Morgunblaðið - 21.05.1997, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 21. MAÍ 1997
MINIUINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Sólveig Ólafs-
dóttir fæddist á
Strandseljum,
Ögurlireppi í N-ísa-
fjarðarsýslu 24.2.
1904. Hún lést í
Reykjavík 11. maí
siðastliðinn. For-
eldrar hennar voru:
Ólafur Þórðarson
útvegsbóndi á
Strandseljum við
Isafjarðardjúp og
kona hans Guðríður
Hafliðadóttir, sem
bjuggu á Strand-
seljum frá 1898 til
dauðadags Ólafs 1933. Guð-
ríður hélt áfram búskap á
Strandseljum með Arna syni
sínum til vorsins 1944. Elst
systkina Sólveigar var Guðrún
bóndakona í Unaðsdal. Þá Haf-
liði bóndi á Garðsstöðum og
síðar í Ögri, Þórður útvegs-
bóndi í Odda og síðar verka-
maður í Reykjavík og lifir enn,
Arni bóndi á Strandseljum og
síðan verkamaður í Reykjavík,
Kjartan starfsmaður ýmissa
fyrirtækja á vegum samvinnu-
hreyfingarinnar, lifir enn, og
yngstur Friðfinnur, viðskipta-
fræðingur og forsljóri Háskóia-
bíós.
Sólveig sótti menntun sína í
Núpsskóla séra Sigtryggs Guð-
laugssonar og síðar í Kvenna-
skólann á Blönduósi. Árið 1934
stofnaði Sólveig til heimilis með
manni sínum, Hannibal Valdi-
marssyni, f. 13.1. 1903, d. 1.9.
1991, síðar ^ alþingismanni og
forseta ASI. Þau bjuggu á
ísafirði til 1952, en eftir það í
Reykjavík. Einnig áttu þau
heimili í Selárdal við Arnar-
Vorið sínum laufsprota á ljórann ber,
ég fer á fund við ástina
í fylgd með þér.
Er það ekki skrítið, elsku Sól-
veig, að þessar ljóðlínur eftir Þor-
geir Sveinbjarnarson koma mér í
huga, þegar ég horfi á þig í hinzta
sinn á líkbörunum? Húðin er silki-
mjúk en köld, lífið er siokknað. Þú
ert farin. Af jörðu ertu komin, og
af jörðu ertu aftur upprisin, þú ert
búin að kasta ellihjúpnum og flogin
fagnandi á fund við ástvin þinn.
Lengi hefurðu beðið endurfundanna
- í sex löng ár. Og ég sé þig fyrir
mér eins og á myndinni hér fyrir
ofan með stór blá augu og bylgj-
andi svart hár - þar fer heimasæt-
an frá Strandseljum.
í rauninni varstu alltaf á heim-
leið, Sólveig, heim að Djúpi. Þar
áttirðu rætur, sem stóðu svo djúpt,
að þú varst aldrei nema gestur í
öðrum borgum. ísafjörður, Reykja-
vík, þetta voru viðkomustaðir. Hug-
urinn var bundinn heimahögunum,
heiðunum ávölu, grasinu græna og
fjörunni neðan við bæinn.
Skrítið, þessi sveitastelpa, sem
vildi helzt aldrei verða neitt annað,
mátti á vegferð langri gista fjarlæg-
ar borgir, sitja til borðs með höfð-
ingjum og rökræða við andans
menn. Hún vakti aðdáun fyrir rök-
festu og mannskilning. En það sté
henni aldrei til höfuðs. Æðruleysi
var hennar helzta prýði.
Ég reyni að rifja það upp, hvenær
ég sá þig fyrst, Sólveig, og hvernig
þú komst mér fyrir sjónir. Og veiztu
j>að, að ég man það ekki. Eins og
þú manst, þá beindist athygli allra
að manninum þínum, stríðsmannin-
um, sem fór í víking og gleymdi
öllu öðru. Þú stóðst til hlés, af eðlis-
lægri hógværð, lézt hann hafa orð-
ið. Ég var ung og hafði eignast
hlut í syni þínum, yngsta syni þín-
um. Ég skildi það ekki fyrr en
mörgum árum seinna, hvað ég hafði
tekið mikið frá þér. En þú stóðst
til hlés, lífsreynd, umburðarlynd og
lítillát. Þú varst hin óeigingjarna
fjörð 1965-77. Börn
þeirra eru 1) Arnór,
kv. Nínu Sveinsdótt-
ur. Þeirra börn eru
Ari, Kjartan, Auð-
un, Hrafn og Þóra.
