Morgunblaðið - 21.01.1999, Blaðsíða 48

48 FIMMTUDAGUR 21. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
Myndlist-
arhús/Kjar-
valsstofa
• ' Það hefur naumast farið framhjá mönnum
að ráðgert er að reisa fímm menningarhús
á landsbyggðinni. Ekki hefur því þó verið
tekið fagnandi af öllum sem verður Braga
Ásgeirssyni tilefni til nokkurra hugleið-
inga, um leið og hann heldur áfram inn-
gangi sínum að greinarflokki um París.
Víkur hér einnig að Kjarvalsstofu, einu
-------------y-------
listamannaíbúðinni sem Islendingar eiga
í samfélagi þjóðanna.

Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
HIN dugmikla forstöðukona listamiðstöðvarinnar í París, Simone F. Braunau.
MÁLVERK Svavars Guðnasonar á sýningunni Cobra í 50 ár í Danska húsinu.
AÐ hefur skeð í samræðu
dagsins, sem kallar á að
þessi vettvangur verði
með dálítið öðru sniði en
boðað var, og snertir orðræðu um
fimm menningarhús sem fyrirhug-
að er að byggja vítt um lands-
byggðina.
Þau eru víða furðuleg viðbrögðin
varðandi framkvæmdir sem skara
T* skapandi listir, óvíða þó jafn áber-
andi og meðal einangraðri þjóða, og
er Island með sanni engin undan-
tekning. Fáfræðin virðist jafn al-
tæk meðal hárra sem lágra, og þar
hafa stundlegir hagsmunir, efnis-
hyggja og veraldlegir hlutir algjör-
an forgang. Er til umhugsunar, að
engin slík skrif vakna til lífs þegar
um íþróttamannvirki er að ræða á
landsbyggðinni eða kaup á útlend-
um leikmönnum til fremdar hand-
og fótasprelli, sem þýðir óneitan-
lega að andinn og hugvitið eru sett
skör lægra en efnið. Samt hafa ver-
ið færð óyggjandi rök að því, að
þroskamöguleikar sálarinnar séu
engu síðri sýnilegu vöðvunum, lúti
• svipuðum lögmálum, og hvor
tveggja hrörnar við kyrrstöðu. Það
telst svo í litlu samræmi við andleg
afrek fortíðar, að í þessum efnum
eru íslendingar eftirbátar annarra
Norðurlandaþjóða, þrátt fyrir ótví-
ræða nauðsyn að gaumgæfa þessa
þætti vegna einangi'unar landsins
og strjálbýli í byggð. Tölvuvæðing-
in, og nýting hátækninnar á allra
síðustu árum segir merkilega sögu,
því þar hafa komið fram áður ónýtt-
ir og lengstum misvirtir kraftar í
Islendingum, er þá enn mikilvæg-
ara að styrkja grunninn og fylgja
þróuninni eftir. Talið er að örtölvan
og hátæknin séu meginorsök hinn-
ar miklu aukningar á aðstreymi á
'v listasöfn og menningarviðburði víða
um heim, sem er í góðu samræmi
við spádóma örtölvufræðinga á
upphafsreit fyrir tveim áratugum
eða svo, og ég hef endurtekið vikið
að. Einhverra hluta vegna eru Is-
lendingar hér undantekning, í öllu
falli hvað myndlist snertir. Há-
tæknin leitar í andstæðu sína sem
er skynjunin og aldrei hefur verið
meiri þörf á að sinna þörfum skyn-
færanna og ósjálfráðu viðbragð-
anna, og mun enn aukast til muna.
Þjálfun skynfæranna er til að
mynda nýtilkomið og mikilvægt
námsfag varðandi þotuflug. Geíúr
auga leið, að þegar tæknin bregst í
háloftunum er næmi skynfæranna
það sem allt veltur á, því rétt við-
brögð varða líf allra innanborðs. Er
lýsandi dæmi þess hvernig hátækn-
in hefur þrengt skynfærunum nær
nútímamanninum, og skiptir miklu
að vera hér á verði á öllum sviðum,
samstiga þróuninni.
Þetta er ein ástæða þess,
að söfn og menningarmið-
stöðvar hafa risið upp sem
aldrei fyrr um allan heim,
en einnig að hinn kaldi og
staðlaði gemheimur kallar
á andstæðu sína. A þessum
áratug varð þó afturkippur
vegna kreppu, en þó enn
frekar yfírgangs spákaup-
manna og blindra frjáls-
hyggju- og gróðaafia, en nú
hafa menn snúið vöm í
sókn. Stóru söfnin jafnvel
farin að bera sig fjárhags-
lega og myndlistarmarkað-
urinn hefur víða tekið við
sér á ný, þótt sveiflurnar
séu eðlilega nokkrar.
