Morgunblaðið - 27.03.1997, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 27. MARZ 1997 D 11
halda. Annars eru mörgþessara
laga glötuð. En í frumtextanum á
að vera hægt að kanna fjölda at-
kvæða.
- í bók þinni Austurljóð, gefur
ekki aðeins að líta ljóðaþýðingar,
heldur er þar einnig að finna brot
úr bókmenntasögu og hugmynda-
sögu. Að hvaða leyti eru þessir
tveir menningarþættir Austur-
landa frábrugðnir því sem gerist
á Vesturlöndum?
Ja, ef maður vill vera að flokka
einstök fyrirbæri, sem Austur-
landamönnum er nú ógjarnt, þá
má segja, að menning Vestur-
landa einkennist af gyðinglegum
trúarhugmyndum, svo sem eins
ogguðshugmyndinni. En í Austr-
inu er þetta með öðrum hætti. Það
er eiginlega sama hvort rætt er
um hindúisma, búddisma eða taó-
isma, að nú ekki sé talað um konf-
úsíusisma. Hér er ekki um að
ræða fyrirbæri sömu merkingar
og í gyðinglegu trúarbrögðunum,
gyðingdómi, kristni og islam. Með
gildum rökum má halda því fram,
að þær austrænu stefnur sem ég
áðan nefndi, séu guðlausar. í
konfúsíismanum er klárlega eng-
inn guð. Þó er þar talað um himin-
inn sem samsvarar okkar forsjón.
Með góðum vilja má svo sem
tengja það einhvers konar guðs-
hugmynd. En eins og ég segi, það
þarf góðan vilja til. Annars tók
Konfúsíus það fram, að verið
gæti, að til væru heilagir menn.
En hann lét þess um leið getið,
að aldrei hefði hann orðið þeirra
var. Hvað búddista varðar, þá trúa
a.m.k. lærðir menn í þeirra röðum
ekki á guð og ekki heldur á til-
veru sálarinnar. Þó er til það af-
brigði af búddisma, sem kalla má
trúarbrögð og alþýða manna hefur
að ýmsu leyti svipaðar trúarhug-
myndir og gerist meðal trúaðra
Vesturlandabúa. Hindúartelja
trúarbrögðin ágæt fyrir þá, sem
eru ófærir um, að skynja hið æðsta
eins og það er. Það er því óhætt
að segja, að trúarbrögð í vestræn-
um skilningi fyrirfinnist þarna
austur frá. En þau skipa ekki
öndvegi eins og hjá okkur.
- Svo aftur sé vikið að þýðing-
um þínum, þá er fyrsta Ijóð
bókarinnar eftir kínverska 11.
aldar skáldið Ó Jang Sjú, sem
m.a. starfaði sem hérðasdómari
eins og þú. Raunar birtir þú ekki
aðeins íslenska þýðingu ljóðsins,
heldur einnig danska. Er það
tilviljun, að bókin hefst á þessu
Ijóði, eða túlkar það kannske sam-
kennd með stéttarbróður liðinna
tíma?
ér er ljúft að
viðurkenna
það, að ég
hef samúð
með þessum
stéttarbróð-
ur mínum.
Þetta var
mikill merkismaður og einn af
mestu áhrifamönnum kínverskrar
sögu. En hann hafði þann óvana
að senda háyfirvöldunum tóninn,
þótt hann væri ekki í æðstu stöðu
sjálfur. Því var svo komið fyrir
honum þegar hann orti þetta ljóð,
að hann var embættislaus. Hann
hafði komið sér upp ágætu lysti-
húsi upp til ljalla. Þangað bauð
hann vinum sínum og sátu þeir
þar við samsöng og að tafli, auk
þess sem þeir neyttu bæði matar
og drykkjar. Þarna skemmtu
menn sér semsagt konunglega.
Reyndar var Ó Jang Sjú stór-
merkilegur maður. Hann er talinn
meðal þeirra, sem lögðu grunninn
að síðari tíma menningu Kínveija,
bæði hvað varðar hugmyndir um
stjórnskipan og heimspeki. Hann
tengist nýkonfúsíusismanum, sem
var hugmyndafræðilegur grund-
völlur Kínveija allt þar til komm-
únisminn tók að nokkru leyti við.
