Morgunblaðið - 22.02.1998, Síða 34

Morgunblaðið - 22.02.1998, Síða 34
34 SUNNUDAGUR 22. FEBRÚAR 1998 MORGUNBLAÐIÐ SKOÐUN KOMA EIGNIR ELDRIBORG- ARA ÞEIM TIL GÓÐA? EFTIR því sem eldri borgarar verða sjálf- bærari efnahagslega, ná hærri aldri við betri heilsu og lifa sjálfstæð- ara lífl, er ástæða til að ætla, að krafan um auk- in þægindi og þjónustu verði æ háværari. Dr. Michael Creedon tók fyrir efiiahagsmál aldraðra í ræðu sinni á málþingi, sem Öldrunar- ráð Islands og Land- samband aldraðra stóðu fyrir sl. haust. Hér verð- ur stiklað á því helsta úr ræðu hans til umhugs- unar fyrir okkur hér. Dr. Creedon, sem er Bandaríkja- maður af írskum ættum, ræddi að- allega um tvær leiðir frá heimalandi sínu, sem notaðar væru til að mæta þörfum aldraðra. Þá fyrri getum við nefnt Gagnvirkt húsnæðislán (reverse mortgage) en hina síðari Umönnunartryggingu til langs tíma (long-term care insurance). Báðir eru þessir kostir óháðir almennum tryggingum og hafa verið teknir upp í ríkari mæli eftir því sem kostnaður við þjónustu við aldraða hefur aukist. Greiðslugeta og þar með þátttaka eldri borgara hefur á sama tíma farið í vöxt með batnandi efnahag þar vestra. Þótt þessi úrræði hafi verið reynd um sinn í Bandaríkjunum er of snemmt að álíta þau mæta með full- um árangri þörfum eldri borgara þar í landi, en nokkurn lærdóm má þó draga af þeirri reynslu, sem þar er þegar fengin. I. Gagnvirkt húsnæðislán Um 80% þeirra, sem hafa náð 65 ára aldri í Bandaríkjunum, eiga sín eigin hýbýli og 83% eiga þau skuld- laus. Meðalverð eigna er 5 milljónir íslenskra króna. Til samanburðar má geta þess, að á Islandi átti um áramótin 94/95 mestur hluti hjóna og einstaklinga 65 ára og eldri sitt eigið húsnæði hér á höfuðborgar- svæðinu. Var eign hvers einstakhngs á bilinu 5 til 6 milljónir króna, þar sem eign hjóna var að jafnaði tvöföld á við einbúa. (íslensku tölurnar eru fengnar úr fórum As- geirs Jóhannessonar.) Skuldi fólk hér á landi ámóta og í Bandaríkjunumr hafa aðeins um 20% eldri borgara ekki greitt húsnæði sitt að mestu. Sé síðan þetta hlutfall ógreiddra skulda hið sama hér og fyrir vest- an, þá skuldar þessi fimmtungur minna en hálfan hlut í eignum sínum. Þrátt fyrir þessa góðu fasteigna- stöðu hafa eftirlaunahafar beggja landanna tiltölulega litlar tekjur. Nokkur hópur er jafnvel með lægstu eftiriaun. í Bandaríkjunum hrapar fólk við sftirlaunaaldur að jafnaði um 50% í launum. Hér á landi er meðaltalið eflaust ekki hærra. Fróðir menn vestan hafs álíta, að það mætti hefja marga þá, sem eru með lægstu eftirlaun, nokkuð upp á við, ef afturvirkt hús- næðislán væri tekið, t.d. við 75 ára aldurinn. Gagnvirkt húsnæðislán er í því fólgið, að selja húsnæði sitt banka eða peningastofnun á tilteknu tíma- bili og afla sér þannig mánaðlegra tekna án þess að flytja úr húsnæð- inu. Gagnvirk húsnæðislán geta verið með ýmsum hætti eftir þörf- um fólks. Hér verður getið um fjög- ur þau helstu: Tímabundið húsnæðislán þýðir, að lánið er greitt seljanda á tiltekn- um árafjölda og húsnæðið er því af- hent kaupanda við lokagreiðslu, t.d. eftir 20 ár frá söludegi. Ótímabundið húsnæðislán þýðir, að lánið er veitt uns seljandi fer úr húsnæðinu eða hverfur á vit feðra sinna. Gagnvirkt eignarhald er samn- ingur þar sem seljanda eru tryggð- ar mánaðarlegar greiðslur eins lengi og hann býr í húsnæðinu. Vegna óvissu um, hve lengi seljand- inn er fær um að búa í húsnæðinu eru þessar greiðslur lægri en í fyrri tilvikunum. Gagnkvæmur hagur er samning- ur þar sem kaupandinn fær hluta eignarinnar til afnota áður en selj- andinn flytur. í því tilviki eru greiðslur hærri á hverjum mánuði en þegar um gagnvirkt eignarhald er að ræða. Margir eldri borgarar kjósa að fá gagnvirk húsnæðislán með réttind- um til að vera í húsnæðinu til ævi- Flestir aldraðir eiga skuldlausa hús- eða íbúðareign. Hrafn Pálsson veltir fyrir sér hvernig þeir geti nýtt þessa og/eða aðrar eignir til betri og þægi- legri daga á efri árum. loka, en þá verða mánaðargreiðsl- urnar auðvitað lægri, þar sem kaup- andinn þarf að bíða lengur eftir eigninni. Sumir kjósa hærri greiðsl- ur vegna skorts á skotsilfri eða lífslíkur eru stuttar. Þannig byggja mismunandi tegundir gagnvirkra húsnæðislána á þörfum og aðstæð- um seljenda. Húsnæðismálastofnanir í Banda- ríkjunum hafa með nokkrum ár- angri