinnuleysið eða langtímaatvinnuleys-
ið er að festast í sessi og hverfur
ekki af sjálfu sér jafnvel þó batni í
ári.
Fólksflutningar til
Reykjavíkur
Ljóst er, að vegna stórfram-
kvæmda sem Reykjavíkurborg,
Landsvirkjun og stóriðjufyrirtæki
hafa þegar ákveðið, koma milljarðar
króna inn í íslenskt efnahagslíf og
hafa margfeldisáhrif. Búast má við
^efnahagsbata og að störfum sem í
boði eru fjölgi stórlega á nær öllum
sviðum um land allt.
En þá er ekki alveg víst að at-
vinnuleysið í Reykjavík fari minnk-
andi þó umsvifm aukist.
Fjórðungur allra starfa í Reykja-
vík er unninn af fólki sem skráð er
í öðrum sveitarfélögum á höfuðborg-
arsvæðinu. Það gæti
þýtt, að ef 100 störf í
Reykjavík skapast, þá
falla 25 af þeim til ann-
arra en Reykvíkinga.
Reykjavík hefur líka
sérstöðu á annan hátt.
Á milli áranna 1991 og
1993 íjölgaði fólki í
Reykavík á vinnumark-
aði um 3.200 eða nær
6%, en störfum um
1.200.
Atvinnuleysið
margfaldaðist
Fjölgun starfa í
Reykjavík var nægileg
til að mæta eðlilegri
fjölgun Reykvíkinga
sjálfra á þessu tímabili, en alls ekki
líka fjölgun aðfluttra og þeirra sem
oúa í nágrannasveitarfélögunum.
Það er staðreynd að 18% af þeim
sem árið 1996 þáðu atvinnuleysis-
bætur í Reykjavík hafa á árunum
1993-1996 flust til Reykjavíkur
annars staðar frá á landinu, og þar
er einn þriðji frá nágrannabyggðar-
lögum. Það er líka staðreynd að á
sama tíma hafa 20% þeirra, sem nú
njóta fjárhagsaðstoðar Félagsmála-
stofnunar Reykjavíkurborgar, búið
annars staðar en í Reykjavík.
En við skulum gæta okkar á svona
tölum og ekki einfalda málið um of,
Atvinnuleysi í höfuð-
borginni, segir Pétur
Jónsson, er bein afleið-
ing af atvinnuástandinu
á öllu landinu.
ekki benda á blóraböggla því þeir
eru ekki til.
Þessir fólksflutningar eru ekki
landsbyggðinni að kenna. Þetta er
einfaldlega einkenni íslensks þjóðlífs.
Reykjavík er vissulega höfuðborg
landsins, hefur algjöra sérstöðu allra
byggðarlaga á íslandi. Hún nýtur
þess í mörgu en fær einnig að gjalda
þess líka.
Fjölbreytt mannlíf og fjölbreytt
atvinnulíf dregur fólk í þéttbýlið.
Atvinnuleysið fylgir með. Atvinnu-
leysi í Reykjavík er bein afleiðing
af atvinnuástandinu á öllu landinu.
Langtímaatvinnuleysið er ekkert
einkamál Reykjavíkur, það er vissu-
lega vandamál allrar þjóðarinnar.
Þessi búsetuþróun er alls ekki bundin
við ísland, hún er þekkt um allan
heim. Þetta verðum við að hafa í
huga og forðast þröngsýn landshluta-
eða hreppasjónarmið í þessu efni.
Ef það tekst að virkja Reykvíkinga
og fólk alls staðar á landinu, sem er
í vítahring langtímaatvinnuleysis,
eru meiri líkur til þess að efnahags-
batinn verði það sem vonast er eftir
og verði ekki bara þensla sem skap-
ar verðbólgu, ávísun á lélegri af-
komu. Reykjavíkurborg leggur m.a.
þess vegna vaxandi áherslu á að
þróa úrræði til að virkja þá langtíma-
atvinnulausu. Fleiri þurfa að koma
að þessu máli líka.