Hann er jafnvel ásakaður fyrir að
eiga, ásamt öðrum, sök á þeirri
stöðnun, sem orðið hefur í kín-
versku þjóðlífi og menningu allar
götur síðan á hans tímum. En
hvað þetta ljóð varðar, þá er það
aldeilis kostulegt. Þetta er eitt
fyrsta ljóðið sem ég rak augun í
þegar ég fór að kanna kínversk
ljóð, enda með fyrstu ljóðunum frá
Kína sem ég þýddi. Ljóðið er nátt-
úrulega svolítið svona í grófari
kantinum, þannig lagað, að þar
er fjallað um óhófslifnað. Annars
má ef til vill líkja þessari bók við
hugleiðslu eða orkustöðvarnar
sem talað er um í líkamanum,
þótt þær finnist svo sem hvergi
sem líffæri. Ég byija þarna á því
grófasta en raða efninu því næst
þannig, að andlegheitin koma í
lokin. Óg rétt eins og fyrsta ljóð
bókarinnar er eftir dómara ög
kallast „Héraðsdómarinn og vín-
keldan“, þá ber síðasta ljóðið, sem
er eftir Tagore, heitið „Dómar-
inn“.
Spyrli þykir ekki úr vegi, að
ljóð þetta fljóti með samtalinu. Það
hljóðar svo:
Segðu það sem þér sýnist um hann;
ég þekki ávirðingar sonar míns.
Ég elska hann ekki af þvi hann sé góður,
heldur af því að hann er bamið mitt.
Hvemig getur þú vitað hve ljúfur hann er
þegar þú metur verðleikana gep
ávirðingum hans?
Þegar ég neyðist til að refsa honum
verður hann enn frekar hluti af mér.
Þegar ég græti hann
grætur hjarta mitt.
Eg einn hef rétt til að ásaka og refsa
því sá einn má refsa sem elskar.
Og vart úr vegi þótt spurt sé,
hvort ljóð þetta geti verið í samræmi
við gildandi starfsreglur dómara.
Eg veit nú satt best
að segja ekki,
svarar Stein-
grímur Gautur,
hvoft nokkurt
samband er milli
lífsstarfs míns
og þess tóm-
stundagamans að þýða ljóð. Þó
gerir svo sem ekkert til að velta
vöngum yfir því. Mörg þeirra
skálda sem ég þýði í Austurljóðum
voru embættismenn. Þetta á ekki
hvað síst við um eldri skáldin frá
Kína. Menntun þessara manna var
m.a. bókmenntalegs eðlis. Þeir
fengust svo við störf sem sýslu-
menn, dómarar og ráðherrar
leggja stund á i okkar samfélagi.
Það er aldrei að vita nema menn,
sem sýsla við slík störf finni ein-
hvern samhljóm í eigin huga og
verkum slíkra manna, eins og ég
raunar vék að hér áðan varðandi
Ó Jang Sjú. Þá má ekki gleyma
Indveijanum Tagore. Hann ólst
upp í húsi, þar sem stjórnsýsla
héraðsins var staðsett, enda var
faðir hans einhverskonar sýslu-
maður. Annars hef ég stundum
verið að velta því fyrir mér, hvers
vegna ég sé að steypa mér út í
mjög flókna hluti, sem eru á sér-
fræðisviði annarra, s.s. textafræð-
inga, málvísindamanna, bók-
menntafræðinga, sérfræðinga í
Austurlandafræðum og slíkra.
Hugsanlega tengist þetta reynslu
minni sem dómari. Það liggur í
því, að menn eru alltaf að leggja
flókin mál fyrir dómstóla. Dómar-
ar verða því, eftir því sem hægt
er, að setja sig inn í strembin
mál, sem í raun eru handan þekk-
ingarsviðs þeirra. Það útheimtir
markvissa leit að niðurstöðu, rétt
eins og þegar verið er að þýða ljóð.
- Varla ertu að halda því fram,
að skáldskapur sé sérfræðinga-
verkefni?
Nei. Ég er að hugsa til þess,
að oft er það þannig, að þegar ég
set endanlega íslenska gerð ljóðs
á blað, þá hef ég farið í gegnum
ýmis fræðirit, þ.á m. frumtexta á
máli sem ég kann ekki. Ég hef þá
fengið orðabókaþýðingar á frum-
textanum og útleggingar sem ég
vinn í. Þá er ég í raun og veru að
reyna að setja mig inn í texta, sem
ég skil ekki fyrir og ekki um ann-
að að ræða, en að kynna sér hann
eins vel og skilyrði leyfa. Þessi
vinna er ekki óskyld dómarastörf-
um.