Arnór og Nína eiga
tvö barnabörn. 2)
Ólafur. K. I. Anna
G. Kristjánsdóttir,
þeirra börn eru
Hugi, Sólveig og
Kristín. K. II. Guð-
rún Pétursdóttir,
þeirra dætur eru
Ásdís og Marta. 3)
Elín. Börn hennar
og Kjartans Júliussonar eru
Sólveig, Hannibal, Sif og Harri.
Elín á níu barnabörn. 4) Guð-
ríður. Sonur hennar er Sigurður
H. Magnússon og dóttirin Hulda
Jakobsdóttir. Guðriður á þijú
barnabörn. 5) Jón Baldvin, kv.
Bryndísi Schram. Þeirra börn
eru Aldís, Snæfriður, Glúmur
og Kolfinna. Barnabörnin eru
fimm.
Sólveig var manni sinum stoð
og stytta við umfangsmikil
þjóðmálastörf hans. Sjálf tók
hún virkan þátt í ýmsum félags-
málastörfum, starfaði m.a. með
kvenfélaginu Ósk á Isafirði og
sat þing Kvenréttindafélags Is-
lands á þess vegum; um nokk-
urra ára skeið var hún formað-
ur Kvenfélags Alþýðuflokksins
á ísafirði. Hún var í framboði
fyrir Alþýðubandalagið í Norð-
ur-ísafjarðarsýslu 1956. Ann-
ars var líf hennar helgað upp-
eldi og umhyggju fyrir börnum
sínum og afkomendum.
Utför Sólveigar fer fram frá
Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin klukkan 15.
móðir, sem aldrei krafðist neins og
aldrei barst raunir þínar á torg.
Samt fór lífið ekki um þig mjúkum
höndum.
I lífi mínu hafa verið Ijórar kon-
ur, allar mér nátengdar og allar
veitt mér handleiðslu á vegferð
langri - amma, mamma, Malla
systir og Sólveig tengdamóðir mín.
Hver á sinn hátt. Og nú hefur Sól-
veig líka kvatt. Eftir á að hyggja
var kannski engin þessara kvenna
jafnheilsteypt og tengdamóðir mín,
Sólveig. Hún hafði mjög ákveðna
lífsskoðun, sem hún aldrei kvikaði
frá, hvernig svo sem vindar blésu
í þjóðfélaginu og tímarnir breytt-
ust. Hún þreyttist aldrei á að reyna
að sannfæra okkur ungu konurnar
um gildi móðurhlutverksins, um
fórn hverrar konur við barnsburð
og uppeldisstörf. Hún hafði sjálf
lagt á hilluna þau störf, sem hugur
hennar stóð til, þegar hún fór að
eignast börn. Hún helgaði sig upp-
eldi þeirra, gaf börnunum allt það
bezta, sem hún átti og kom þeim
öllum til nokkurs þroska.
Ég viðurkenni núna, Sólveig, að
þegar ég var ung og metnaðarfull,
þá hlustaði ég með öðru eyranu,
og fannst annað skipta meira máli
en sitja heima með börnum mínum.
En eftir því sem ég eldist, verð ég
æ sannfærðari um, að allt sem þú
sagðir, var satt og rétt. Lífið verður
að halda áfram, og við verðum að
tengja kynslóð við kynslóð, annars
fer allt úr böndum. Börnin okkar
eru tengiliðurinn, ekkert skiptir
meira máli.
Að skýra og móta sálar sinnar gull
að siðstu reynist það, sem mestu varðar.
Þessar fallegu hendingar eftir
Guðmund skólaskáld voru kjörorð
tengdamóður minnar. Hún var af
þessari svokölluðu aldamótakyn-
slóð. Sú kynslóðin var ekki að velta
sér upp úr hamingju eða óham-
ingju. Þau orð voru ekki til í henn-
ar huga. Lífið snerist um það að
lifa af, eiga í sig og á, gera kröfur
til sjálfs sín og varðveita virðingu
sína. Hamingja þessarar kynslóðar
fólst ekki í veraldlegum gæðum
heldur í ríkidæmi andans. Og þann-
ig var Sólveig, tengdamóðir mín.
Hún kunni að greina hismið frá
kjarnanum - „að skýra og móta
sálar sinnar gull“. Hvað annað
skiptir máli?
Þakka þér handleiðsluna.
Bryndís Schram.