Miðstýring fjárveitinga
En önnurþróun og alvarleg er líka
að verða. Arið 1993 fluttust 760
manns fleiri frá Reykjavík til útlanda
en til Reykjavíkur frá útlöndum. Enn
versnaði þetta árið 1995, því þá var
talan orðin um 800 manns, flest fólk
á besta aldri, 20 til 40 ára, og svo
börn yngri en 14 ára. Nú á seinustu
mánuðum virðist samt að þessi vonda
þróun sé að stöðvast.
Við hugsum oft um okkur sjálf
eftir hreppum og landshlutum. Við
ættum að hætta því. Við erum öll
íslendingar og þurfum á öllu okkar
að halda ef við eigum að vera sæmi-
lega gild í samfélagi þjóða.
Sérmenntað starfsfólk sækir
þangað sem annað er fyrir, til að
forðast faglega einangrun. Það gildir
nefnilega í þessu efni, að „maðurinn
einn er ei nema hálfur, með öðrum
er hann meiri en hann sjálfur“. Ef
tekið er mið af því sem er erlendis
er höfuðborgarsvæðið lágmarks-
byggð til að þar geti þrifist öflug
mennta- og fræðasetur og sérhæfð
starfsemi, sem eitthvað kveður að.
Leiðin til úrbóta er ekki fólgin í
þeim þröngsýnishugsunarhætti að
vera að forfæra sérhæfinguna milli
landshluta eftir geðþótta með fyrir-
greiðslum eða „pólitískum" tilskip-
unum. Nauðsynleg þróun staðnar við
slíka nauðungarflutninga allri þjóð-
inni til óþurftar. Þeir sem gera slíkt
eiga margt ólært.
Hlutur ríkisins
Baráttan við atvinnuleysið er í
flestum löndum skoðað fyrst og
fremst sem viðfangsefni ríkisins.
Þátttaka ríkisins til úrbóta getur
ekki verið fólgin í því, að miðstýra
fjármunum opinberra sjóða í tiltekn-
ar atvinnugreinar víða um land. At-
vinnugreinar sem einhveijum stjórn-
málamönnum eru þóknanlegar. Það
þarf annað til, það þarf að auðvelda
fólki aðgang að þessum ijármunum,
fólki sem sér nýja möguleika og hef-
ur dugnað og kraft til að nýta sér
þá. En það þarf að gera fleira.
Aukin áhersla verði lögð á mennt-
unarþáttinn í baráttunni við atvinnu-
leysið, því æ færri störf verða í boði
fyrir þá sem litla menntun hafa.
Gerð verði úttekt á iðn- og starfs-
menntunarmálum og leita verður
óhefðbundinna leiða til að auka fram-
boð á slíkri menntun. Slíkt hefur
lengi skort.
Skoðaðir verði ýmsir möguleikar
í samvinnu við aðila vinnumarkað-
arins til dæmis með því að taka upp
sveigjanlegri vinnutíma en tíðkast
hefur, tii dæmis 25 eða 30 stunda
vinnuviku og fleira í þeim dúr.
Launastefnan verði
önnur en nú er
Að taxtalaun séu það lág að þau
teljist nær hungurmörkum og jafnist
á við framfærslustyrk Félagsmála-
stofnunar er óheyrilegt. Slík launa-
stefna festir langtímaatvinnuleysi
betur í sessi en flest annað.
Það skiptir miklu máli að vinnu-
miðlanir um land allt verði styrktar
og þeim gert kleift að stunda árang-
ursríka ráðgjöf og virka ráðningar-
þjónustu. Það eru m.a. þau úrræði
sem duga oftast til að ná fólki út
úr langtímaatvinnuleysinu. Það er
von mín að frumvarp félagsmálaráð-
herra, sem liggur nú fyrir Alþingi,
geti með nokkrum breytingum stuðl-
að að úrbótum, einkum þó utan
Reykjavíkur.
Ljóst er að engar auðveldar lausn-
ir eru til í atvinnumálum til framtíð-
ar heldur verður að vinna jafnt og
þétt að því að auka atvinnu alls stað-
ar á landinu. Stórframkvæmdir
skapa mörg störf beint og óbeint
meðan á framkvæmdum stendur. Að
þeim loknum gæti atvinnuleysi auk-
ist að nýju ef ekki er að gert áður.