stundað lánastarfsemi af því tagi, sem hér hefur verið greint frá, enda eru þessi úrræði komin til að vera þar um slóðir. Þó virðist sem fjárfestingarfélög á frjálsum mark- aði eigi eftir að taka í auknum mæli við þessum þjónustuþætti við eldri borgara. Ráðgjafar er þörf, svo gagnvirk húsnæðislán komi eldri borgurum að sem bestum notum. Sérstaklega þurfa aðilar með minni eignh- að vanda sig og fá skynsamlega hús- næðismálaráðgjöf. Taka þarf tillit til andlegar og líkamlegrar heilsu umsækjanda og kanna hugmyndir þeirra um ráðstöfun eigna sinna og hvers virði þær í raun eru. Þá eru margir, sem eru andsnúnir slíkum ráðstöfúnum, því ýmsir vilja skilja sem mest eftir fyrir erfingjana. Loks eru þeir, sem rýna fast á hús- eign sína, sem aðalöryggi sitt og vilja heldur lifa við þröngan kost en að hrófla við öryggi sínu. Samt sýna kannanir, að í fæstum tilvikum hafa bömin hug á því að setjast að í hús- um foreldra sinna að þeim gengn- um. Auðvitað eru margir niðjar, sem slá ekki hendinni við andvirði húsa, sem þeir eru arfleiddir að. Hvað sem öllu líður, eiga gagnvirk húsnæðislán framtíð fyrir sér, en á sama tíma er líklegt, að lánastofn- anir meti eignir af meiri varúð eftir því sem lífaldur manna hækkar, svo og er rennt nokkuð blint í sjóinn með sumar fasteignir a.m.k., þegar þær eru metnar langt fram í tím- ann. Vert er að hafa í huga á slíkum örlagastundum í lífinu, að vönduð ráðgjöf og ábyggilegt mat liggi til grundvallar áður en skref em stig- in, þegar fólk ætlar að eyða af- rakstri af ævistarfinu sínu. Sjúkratryggingar til langs tíma hafa ekki verið allra í Bandaríkjun- um og fólk orðið að kaupa sér trygginguna „Medicaid", sem greið- ir bæði fyrir bráðatilvik og umönn- un í langan tíma, hvort sem er á stofnun eða í heimahúsi. Tryggi fólk sig í hópum er kostnaður lægri, þar sem áhættan fyrir tryggingarfélag- ið dreifist, en tryggi einstaklingur sig, þá hækka iðgjöldin veralega. Fólk verður að ganga úr skugga um, hvort tryggingar fylgi verð- bólgu eða ekki og svo auðvitað, hvaða tilvik falli fyrir utan þær. Þar er um að ræða að kynna sér smáa letrið í tryggingarskilmálunum. Hrafn Pálsson Árið 1996 var lögfest ný trygging í Bandaríkjunum, sem nefna mætti sveigjanlega heilbrigðisábyrgðar- tryggingu (The Insurance Porta- bihty and Accountability Act), sem hefur nokkra hvetjandi kosti til að bera og mun eflaust breyta miklu í framtíðinni. Þessari tryggingu fylgir skattaaf- sláttur fyrir þá, sem hana kaupa. Það sama gildir, ef fyrirtæki tryggir starfsmenn sína. Þá hafa bóta- greiðslur tryggingafélagsins ekki áhrif á tekjuskatt einstaklingsins. í stuttu máli sagt er verið að létta skattbyrði tryggingakaupenda og bótaþega. Aukið samspil almennra trygginga og einkatrygginga er því vaxandi, en þó þannig að þeir sem minna mega sín njóti alltaf nauð- synlegustu þjónustu. Vegna hækkandi aldurs og marg- breytilegra trygginga hafa Banda- ríkjamenn orðið að tryggja sig sjálf- ir eftir fóngum og munu eflaust gera það áfram, þrátt fyrir hið nýja öryggi, sem hin sveigjanlega ábyrgðartrygging á að veita. Niðurlag íslendingar njóta þess öryggis, sem almennar tryggingar veita, en verða samt í ljósi æ lengri lífdaga, að hugsa sín mál á grundvelli fleiri hugmynda en áður. Meiri menntun og eignamyndun í þjóðfélaginu eiga að gefa betri möguleika á góðu lífi á efri ámm. Ekki eru allir á eitt sáttir um skyldur ríkisins við þegnana. Fyrir nokkrum ámm var afnumið úr lög- um, að böm bæm ábyrgð á foreldr- um sínum. Þess vegna er hægt að spyrja, hvort bömin eigi að erfa all- ar eigur foreldra sinna. Eins og um getur framar í grein þessari eiga flestir aldraðir fasteignir og er þá ekki verið að tíunda hlutabréf, verð- bréf, spariskírteini og önnur verð- mæti. Mikinn hluta þessara eigna mætti nota til að gera efri árin ánægjulegri fyrir landsmenn, en til þess að svo megi verða, þurfa eldri borgarar og stjórnvöld að setjast niður og gera með sér samninga. Þar er helst um að ræða nýjar skattareglur fyrir aldraða, þar sem þeim er umbunað fyrir að nota eigið fé til eigin framfærslu. A móti kæmi krafa stjórnvalda um að eldra fólk, sem færi á stofnanir gæti ekki gert sjálft sig eignalaust á skattskýrsl- um á skömmum tíma. Höfundur er deildarsljórí öldrunar- mála íheilbrígðisráðuneytinu.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.