Morgunblaðið - 27.03.1997, Blaðsíða 8

8 D FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MOZFELDT á tall viö Gísla Gunnarsson sagnfræðlng.
MOZFELDT messar á hinu forna biskupssetri, Görðum.
BÆNDURNIR í Brattahlíð, Laura og Ole.
Grænlands
mnn
fögrum
firði
Hópur íslenskra sagnfræðinga ferðaðist um
Eystri-Byggð á Grænlandi sl. sumar og bar
margt athyglisvert fyrir augu og eyru. Am-
aldur Indriðason slóst í för með sagnfræð-
ingunum og segir frá ýmsu af því sem fyrir
augu og eyru bar í ferðinni
Ljósmyndir Amaldur Indriðason.
SKÍRN í klrkjunnl í Qaqortoq.
BYGGÐALEIFAR norrænna manna í Eystri-Byggð skoðaðar.
AÐ var komið undir morgun
í bænum Narsaq og við
Kristján sátum enn með
Grænlendingunum í herbergi 201.
Þeir voru nokkrir saman, eitthvað
komnir á þrítugsaldurinn, fjörugir
og gamansamir og skildu ekki að
nokkur maður vildi blanda bragð-
sterkan vodka með Jolly Cola, ein-
asta gosdrykknum á staðnum. Sam-
ræðurnar höfðu farið um víðan völl
þessa nótt og ýmis mál höfð í flimt-
ingum. Kom í ljós að Grænlending-
arnir höfðu ekki mikið álit á Eiríki
rauða eða áhuga á sögu og byggða-
ieifum norrænna manna á Græn-
landi, sem við höfðum komið til að
skoða. Þeir hlógu bara. Sögðu að
Eiríkur hefði verið draugur og
ábyggilega hommi.
Meiri áhuga höfðu þeir á að tala
um sögu forfeðra sinna og þjóðmálin
á Grænlandi í dag. Einn þeirra var
hávaxinn og mjósleginn með mikið
slétt og biksvart hár niður á bak og
svartklæddur allur. Hann var svip-
mikill, fremur skarpleitur, með hátt
enni og kvik brún augu sem lágu
djúpt, kinnbeinastór með sterklegar
tennur, snaggaralegur í hreyfíngum
en dulur og þegjandalegur framan
af. Þegar leið á nóttina varð hann
málglaðari. Hann sagði okkur sög-
una af því þegar veiðimaðurinn kom
utan af fjörðunum inn í Narsaq með
veiðiriffil og hóf að skjóta á fólk af
handahófi. Þetta var fyrir fáeinum
árum. Áður en tókst að handsama
hann hafði maðurinn sært nokkra
bæjarbúa til ólífis, þar á meðal bróð-
ur unga mannsins. Nú sat morðing-
inn í fangelsi í Danmörku. Það ríkti
þögn í herberginu þegar ungi Græn-
lendingurinn rakti söguna og hóf svo
að segja okkur hvernig hann og fé-
lagar hans mundu fara með morð-
ingjann þegar og ef hann einhvem-
tíman yrði látinn laus.
Áður en við kvöddumst í morguns-
árið sagði hann okkur frá því að
hann ætlaði að gerast seiðmaður og
væri í læri sem slíkur. Og þegar
hann yrði fullnuma, sagði hann og
horfði út um gluggann á litla hótel-
herberginu, mundi hann geta breytt
sér í fugl og flogið út um þennan
glugga.
Gleðskapurinn með Grænlending-
um þessum var „lærdómsrík drykkju-
vaka“ eins og ferðalangur hafði síðar
á orði. Þeir voru vel að sér um sögu
sína og gerðu sér far um að upplýsa
okkur um sitt Grænland í nútíð og
fortíð. Af sögu norrænna manna á
Grænlandi höfðu þeir hins vegar lítið
yndi og kærðu sig eiginlega ekkert
um hana. Skopuðust fremur að henni
en hitt. Svipað viðhorf höfðu komið
fram í tali bændanna í Brattahlíð
daginn áður. Þetta er skiljanleg af-
staða. Hvað gat Grænlendinga svo
sem varðað um landnám íslendinga
á Grænlandi mörgum árhundruðum
fyrr? Saga norrænna manna kom
þessu unga fólki sýnilega lítið við.
Og það hafði einnig fjarska lítinn
áhuga á heimsfrægri metsölubók um
Grænlendinga, Lesið í snjóinn. Félag-
ar okkar höfðu fregnað af sögu Pet-
er Hoegs um landa þeirra Smillu en
höfðu ekki mikinn áhuga á fyrirbær-
inu. Þeir ætluðu að bíða eftir mynd-
bandinu. Af hvetju ekki að sjá hana
í bíói? Það er ekkert bíó á Græn-
landi. Og engar kýr heldur. Og eng-
ir þjóðvegir.