Höfundur er borgarfulltrúi og
formaður atvinnu- og
ferðamálanefndar Reykjavíkur.
Pétur
Jónsson
Þá veit maður það
í GAGNRÝNI minni
um nýtt orgel í Kópa-
vogskirkju nefndi ég,
að nauðsynlegt væri að
sá, eða þeir, sem velja
orgel í kirkjur landsins,
komi fram í dagsljósið.
- Það ánægjulega gerð-
ist, að sá sem virðist
eiga stærstan þáttinn í
því vali, gaf sig fram, -
Haukur Guðlaugsson
söngmálastjóri þjóð-
kirkjunnar og þar með
hefur maður einhvem
áþreifanlegan til að tala
við og mætti það vera
lærdómsríkt ýmsum
öðrum, sem einlægt
vísa frá Heródesi til Pílatusar.
í upphafi greinar Hauks í Mbl.
7. febr. sl. telur hann upp fjórar org-
elverksmiðjur sem hann, ásamt nem-
anda sínum Erni Falkner, hafi heim-
sótt á meginlandinu, í leit að orgeli
fyrir Kópavogskirkju. Engu er við
þetta að bæta, nema þá helst því að
til greina hefði komið að bjóða orgel-
hönnuðum frá þessum ijórum verk-
smiðjum upp til íslands og þeir beðn-
ir að meta stærð og fleira í því um-
hverfi sem átti að verða framtíðar-
heimili hijóðfærisins, en orgelsmið-
irnir sjálfir, ef góðir eru, vita oft
betur organistum hvað hentar þessu
viðkvæma samspili, kirkja og orgel.
Næst telur Haukur upp verkefnin
sem Öm Falkner lék á fyrstu kynn-
ingartónleikunum. Haukur hefur eft-
ir umsögn, sem Hörður Áskelsson
viðhafði um Örn þegar hann tók 8.
undanstigspróf á orgelið, en það mun
vera það próf sem Örn síðast tók.
Engu hef ég heldur við þessa upp-
talningu að bæta og trúi ég vel að
umsögn Harðar um næmi Arnars
fyrir innihaldi verkanna. (Slíkt getur
líka átt sér stað um þá sem ekkert
leika á hljóðfæri.)
: Námsskrá tónlistarskólanna, og
viðtekin regla er, að 8. stigspróf er
vegvísir upp í burtfar-
arprófsáfanga, eða upp
í einleikaradeild, þar
sem opinberir einleiks-
tónleikar eru hluti
prófsins. Þangað til
þessum áfanga er náð,
telst viðkomandi nem-
andi og deilt hefur ver-
ið um hvort um nem-
endatónleika eigi yfir-
leitt að skrifa opinbera
gagnrýni. Þetta þyrfti
söngmálastjóri að vita,
sem jafnframt er skóla-
stjóri Tónskóla þjóð-
kirkjunnar. Hitt endur-
tek ég, frá gagnrýni
minni, að próf segja oft
takmarkaða sögu.
í upphafi næsta þáttar í grein
Hauks tekur hann undir með mér
að upplýsingar um orgelið hafi vant-
að í efnisskrá. Síðan vitnar Haukur
í mína grein þar sem minnst er á
sólóraddir orgelsins, segir að Örn
hafi notað sólóraddir, en vitanlega
séu þær miklu fleiri, sem er óvenju-
leg og undarleg yfirlýsing.
Fram að þessu erum við Haukur
nokkuð sammála, að frádregnum við-
bótarlínum mínum nokkrum, en héð-
an af skilur á milli.
