Morgunblaðið - 16.08.1998, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 16. ÁGÚST 1998 E 23
Umræðan, sem fer
fram um heilbrigðismál
og sjúkrahús og starfs-
lið, er öll á þeim nótum
að ótti og skelfíng,
kvíði og kvöl siglir í
kjölfarið, skrifar Pétur
Pétursson og rifjar upp
þá fyrri tíð þegar þjóð-
in lagðist á eitt til að
reisa heilsuhælið á Víf-
ilsstöðum fyrir berkla-
sjúka meðan boðorð
nútímans eru hermd
upp á bílismann.
MARGT hefur verið ritað um
þátt Guðmundar Bjömssonar
í íslensku þjóðlífi, læknisstörf
hans, kveðskap, ættir og atgerfi.
Sigurður Nordal segir ættstofna
hans trausta og gróskumikla. Rót-
gróin festa og menning hafi ein-
kennt heimilið á Marðamúpi. Guð-
mundur, eldri sonurinn, hafi verið
settur til mennta. Hafi hann
„reynst frábær hæfileikamaður og
komist til mikils frama“!
Halldór Laxness minnist Guð-
mundar á ýmsum stöðum i minn-
ingabókum sínum. Það mun hafa
verið um svipað leyti og Thomsens-
bfllinn ók um Laugaveginn, og
hóaði í lætin, Halldór er þá á þriðja
árinu „og lagðist á vángann uppvið
skammelin á húsorgelinu á Lauga-
vegi 32 meðan Reynir Gíslason
tróð og varð seinna sellisti í Árós-
um; eins finst mér ég enn muna
þegar Guðmundur landlæknir
Bjömsson saung undir með fiðl-
unni sinni, í gegnum nefíð, sá
óskiljanlegi maður, sem átti í mér
líftóruna að eigin sögn og varð
skáldmæringur í fyrsta frammúr-
stfl aldarinnar: orti haustkvæðið
Fellur mjöll á fjöllin há, og ég spil-
aði og saung um fermingu við lag
frú Elísabetar Jónsdóttur frá
Grenjaðarstað og ég kyntist hjá frú
Valgerði á Mosfelli:
Lóan fer, það leiðist mér,
leiðist mér að þröstur fer,
fer fer fer fer fer fer fer
fer fer“
Þetta Ijóð söng Halldór.
í Miðbæjarskólanum sungum
við Glúmur, sonur Guðmundar
landlæknis. Við vomm bekkjarfé-
lagar um skeið. Þá var sungin þýð-
ing Gests (Guðmundar Bjömsson-
ar);
Engan grunar álfakóngsins mæðu
enn er hann kyrr í klettasal.
Næturdísir reifa rökkurslæðu,
láð og lög, Qörð og fríðan dal.
Svo var sungið um huldumeyjar
sem voru fríðar og fylgdu kónginum
og lauk með því að næturkyrrðin
svæfði sorgir mannanna rétt í þann
mund að álfakóngurinn opnaði
hamraborg sína.
„ísland hafði verið í svefnrofun-
um,“ sagði Halldór Laxness um
fyrstu ár aldarinnar. Kliðmjúkir
organtónar blandast ljúfsáram
fiðlutónum í húsi vegaverkstjórans
á Laugavegi 32 þar sem gestir
hittsat. Guðmundur Bjömsson
landlæknir var einn hinn fremsti í
, . # # # Morgunblaðið/RAX
OSELDAR bifreiðar bíða þess að kaupendur komi. „Gefðu bíl í skdinn“ var ein af auglýsingum í Ríkisútvarpi
fyrir jólin 1996.
:
SJUKLINGAR bíða bata.
GUÐMUNDUR Björnsson, hér-
aðslæknir í Reylqavík.
flokki þeirra er freistuðu þess að
vekja þjóðina og hvetja hana til
þess að nudda stírar úr augum.
Alkunna er forysta hans í vatns-
veitumálum. Innblásin hvatningar-
orð og skáldleg tilþrif á mannfund-
um. Samkomuhúsið Báran við
GUÐMUNDUR Sigurðsson frá
Ofanleiti.
Tjömina er þéttsetið áhugasömum
Reykvíkingum, sem hlýða með at-
hygli á eggjandi orð læknisins.
Hann útskýrir fyrir fundarmönn-
um „Ijóst og sannfærandi - hvílíka
feikna atvinnu þessi framkvæmd
muni veita bæjarbúum næstu þrjú
árin.“ Með þeim orðum skýrir
Knud Zimsen borgarstjóri þátt
Guðmundar Björnssonar í for-
göngu um lagningu Vatnsveitunnar
er hann les Lúðvík Kristjánssyni
rithöfundi minningar sínar „Úr bæ
í borg“. Hann greinir frekar frá
ræðu Guðmundar: „Þetta er fram-
faramál hið stærsta, sem hér hefur
nokkurn tíma verið tekið í mál.