Klukkan sjö um morguninn braust
prófessor Helgi Þorláksson inn í her-
bergi 201 og ræsti af miklum mynd-
arskap okkur herbergisfélaga minn,
Kristján Sveinsson sagnfræðing,
svefndrukkna mjög. Þetta var þriðji
dagurinn á Grænlandi og nú átti að
sigla inn stóru grænlensku fírðina
og fara upp að Grænlandsjökli.
Fyrstu nóttina höfðum við sofíð í
Brattahlíð þar sem við skoðuðum
rústir Þjóðhildarkirkju og fleira
markvert, alls 29 sagnfræðingar í
ráðstefnu- og söguskoðunarferð
Sagnfræðingafélags Islands til
Grænlands síðastliðið sumar; skoða
skyldi leifar af byggðum norrænna
manna og sitja ráðstefnu í Qaqortoq
um nágrannana ísland og Grænland.
Ferðin tók alls átta daga og var með
eindæmum lærdómsrík og skemmti-
leg með afbrigðum. Sól skein í heiði
flesta dagana nema undir það síð-
asta þegar fór að rigna og við frétt-
um síðar að það hefði ekki hætt að
rigna eftir það og rigndi allt sumar-
ið. Við sáum því Grænland skarta
sínu fegursta og er óhætt að fullyrða
að hópurinn hafí heillast bæði af
landi og þjóð og ekki síst hinni fomu
sögu Eystri-Byggðar.
Hjá grænlenskum bændum
Handan Eiríksfjarðar gegnt
Brattahlíð liggur Narssarssuaq sem
samanstendur af flugvelli, tiltölulega
stóru nýtískulegu hóteli og minja-
safni um veru bandaríska hersins,
er lagði völlinn í seinni heimstyijöld-
inni. Flugvellinum er haganlega fyr-
irkomið í nokkrum halla en flugvall-
arstæði eru sjaldgæf í grænlensku
fjörðunum. Frá Narssarssuaq er siglt
með ferðamenn á bátum til Bratta-
hlíðar og út í firðina; bátar og þyrlur
og snjósleðar á vetrum eru helstu
samgöngutækin í landinu. Gistirými
í Brattahlíð er lítið og fábrotið, ekki
nema svefnpokapláss. Þar sofa menn
saman í herbergjum ýmist í kojum
eða á gólfum en það væsti ekki um
ferðaglaðan hópinn. Strax um kvöld-
ið þegar við höfðum sigit frá flugvell-
inum til Brattahlíðar lóðsaði prófess-
or Sveinbjörn Rafnsson okkur um
rústimar en eins og kunnugt er nam
Eiríkur rauði land í Brattahlíð og þar
var miðstöð vesturferða íslendinga
samkvæmt Eiríks sögu rauða og
Grænlendingasögu. Var margt
skrafað og skeggrætt yfir rústum
Eiríks og félaga í grænlenska kvöld-
kulinu. Sveinbjöm hafði komið til
Brattahlíðar fyrir 20 árum og sagði
að lítið hefði breyst. Þetta er byggð
sem tekur ekki miklum breytingum,
sagði hann.
Þegar hópurinn fór í gönguferð
um Brattahlíð morguninn eftir þáð-
um við Kristján morgunkaffi hjá
sæmdarhjónunum Ole og Laura
Frederiksen. Báru þau fram ljúffeng-
ar skonsur og kaffí og te og viðbit
gott og geislaði gestrisnin af hús-
freyjunni. Við höfðum gengið fram
á hana við fjárhúsin þar sem hún
var að nótera í rollubók og hún bauð
okkur í morgunkaffi. Heimili þeirra
Ole minnti á venjulegt íslenskt
sveitaheimili. Innandyra var ákaf-
lega snyrtilegt og myndir af ættingj-
um og forfeðrum voru um alla veggi.