Á umræddum tónleikum í Kópa-
vogskirkju var verið að vígja nýtt
orgel, eðlilegt var því að fjallað væri
um orgelið, hver átti að hræðast
það? Varla trúi ég að Hauki tækist
einu sinni að sannfæra sóknarnefnd-
ir um að maður heyri betur hljóm-
gæði hljóðfæris með því að sitja á
orgelbekknum en að sitja niðri í kirkj-
unni og heyra þar hvernig góðum
hljóðfæraleikara tekst að láta hljóð-
færið lifa í kirkjunni, en fyrir kirkju-
gesti á hljóðfærið, ekki hvað síst, að
hijóma. (Auk þess vissi Haukur að
ég kom á kirkjuloftið í þann mund
sem smiðirnir voru að ljúka við að
setja orgelið upp.)
Haukur er mér eðlilega ekki sam-
Mistökin, segir Ragnar
Björnsson, eru til að
læra af þeim.
mála um stærð orgelsins, þar sem
hans var valið. Síðan notar hann
þumalfíngurreglu um stærð orgels
með hliðsjón af sætafjölda, 100 sæti
og 10 raddir. „regla“ sem enginn
notar í alvöru. Ef svo væri, hvað þá
með orgelið í Dómkirkjunni með 38
raddir og tæplega 700 í sæti? (Að
mínu mati kæmi öðruvísi orgel með
færri röddum betur út í þeirri kirkju.)
Miðað við þessa reglu væri orgelið í
Kristskirkju 10 röddum of stórt, en
hver vildi fórna þar broti úr rödd,
svo vel fallast þar kirkja og orgel í
faðma. Eftir þessu ætti orgelið í fyrr-
verandi kirkju Hauks, Akranes-
kirkju, að vera 12 röddum of stórt
og held ég að Haukur hafi sjálfur
valið það hljóðfæri. Svona fullyrðing-
ar getur söngmálastjóri ekki borið
fram fyrir nokkurn fullvaxinn organ-
leikara, í hæsta lagi fyrir einhverjar
nefndir, sem eðlilega þekkja ekki
þessi lögmál. Sl. sumar spilaði ég á
mörgum orgel- tónleika í Danmörku
(öll orgelin voru dönsk). A einum
stað Iék ég á „minna“ orgel í stórri
kirkju, eigi að síður fyllti orgelhljóm-
urinn kirkjuna. Síðustu tónleikarnir
voru í Frúarkirkjunni í Kaupmanna-
höfn, kirkjan tekur um 700 manns
í sæti, eða álíka marga og Dómkirkj-
an í Reykjavík, 1.200 tekur hún aft-
ur á móti ef bætt er við aukastólum.
Orgelið hefur aftur á móti ekki nema
92 raddir, annað tveggja er þá, að
orgelið er allt of stórt, eða allt of
lítið, ef notuð er regla Hauks. Málið
er vitanlega, að raddafjöld miðast
við allt aðrar reglur og flóknari en
Haukur nefnir, og sumar þær reglur
eru kannski hvergi skráðar.
Söngmálastjóri vitnar mikið í sinn
eigin smekk, samanber: „að mínu
Ragnar
Björnsson
mati þá er smekkur fyrir styrkleika
afar mismunandi", og síðar „ég hef
persónulega meiri ánægju af að
hlusta á hið síðarnefnda", „... ég tel
þá meira að segja þjóna tónlistinni
best“. Um smekk og mér finnst er
erfitt að deila, sumir hafa t.d. svo
heilagan smekk að engin rök bíta.
Báðir eigum við þó að vita eftirfar-
andi. Ekki eru til þau hljóðfæri sem
skila allri tónlist jafnvel, frekar en
að tónlistarsalir séu til sem skila allri
tónlist jafnvel. Þú nefnir píanó og
píanóleik. í samkomuhúsi einu á höf-
uðborgarsvæðinu er flygill af stærstu
gerð, í litlum sal. Þegar spurt var að
því hvort flygillinn væri ekki of stór
fyrir þennan sal, mun svarið hafa
verið að þá spiluðu menn bara veikar.
Ágæti söngmálastjóri, gæði hljóð-
færis felast ekki í raddafjöld eða
stærð. Þótt þú nefnir að spiia megi
Reger á Kópavogsorgelið, trúi ég
ekki að þér sjálfum dytti í hug að
spila stærri verk hans á það orgel.