Tengdamóður mína, Sólveigu
Olafsdóttur, hitti ég fyrst sumarið
1955 og óraði ekki fyrir því þá
hversu kær og dýrmæt vinátta þess-
arar smávöxnu konu átti eftir að
verða mér síðar. Hún var ekki ein-
ungis móðir sinna eigin barna, sem
hún unni framar öllu, heldur breiddi
hún vængina yfir okkur tengda-
börnin sín, af sömu óþrjótandi hlýju
og nærfærnu glettni sem einkenndi
hana allt hennar líf. Það var því
vel við hæfi að barnabörnin hennar
nefndu hana ævinlega ömmu Sól,
það stafaði frá henni birtu og yl.
Sjálf átti hún góða bernsku og
æsku í miðjum samhentum syst-
kinahópi á bjargálna heimili þar
sem sjálfsagt þótti að miðla öðrum
sem minna höfðu á erfiðum tímum.
Þessi hugsunarháttur, að deila lífs-
ins gæðum réttlátlega til sem
flestra rann henni í merg og bein.
Auðsöfnun fylgdi ágirnd og harka
sem hún taldi mannskemmandi,
þeim farnist bezt sem fái sinn deild-
an verð og uni glaðir við sitt.
Í takt við þessa bjargföstu trú
sína kvaddi hún okkur Arnór, þegar
hann flutti alfarinn úr foreldrahús-
um, með þessum orðum um leið og
hún rétti mér fagran kristalsgrip
til heimilisheilla: „Og svo vona ég
að þið verðið aldrei rík.“
Sjálfa hafði hana dreymt um að
fara í Kennaraskólann og skrifa
bækur þegar hún kæmist á eftir-
laun. Hvorugt varð, lífið ætlaði
henni annað gríðarstórt hlutverk,
sem flestum er kunnugt, og hún
skilaði með mikilli reisn. í ellinni
tók sjóndepra frá henni möguleik-
ann til þess að skrifa, einnig það
lét hún ekki buga sig, gekk tein-
rétt og léttstíg um heimili sitt, fagn-
aði gestum og fylgdi þeim til dyra
unz hún var öll.
Þegar ég kveð hana nú hinzta
sinni er mér það huggun hvað
margt af hennar beztu eiginleikum
hefir skilað sér til barna hennar og
afkomenda þeirra. Bláeygðir hrokk-
inkollar býsna margir og hæfileik-
inn til að skrifa góða og vandaða
texta, að ógleymdum óborganleg-
um sögumönnum. Allt auðgar þetta
líf okkar allra sem þekktum hana
og þótti vænt um hana, mildar
söknuðinn. Mér og mínum var hún
ætíð óumræðilega góð.
Nína.
Amma bað mig eitt sinn að minn-
ast sín nú ekki fyrir að hafa búið
til góðan mat og kökur. Þrátt fyrir
að amma hafi verið meistarakokkur
ætla ég mér að standa við það lof-
orð. Það var nefnilega ekki matur-
inn sem stendur upp úr í minning-
unni heldur öll sú hlýja og ást sem
amma gaf og átti nóg til að gefa
okkur öllum. Amma var minn besti
vinur sem var alltaf reiðubúin að
hlusta og hjálpa.
Ég minnist þess sem barn að
hafa litið svo á að amma væri
óskeikul og fullkomin kona, svo
mikið dáði ég hana. Það var mér
því kappsmál að gera vel, en amma
var hreinskilin og hældi aðeins fyr-
ir það sem vel var gert. Eitt sinn
þóttist ég hafa unnið gott verk við
að ptjóna vettling, en amma sagði
mér það hreint út, eins og satt var,
að þetta furðuverk myndi varla
hæfa fimm fingra hendi. Mér lærð-
ist það með árunum að amma gat
svo sem gert mistök eins og aðrir,
en það breytti því ekki að hún var
vitur kona og sérlega mannglögg.
í gegnum árin hef ég eytt miklum
tíma með ömmu, bæði í Selárdal og
í Reykjavík. Hún reyndist mér á tím-
um sem móðir en á sama tíma sem
minn besti trúnaðarvinur. Þrátt fyrir
mikinn aldursmun var hægt að
treysta því að hún gæti gefið góð ráð.
Það geislaði af ömmu lífsgleði
og hlýja sem varð til þess að þ_að
var unun að vera með henni. Ég
var ein af mörgum sem fengu að
fylgja henni heim að Strandseljum
fyrir tæpum sex árum og þar varð
hún eins og barn í annað sinn þar
sem hún renndi sér niður brekkur
og faðmaði að sér gamla steina.