Að menningarhúsin rísi
upp á landsbyggðinni, telst
lítið annað en að verið sé að
sinna brýnni þörf sem lengi
hefur verið fyrir hendi, og
bæta fyrir grófar van-
rækslusyndir. Vekja það til
lífs sem hefði átt að vera
stefnumark lýðveldisins frá
upphafi og margoft hefur
verið vísað til og skilgreint
í þessum vettvangsskrifum. Islend-
ingar eru ekki fæddir inn í þessi at-
riði vitrænnar hámenningar líkt og
t.d. rómanskar þjóðir, og þvi er
skondið að hafa þetta átak um
menningarhúsin í flimtingum er það
loks og seint um síðir kemst á dag-
skrá. Blanda því meira að segja í
umræðu um fiskveiðistjóm (!) og
hvers konar óáran á landsbyggð-
inni, en vel að merkja, em það
hvorki stjórnmálaflokkar eða Al-
þingi íslendinga sem standa að baki
hönnun á hátæknisviði né framsókn
einstaklinga í listsköpun, því fer
víðsfjarri. Enn síður skólamir svo
vísað sé til frammistöðu vitringanna
í spurningakeppni framhaldsskóla
er myndlistin kemur upp. Hlálegt
að sjá fóðurlega tilburði stjómmála-
manna við að eigna sér sómann, öllu
frekar hefur rangsýni þeirra, yfir-
læti og vanþroski, lengstum verið
mestur dragbítur á vettvangi lista
hugvits og allra skapandi athafna á
landi hér.
Við breytta atvinnuhætti og nýtt
þjóðfélagsmynstur í Evrópu, hafa
jafnt risastórar vömskemmur sem
þjóðbankar verið nýttir í þágu sam-
tímalistar, nefni hér einungis sem
dæmi Flóðgarðshöllina, Deichtor-
hallen, í nágrenni aðaljárnbrautar-
stöðvarinnar í Hamborg og Norska
bankann í miðborg Ósló. Þetta er
þróunin ytra, en hér hafa menn það
sem sagt í flimtingum er bæta skal
úr brýnni og aðkallandi þörf á
landsbyggðinni, koma henni á
menningarlega og lífræna landa-
kortið. Þó er einungis verið að
mæta ánægjulegri vakningu um
land allt og nú skiptir sköpum að
virkja þá áhugasömu og fórnfúsu
einstaklinga sem standa á bak við á
hverjum stað, að hér verði ekki um
sértrúboð, miðstýringu fundar-
haldafíkla og bendiprika, né blóð-
lausa stimpilklukkustarfsemi að
ræða. A þessu sviði hafa Islending-
ar tækifæri til að draga lærdóm af
áratuga reynslu á hinum Norður-
löndunum og víðar, hlusta gaum-
gæfilega á viðvaranir og heilræði
þeirra sem betur vita, vera hér ögn
vitrari en í fiskeldinu og svo mörgu
öðru, sem átti að skaffa gull, hratt
og ótæpilega ...
Væri svo ekki lag, að bæta víg-
stöðu íslenskra listamanna erlend-
is, vísa til og minni á að Kjarvals-
stofa í París er eina vinnustofan
sem Islendingar hafa til frjálsrar
ráðstöfunar utan landsteinanna.
Hér auglýsum við smæð okkar og
vanmátt, því flestar Norðurlanda-
þjóðirnar eiga vegleg menningar-
hús í öllum helstu menningarborg-
um álfunnar, auk vinnustofa á al-
þjóðlegum menningarmiðstöðum
hvarvetna. í hinu forna Marais-
hverfi, þar sem Kjarvalsstofa er til
húsa í háborg alþjóðlegra lista,
Cité Internationale des Arts, eiga
Svíar heila höll. Danir eru með
margra hæða hús á breiðgötunni,
Champs Elysées, í næsta nágrenni
við Sigurbogann á Stjörnutorgi.