Og satt var það, sem við höfðum
heyrt sagt, að hin dæmigerðu græn-
lensku timburhús virka stærri séð
innanfrá en utan. Sögðu þau að sér
félli vel við íslendinga en aðrir ferða-
menn voru þeim fremur til ama; það
var að heyra á frúnni að of mikið
væri af þeim. Lítið miðaði okkur í
þá átt að fá viðhorf þeirra til Bratta-
hlíðar sem sögufrægs norræns stað-
ar. Hjónin voru mun ræðnari þegar
við spurðum út í sögu þeirra á staðn-
um, fjölskylduna, búskapinn, hvernig
þorskurinn hefur horfið úr firðinum
og út í fjarlægðir og samgöngur á
Grænlandi. Þau stunda sauðfjárbú-
skap með íslensku lagi ásamt tveim-
ur sonum sínum (þau eiga líka fjórar
dætur) en Brattahlíð og nágrenni er
helsta landbúnaðarsvæði landsins og
þar er að fínna bestu afréttarlönd
norðan Alpafjalla, að sögn Ingva
Þorsteinssonar náttúrufræðings,
Grænlandsfara og leiðsögumanns
hópsins. Höfðu þau um 500 fjár og
m.a. 11 hross af íslenskum uppruna.
Faðir Ole, Otto Frederiksen, kom frá
Qaqortoq eða Julianeháb árið 1924
og settist að í Brattahlíð en hann
hafði ungur kynnst sauðfjárbúskap.
Hann var frumkvöðull og nýjunga-
maður og hóf þarna sauðfjárbúskap
en slíkur búskapur hafði ekki áður
þekkst sem atvinnugrein á Græn-
landi. Dró húsfreyjan fram gamla
vasabók með bókhaldi Ottós en
greinilegt er að fólk þetta heldur
saman minjum um fjölskylduna og
hefur sterka söguvitund. Hún náði
einnig í ljósmyndaalbúm og sýndi
stolt myndir af danska kóngafólkinu
í heimsókn í húsi sínu þegar haldið
var uppá 1000 ára afmæli landnáms
Brattahlíðar. Gott ef þar voru ekki
þessar ljómandi góðu skonsur einnig.
Frá Ole og Laura héldum við í
bátinn. Fyrir höndum var þriggja
tíma stím út Eiríksfjörð til Narsaq.
Á leiðinni í bátinn var tilvalið að líta
í pósthúsið í Brattahlíð. Þar inni er
einnig myndbandaleiga smá í sniðum
en innan um grænlenskar náttúru-
lífsmy.ndir mátti sjá titla eins og
„Cliffhanger" og „Under Siege 2“.
Grænlendingar horfa mikið á mynd-
bönd að því er okkur var sagt og
bæta þau upp bíóleysið. Myndbönd
fínnast allstaðar. Var það t.d.
skemmtilega táknrænt í lítilli ný-
lenduvöruverslun Ole Knudsen í
Narsaq að örgustu klámmyndir voru
á boðstólum - hjá frosna kjötinu.
Sögulegar mlnjar
Narsaq er fallegur lítill bær og
þar rekur íslendingurinn Helgi Jóns-
son snyrtilegt hótel. Við skoðuðum
hýbýli séra Henrik Lund en hann
samdi m.a. grænlenska þjóðsönginn.
Innandyra var lágt til lofts og þar
var lítið heimilisorgel svo tilvalið
þótti að syngja íslensk ættjarðarlög
við undirleik Daníels Jónassonar.
Minntist safnvörður þess ekki að
gestir safnsins hafí sungið þar inni
í annan tíma. Fróðlegt var að koma
í bæjarsafnið í gömlum verslunarhús-
um við höfnina. Þar er grænlenskt
hús byggt að gamalli fyrirmynd eða
frá þvi um síðustu aldamót. Húsin
voru áður fyrr hringlaga en urðu
síðar ferhyrnd eins og þetta sem var
aðeins 12 fermetrar en þar gátu
búið allt upp í 14 manns. Sagði okk-
ur safnstjórinn, Rie Oldenburg, að
áður fyrr hefði einn af hveijum þrem-
ur kajakveiðimönnum týnt lífi við
veiðarnar. Það gat gerst þegar fyrir-
vinnan féll frá að tveir eða þrír aðr-
ir veiðimenn tóku að sér fjölskylduna
og heimilið. Má draga þá ályktun
að af þeim ráðahag séu sprottnar
sögur af flöllyndi grænlenskra
kvenna, sem munu eiga sér litla stoð
sagði safnvörður. Einnig heyrðum
við þá frægu og ótrúlegu sögu af
kajakveiðimanninum sem rak frá
veiðistöðvum sínum á Grænlandi að
ströndum Skotlands og fannst úti
fyrir Aberdeen ennþá á lífi. Hann
mun hafa látist skömmu síðar.
Skammt frá fískverkunarhúsum í
Narsaq (nafnið þýðir slétta) er þýfð-
ur völlur sem notaður er sem bithagi