- Mér virðast þau skáld sem
þú þýðir í bók þinni, blessunarlega
laus við einhliða heimspekiþanka
sem þjakað hafa mörg evrópsk
meginlandsskáld síðustu manns-
aldrana. Gefur þetta rétta mynd
af aiistrænum skáldskap?
Ég er ekki alveg viss um, að
Austurlandamenn líti á það sem
við köllum heimspeki hjáþeim, á
sama hátt og við gerum. I þeirra
augum er þetta bara lífið sjálft.
Þetta eru lífsviðhorf mannanna
og þeir þurfa ekkert að vera að
búa til einhverjar kennisetningar
um þau. Mér virðist „heimspeki"
austrænna skálda anda í ljóðum
þeirra, rétt eins og aðrir þættir
mannlegrar tilveru. Hinir ýmsu
þættir mannlífsins eru mun sam-
ofnari hjá Austurlandabúum en
hjá okkur á Vesturlöndum. Meðan
við sérhæfum, samhæfa þeir.
- Ljóðaþýðingar eru sjaldnast
á færi annarra en þeirra, sem einn-
ig fást við að frumyrkja enda eru
þær í eðli sínu skáldskapur en
ekki umbreyting skáldskapar frá
einu tungumáli til annars. Má
vænta útgáfu frumortra ljóða frá
þér?
Nei! var svarið og ekki ástæða
til frekari umræðna um það mál.
Skal því snarlega vikið að öðru.
- Því fer fjarri, að lögfræðing-
ar hafi verið sjaldséðir í hópi ís-
lenskra skálda, a.m.k. ekki á síð-
ustu öld og fram á þessa. Hins
vegar hefur ekki borið mikið á
skáldskapariðkun þeirra síðustu
áratugina. Er þetta tilviljun, eða
á það sér rökræna skýringu?
Var það ekki bara þannig hér
eins og í Kína, að embættismenn-
irnir höfðu betri forsendurtil að
stunda þessi störf en flestir aðrir?
Þeir höfðu tómstundir, menntun
o.s.frv. Og þeir höfðu aðstöðu til
að koma verkum sínum á prent.
Menntunarmöguleikarnir voru
ekki margir hér, nánast eingöngu
lögfræði og guðfræði. Það var
nú ekki mikið annað. En nú lifum
við tíma verkaskiptingar og
það er víst orðin starfsgrein að
skrifa skáldverk, hvort heldur
frumsamin eða þýdd. Það er
því ef til vill eðlilegt, að lögfræð-
ingum þyki sem þeir þurfi ekkert
að vera að bæta þessu á sig. Ann-
ars veit ég svo sem ekkert um
þetta.
- Þótt þú sveijir af þér alla
þanka um útgáfu frumortra ljóða
í framtíðinni, þá er nokkur slík að
finna í Austurljóðum, þ.á m. eitt
ort með, og svo vitnað sé beint í
þig: „þá kenningu í huga, að fýrir-
bæri og atburðir hversdagsins séu
tálsýn“. Hvernig samrýmist sú
kenning dómarastörfum?
Já, þú segir nokkuð. Ég
hafði nú bara gleymt
þessu, en þegarég
fletti bókinni sé ég að
það mun vera rétt, að
ég hafi sett þetta sam-
an sjálfur. En eins og
segir í formálanum,
þá hef ég í sumum tilfellum ekki
verið að þýða tiltekin ljóð frá orði
til orðs. Éiginlega vantar mig orð
•yfir það sem Danir og Norðmenn
kalla „gendiktning". Stundum geri
ég svona “gendiktningar", án þess
að yrkja út frá ljóðum, heldur ein-
hveijum öðrum texta. Það á við
um þetta. Þarna er verið að vísa
til hugmyndarinnar um frumtómið
og spurningarinnar um það, hvort
tilveran sé tálsýn. Ég held nú ekki
að tilveran sé beinlínis tálsýn. Samt
er hún sennilega ekki öll sem sýn-
ist.
Við slík orð er litlu að bæta
og því ráð að fella talið.
Vandaður skrifborðsstóll
á parkethjólum. \sr q ncn
Teg. 270 r'r
Litir: Blár, svartur,
rauður, grænn j
£G Skfífftoíubúnnður ,
'Amúioaö &r»$33S900~
fltargtsiiÞlflfeÍfe
-kjarni málsins!
TÖLVUSTÓLAR
HEIMILISINS

Vandaður skrifborðsstóll
með háu fjaðrandi baki
og á parket hjólum.
Teg 235
Litir: Blár, svartur,
rauður grænn.
Kr 12.900,-t
iPP
HVERJU BARNABOXI