Þótt raddafjöldi orgelsins nægði
kannski, svarar kirkjan ekki því kalli,
hvað þá öðrum ennþá viðameiri verk-
um. Og enn eitt, um leið og þú,
Haukur, vilt leggja fram þinn smekk
til ákvarðanatöku, verður þú, á sama
hátt, að leggja smekk annarra til
jafns við þinn, en þar með eru sumir
komnir í erfið mál, en til eru stað-
reyndir nokkrar sem ekki skyldi loka
augunum fyrir. Einnig, að um leið
og orgelval er háð smekk eins manns,
hlýtur valið að verða einhæft „inton-
ation-“ in getur orðið andþrengsla-
leg, því þar kemur organistinn að
hljóðfærinu.
Örn Falkner, organisti kirkjunnar,
á ekki að verða bitbein þessara
skrifa. Honum er óskað góðs gengis
í glímunni við stigin fyrir ofan 8.
stigið.
Eg vona að einhvern lærdóm megi
draga af þessum skrifum okkar
Hauks. T.d. að orgelnefnd, ef til er,
sé ekki skipuð af Hauki, sem síðan
skipar sjálfan sig, einn nemanda sinn
og þriðja aðila sem hann velur sjálf-
ur. Þá aðeins fá orgel að syngja út,
þegar ekki þarf að troða svo upp í
hljóðraufarnar, vegna þess hvað
raddirnar eru margar, að þær þurfi
að syngja c.b.c., með lokuðum munni.
„Stærð orgels í Kópavogskirkju
og raddafjöldi var m.a. ákvarðaður
með hliðsjón af því að um þriggja
borða hljóðfæri með pedal er að
ræða,“ skrifar Haukur. Ef hægt á
að vera að skiija þessa málsgrein
hljóðar hún svo að fyrst hafi verið
ákveðið að hafa nótnaborðin þijú,
að viðbættum pedal, og síðan, eða
þess vegna hafi raddafjöldinn verið
ákveðinn. Þarna hleypur minn ágæti
skólabróðir og kollega klaufalega á
sig og fróðlegt væri að vita hvar
hann hefur „pikkað upp“ þessa sína
kenningu . Venjulega, og eina rétta
leiðin er sú, fyrst að ákveða hvað
kirkjan þolir margar raddir, og
hvernig og síðan ákveða hvort þurfi
að deila þeim á tvö eða þijú nótna-
borð og pedal og þá getur verið álita-
mál hvort 32 raddir eru betur settar
á þrem borðum heldur en tveim,
vegna allra þeirra möguleika sem
orgelsmíði býður upp á í dag.
Það er misskilningur, Haukur, að
ég hafi nefnt nokkurn ábyrgan fyrir
orgelinu í Fella- og Hólakirkju. Ég
skil skrif þín nú svo að þú hafir stig-
ið út úr skugganum og er það vel.
Þú stingur upp á því að við hittumst
við hin ýmsu orgel, líklega ásamt
sóknarnefndum og því þá ekki með
öllum sóknarbörnunum?, ræðum út-
lit, stærðir og kannski persónulegan
smekk. Heldur þú virkilega, Haukur,
að það gæfi nýtanlegar niðurstöður?
Miklu frekar held ég að sóknarnefnd-
ir og sóknarmeðlimir gætu dregið
einhvern lærdóm af skrifum okkar.
Engum nýkeyptum orgelum verður
skilað aftur, né einstökum röddum.
En mistökin eru til að læra af þeim
og gagnrýni takmarkast ekki við
sungna línu, eða spilaðar nótur, held-
ur einnig við búninga, ljós, sviðs-
mynd, hárgreiðslu, förðun, hreyfing-
ar pg hljóðfæri, ekki hvað síst orgel.
Ég gæti, eins og þú Haukur, tínt
fram yfirlýsingar útlendinga, en læt
það vera. Ef við erum ekki færir um
að standa við yfirlýsingar okkar á
eigin forsendum, þá eigum við að
þegja.
Hittumst heilir í næsta stríði,. Þinn
gamli kollega og skólabróðir.
Höfundur er organisti og
tónlistargagnrýnandi.