Ég er ömmu ævarandi þakklát
fyrir alla þá ást og umhyggju sem
hún gaf mér skilyrðislaust og á
ómetanlegar minningar henni
tengdar. Ég bið henni friðar.
Hulda Þóra Sveinsdóttir.
Hár aldur og elii þurfa ekki allt-
af að fara saman. Hún amma mín
sýndi það og sannaði fram á sinn
síðasta dag. Hún var svo hress og
lífsglöð og undi sér best innan um
ungt fólk, enda sagði hún svo oft
í gríni að hún væri ekki nema 25
ára gömul.
Amma naut sín vel innan um
annað fólk og þótti ekkert skemmti-
legra en þegar hún hafði sem flesta
í fjölskyldunni hjá sér. Oftar en
ekki var hún hrókur alls fagnaðar.
Eftir að afi dó fórum við amma oft
út að borða, stundum jafnvel í
hverri viku. Eitt kvöldið eftir kvöld-
verðinn tókst mér að fá ömmu til
að kíkja með mér á bar við Klappar-
stíginn. Þótt við hefðum ekki staðið
þar lengi við kom mér virkilega á
óvart að amma skyldi þekkja þar
fleira fólk en ég og skemmti hún
sér manna best.
Amma átti sínar rólegu hliðar
en hún gat líka verið ákveðin og
átti auðvelt með að taka ákvarðan-
ir eins og sást best þegar hún stýrði
oft mannmörgu búi í Selárdal. Og
ekki taldi hún það eftir sér að fara
vestur til að hjálpa til, þrátt fyrir
að vera komin á efri ár.
Með rósemi sinni og mikilli visku
miðlaði hún mörgu til niðja sinna.
Það var auðvelt að tala við hana
um allt milli himins og jarðar. Aldr-
ei varð maður var við neitt sem
kallast gæti kynslóðabil. Hún sýndi
þeim vandamálum sem upp voru
borin við hana fullan skilning. Hún
var eins og einn af jafnöldrunum.
Hún var mikill mannþekkjari en var
ekki margorð um þá visku. Það var
líka ómetanlegt að finna það að
heimili hennar stæði manni alltaf
opið.
Hún hafði mikið samband við
afkomendur sína. En það sem fór
á milli okkar gat maður treyst að
færi ekki lengra. Um eitt gátum
við þó alltaf þráttað, hvort væri
þijóskara og helst um það hvort
okkar væri tregara að fara til lækn-
is. Amma var líka með eindæmum
barngóð og börn löðuðust strax að
henni, það geislaði svo mikil hlýja
fráhenni.
Ég ólst upp hjá ömmu minni
hluta af ævi minni og bjó hjá henni
núna í seinni tíð. Alla mína ævi hef
ég haft næstum því daglegt sam-
band við hana, nema þann tíma sem
ég dvaldi erlendis við nám. Amma
hefur alla mína tíð reynst mér gríð-
arlega vel. Hún var einn af mínum
allra bestu vinum og henni gleymi
ég aldrei.
Sigurður H. Magnússon.
Sólveig Ólafsdóttir frá Strand-
seljum við ísafjarðardjúp var með
stærstu konum þessarar aldar á
íslandi, þótt jarðlíkaminn næði
fæstum afkomendunum í öxl. Hún
var af þeirri kynslóð sem fæddist
beint í skaut Móður Náttúru, ólíkt
langömmubörnunum hennar sem
nú eru borin í rafskaut tækni-
væddra fæðingarverksmiðja. Milli
hennar og afkomendakynslóða
hennar hefði því mátt búast við
bili sem bágt væri að brúa. En það
var öðru nær.
Hvað sem á gekk í lífi ömmu, í
París og á Patreksfirði, í Róm og
Reykjavík, haggaðist aldrei það sem
æ markaði ræðu hennar og heil-
ræði til okkar. Amma Sól var móð-
ir okkar allra. Heimskona sem til
loka stóð með báða fætur í hinu
græna grasi við hið bláa haf. Að
tala við hana var að fá miðlað til
sín reynslu kynslóðanna. Slík vizka
SÓLVEIG
ÓLAFSDÓTTIR
sem amma Sól bjó yfir og sá háttur
sem hún hafði á að skila henni til
okkar varð að ómetanlegu lífsnesti
sem finna má í fórum okkar allra
sem af henni eru sprottin. Litla
stúlkan í litla kotinu við hafið harða
reis undir hverri raun, og þær urðu
margar, og margar þeirra stórar.