Nú á að sýna sig hvaða hugsun-
arháttur er drottnandi hér í höfuð-
stað landsins, hvort heldur bar-
lómsandi, tortryggni og ótrú á
framtíðina, þessir gömlu kvillar,
sem vér höfiim fengið að erfðum
frá þeim tímum, er þjóðin lifði í
eymd og ófrelsi, eða trúin á gæði
landsins, traust á sjálfum oss, sá
framtaks- og atorkuandi, er þegar
fór að þróast, er vér urðum frjálsir
menn í frjálsu landi.
Þetta era tímamót í sögu bæjar-
ins.
Eigum vér að skila bænum í
hendur komandi kynslóð eins og
kotþorpi, fullu af óhollustu, eða
eigum vér að stíga fyrsta sporið til
þess að koma þessum stærsta bæ
landsins í betri bæja röð?“
Með þvflíkum hætti brýndi Guð-
mundur landlæknir samborgara
sína. Skylt er að greina frá þætti
Matthíasar Einarssonar læknis er
hann með rannsóknum á vatnsból-**
um Reykvíkinga fann orsök tauga-
veikifaraldurs í vatni úr Móa-
kotslind. Nú lá brautin bein að
Gvendarbrannum. Senn átti silfur-
tær uppsprettulind þeirra eftir að
svala þorsta Reykvíkinga fyrir
rausnargjöf Einars skálds Bene-
diktssonar er hann af gnótt sinni
færði bæjarbúum í landnámi Ing-
ólfs.
Guðmundur lét sig varða ís-
lenskt mál. Hann unni feðratungu
og móðurmáli. Vandaði um við
stéttarbræður sína og las þeim
pistilinn. Vilmundur Jónsson tók
við embætti landlæknis. Hann
minntist fyrirrennara síns. w
„í hugvekju þessari segir svo um
málið á Læknablaðinu: „Lækna-
blaðið er þjóðarhneisa fyrh- þá sök,
að það eitt af öllum íslenzkum
fræðiritum fótumtreður móðurmál-
ið okkar og misþyrmir því á allar
lundir, vægðarlaust og samvizku-
laust.“ Hann leggur til, að þeir
læknar, sem „hafa engan vilja á“ að
gera betur, „stingi íslenzkunni al-
veg undir stól, í stað þess að
kremja hana og kvelja. Þeir geta
þá,“ segir hann, „skriifað í Lækna-
blaðið á dönsku, eða þýzku, eða
ensku, eða frönsku - hverju því út-
lendu máli, sem þeir kunna betur
en íslenzku. En sá maður,“ segir
hann ennfremur, „er hvergi talinn
pennafær, sem ekki kann að koma
fyrir sig orði á nokkra tungumáli,
svo skammlaust sé.“ Ekki mun það
vera í alvöra mælt, heldur sem
ólíkindi í ögranarskyni, að látið er í
veðri vaka, að íslenzkir læknar,
sem ekki ná því að „koma fyrir sig
orði“ á íslenzku máli, leysi þá þraut
að verða „pennafærir“ á erlendu
máli. Hugsum oss þá fjarstæðu, að
læknir, fæddur á íslandi af ís-
lenzku foreldri, alinn þar upp,
nemur þar allan sinn skólalærdóm
af íslenzkum kennuram og síðan
háskólafræði sín í íslenzkum há-
skóla án þess að verða bænabókar-
fær á íslenzku máli, nái því að
verða pennafær á einhverju er-
lendu máli með venjulegu mála-
námi í skóla, en síðan hrafllestri
sérfræðirita á mörgum tungumál-
um og e.t.v. nokkurra missera dvöl
erlendis! Nokkur von kann að vera
um slíkt næmi á erlend mál, þegar
í hlut eiga menn með það málskyn,
að þeir nemi móðurmál sitt með af-
burðum, en um málvillta bögubósa
er þess engin von.“
Guðmundur Bjömsson talaði
ekki fyrir daufum eyram en skfr-
skotaði til bræðraþels og náunga-“~
kærleika í ávarpi Heilsuhælisfé-
lagsins. Öflug hreyfing tók heils-
hugar undir einkunnarorð félags-
ins, sem sótt vora í bréf Páls post-
ula. Hér var ekki minnst á hagnað,
tekjur, ágóða eða verðbréfaþing.
Mannúðarhugsjón og líknarþörf
vörðuðu veginn. „Reis þú við reyr-
inn brotna“ ekki varajátning
muldrað í hálfum hljóðum við
kirkjuathafnir, heldur lifandi
verknaður, talenta í framrétta
hönd þeirra, sem þörfnuðust hjálp-
ar. „Berið hver annars byrðar.“ *•'
Samkennd og bræðralagshugsjón
fóra í fararbroddi vonar um líkn og
endurheimtan lífsþrótt.
Guðmundur Sigurðsson frá Of-
anleiti var einn þeirra mörgu
Reykvíkinga sem hlýddu kalli Guð-
mundar Bjömssonar og samstarfs-
manna hans er þeir leituðu stuðn- —
ings við þjóðarátak gegn berkla- ^
veiki. Jón Helgason biskup segir