Þá eru Finnar með sitt hús í ná-
grenni Sorbonne, en allar þessar
stofnanir auk nokkurra annarra
Evrópuþjóða heimsótti ég, þær
urðu einfaldlega á vegi mínum á
gönguferðum um borgina. Nefna
skal að um miðjan október var
opnuð sýning í Danska húsinu í til-
efni 50 ára afmæli Cobra, en það
mikla ævintýri hófst með listasam-
tökunum Helhestinum í Dan-
mörku, og framtaksemi málarans
Asger Jorns. Var hér eingöngu um
að ræða danska hlutann og var
Svavar Guðnason vel kynntur með
gullfallegu málverki. Lýsir rækt-
arsemi Dana og félaga hans, þótt
sjálfur vildi hann lítið með Cobra
hafa að gera. A þessu samsafni
höfðaði þó Ejler Bille mest til mín,
þessi aldni og gáfaði málari gerði
það gott á síðasta Tvíæringnum í
Sao Paulo, og enn betur á einka-
sýningu sem honum var boðið að
halda í borginni. Endurtók mikla
frægðarför Svend Wiig Hansens
tveim árum áður, sem lyfti honum
hátt á stall. Danir virðast kunna þá
list að markaðsetja sína menn, en
sérsýningarnar voru þó einka-
framtak.
A Kjarvalsstofu hafði ég verið
fyrir níu árum og naut þess út í
fingurgóma, aldrei verið jafn lengi
samfellt í heimsborginni, forðaðist
þó frekar aðalsöfnin vegna hins yf-
irgengilega mannfjölda. Skrifaði
sex greinar hér í blaðið, meðal ann-
ars eina um Kjarvalsstofu sérstak-
lega. Þrátt fyrir að ég væri himin-
lifandi, taldi ég að margt væri ógert
á staðnum til að dvölin yrði enn ár-
angursríkari fyrir gesti í framtíð-
inni. Ræddi sérstaklega um það við
forstöðukonuna Simone F.
Braunau, og leist henni vel
á hugmyndir mínar, en
sagði að frumkvæðið yrði
að koma frá okkur. Benti
hún mér á að sömu reglur
giltu yfir allar vinnustof-
urnar, en hins vegar væri
dvalartíminn yfirleitt 1-2
ár, þó í einstaka tilfellum
styttri eins og hjá Islend-
ingum, eða tveir mánuðir.
Ætti að gefa auga leið,
að allt annar handleggur
er að koma til eins eða
tveggja ára dvalar en tæp-
lega átta vikna, nokkurra
daga hlé er við hver skipti
og vinnustofan yfirfarin.
Því skiptir öllu áð tíminn
nýtist vel og viðkomandi
geti strax komið sér að
verki. Brá mér óneitan-
lega er ég uppgötvaði að
íbúðin var í einu og öllu
eins og þegar ég yfirgaf
hana, nema níu árum eldri
og til muna óvistlegri.
Enginn er hér að biðja um
lúxus, né fáfengilegar um-
búðir, en væri til of mikils
mælst að skipuleggja hlutina svo-
lítið betur? Menn eru væntanlega
síður komnir á staðinn með því
hugarfari að loka að sér öllum dyr-
um, mun frekar til að njóta sem
mest og best hámenningarinnar
allt um kring. Nema gnýinn frá
menningu fyrri alda, og fylgjast
með samræðu dagsins á sem flest-
um sviðum, Upplifa síður fortíðina
sem eitthvað liðið, og endanlega
um garð gengið, heldur skilja hana
sem ótæmandi orkustöð, sem
mögulegt er að leita til og leysa úr
viðjum nýja og ferska krafta til
hags fyrir framtíðina.
Atta vikur gefa naumast mögu-
leika til úrskerandi vinnubragða,
en hins vegar má nýta tímann til að
hlaða batteríin eins og það er
stundum orðað, að auki er stutt til
margra listaborga, t.d. London,
Brússel og Amsterdam, varla
meira en 2-3 klukkustundir með
hraðlest, þannig að dagsferðir á vit
sérstakra viðburða er létt mál ef
vill. Möguleikarnir sem Kjarvals-
stofa býður upp á em afar marg-
þættir, einnig upplagt að vinna að
sérstöku verkefni og njóta uppörv-
unar af hinu magnaða andrúmi.
Staðsetningin er einstök, Marais-
hverfið ríkt af menjum og best
varðveitti hluti hinna fornu borgar-
múra í nágrenninu, söfn og minjar
á hverju strái, gönguferðir um
hverfið hreinn unaður, eiginlega í
hvaða átt sem farið er. Eyjurnar á
Signu Ile St. Louis og Ile de la Cité
í næsta nágrenni og latínuhverfið
hinum megin við ána.