Hennar stærstu örlög voru að
standa við hlið eins mesta baráttu-
manns í íslenzkum stjórnmálum á
þessari öld, manns sem tók á sig
sjóina og braut þá. Slíkan mann sem
afi okkar var, heldur engin meðal-
manneskja út að eiga að lífsföru-
nauti. Eins og heimurinn var hér á
landi fyrir miðja öldina, ekki sízt
fyrir vestan, þurfti ýtrasta þor til
að stofna og stækka fjölskyldu með
þeim sumpart hataða, sumpart dáða
Hannibal. Þetta þor og þennan kraft
hafði amma.
Hún efldist við hvert nýtt hlut-
verk, hvert nýtt verkefni, hvert
nýtt áfall. Þegar við ömmubörnin
fórum að kynnast henni hafði orðið
til sú einstaka blanda baráttukonu
og mildrar móður sem við geymum
í minningunni. Enginn hafði jafn
mikið lag á því að sýna okkur hvað
það væri, sem mestu máli skipti í
lífinu. Það voru svo sannarlega ekki
efnisleg gæði. Hún fylgdist með
stjórnmálunum fram á síðasta dag
enda jafnaðarmaður fram í fingur-
góma. Óbeint var pólitíkin hlut-
skipti hennar stærsta hluta lífsins
og ef ekki hefði verið fyrir sína
stóru fjölskyldu og ofurást á móður-
hlutverkinu, hefði hún sjálfsagtorð-
ið góður stjórnmálamaður, rekin
áfram af tærri réttlætiskennd. Slíka
konu sem hún var munum við aldr-
ei fyrirhitta aftur fyrr en við svífum
sjálf yfir móðuna mikiu.
Það varð henni þungbært að
missa manninn sinn. Hann fékk þó
að fara óbrotinn, óbeygður og tein-
réttur eins og allt hans líf hafði
verið. En amma varð ekki aðeins
að taka á sig mannsmissinn heldur
líka heilsubrest, eingöngu líkamleg-
an þó. Krafturinn, hugurinn, minnið
- Sólveig Ólafsdóttir öll hélt sínu,
en þurfti að taka tillit til þverrandi
líkamsburða, og því kunni hún illa.
Það var því í sátt sem hún skildi
við okkur, sem hörmum fráfall okk-
ar stóru móður.
Ari, Kjartan, Auðunn,
Hrafn og Þóra.
Þegar við heimsóttum Sólveigu
ömmu á afmælisdaginn hennar í
vetur lék hún á als oddi. Hún þakk-
aði hamingjuóskir okkar með að
hafa hafið 94. aldursárið en sagðist
ekkert skilja í guði að leggja þetta
á ríkisstjórnina, að framlengja jarð-
vist hennar í enn eitt skiptið með
þeim útgjöldum sem fylgja fram-
færslu aldraðra.
Við hlógum með, enda auðvelt
að trúa því að guð myndi leyfa
okkur að njóta samvista við þessa
ernu konu fram á nýja öld. Hún
var kvik í hreyfingum, fylgdist
grannt með fjölskyldunni og pólitík-
inni og hugurinn var hnífskarpur
allt undir það síðasta. Hún hafði
unun af því að ræða um lífið og
tilveruna, ekki síst við ungt fólk og
hún hafði til að bera innsæi og
snerpu í þeim samræðum, sem
fengu mann til þess að steingleyma
því að þar færi kona á tíræðisaldri.
Það var ekkert kynslóðabil á
milli okkar og ömmu, en hún sagð-
ist stundum hafa lifað í tveimur
heimum, slíkar voru breytingarnar
á íslensku þjóðfélagi sem hún upp-
lifði. Það lifnaði yfir ömmu þegar
hún talaði um uppvöxt sinn á
Strandseljum við Djúp, „fallegasta
stað í heimi“, en af lýsingum henn-
ar duldist manni ekki að lífsbarátt-
an þar var hörð og erfitt hlutskipti
þeirra sem urðu undir. Stuttu áður
en amma dó sagði hún að sér væri
í barnsminni fátæk kona sem var
tíðum gestkomandi á bænum. Þetta
var ákaflega fríð kona um þrítugt,
en þegar hún brosti sást að hún
var alveg tannlaus. Barninu sveið
þessi sýnilega og sára fátækt og
óskaði sér að hún gæti hjálpað þess-
ari konu þegar hún yrði fullorðin.
Þetta var jafnaðarstefna ömmu, að
okkur bæri skylda til að hjálpa