Morgunblaðið - 16.05.1999, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 16. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Gjöf til
Grænlands
Vígslu Katuaq var í óeiginlegum skilningi
fram haldið á dögunum, þegar stjórn Nor-
ræna hússins í Reykjavík færði hinni nýju
menningarmiðstöð Grænlendinga íslenska
menningardagskrá að gjöf. Þórarinn
Stefánsson var viðstaddur og hermir það
sem fyrir augu bar.
GLÆSILEGT og aðlað-
andi, rétt við miðbæjar-
kjamann í Nuuk, rís
Katuaq - menningarhús
Grænlands eins og borgarísjaki í
hafísnum. I byrjun árs 1997 var
Katuaq vígt við hátíðlega athöfn
þar sem Sinfóníuhljómsveit Is-
lands hélt tónleika - þá fyrstu
sinnar tegundar á Grænlandi tjáði
mér einn gesta hússins sem rifjaði
upp tónleikana með þakklæti og
vissulega hefur Katuaq opnað upp
á gátt möguleika á alls kyns
menningarstarfsemi. Katuaq ber
stórhug Grænlendinga vitni og
gefur til kynna vilja og metnað til
að laða til sín menningarviðburði
víðs vegar að en með menningar-
legri víðsýni eykst líka skilningur-
inn á uppruna og mikilvægi eigin
menningar.
„Katuaq er eins og hljóðfæri,
sem á hverri stundu getur hafið
leik sinn. A daginn er það fullt af
draumum, en á kvöldin segulsvið
sem dregur fólk inn í ljósið. Katuaq
er hús gætt töfrum, byggingarlist
þess innblásin af flökti norðurljósa,
hafís, af leik ljóssins í snjó og ís. I
opnu og hlýju anddyrinu, í hinum
rúmgóða stóra sal, hinum þægilega
litla sal og vel útbúnum fundarsöl-
um hafa verið sköpuð skilyrði fyrir
ný öfl í menningarlífi Grænlands,
Norðurlandanna og norðurheim-
skautssvæðisins," segir meðal ann-
ars í kynningarbæklingi Katuaq.
íslensk menningardagskrá
Dagana fjórða til sjöunda maí
síðastliðinn var vígslu Katuaq í
óeiginlegum skilningi fram haldið,
rúmlega tveimur árum eftir að eig-
inieg starfsemi hófst. Árið 1997
ákvað stjórn Norræna hússins í
Reykjavík að færa hinni nýju
menningarmiðstöð Grænlendinga
íslenska menningardagskrá að
gjöf. Undirbúningsnefnd, skipuð
Riittu Heinámaa, forstjóra Nor-
ræna hússins, frú Vigdísi Finn-
bogadóttur og Sveini Einarssyni
lagði á ráðin varðandi efnisatriði
dagskrárinnar og réð Málfríði
Finnbogadóttur til að stjóma verk-
efninu. Jan Klpvstad, forstjóri
Katuaq, og Juakka Lyberth sáu
um skipulagningu af hálfu Græn-
lands.
Á þriðja tug íslenskra lista- og
fræðimanna hélt vestur á bóginn
og fjölluðu um menningu og nátt-
úru íslands á fjölbreyttan hátt.
Ari Trausti Guðmundsson hélt
fyrirlestur um eldvirkni og heim-
sótti skóla og fræddi grænlenska
nemendur um Island. Tríó
Reykjavíkur, Sólrún Bragadóttir
og Þórarinn Stefánsson fluttu tón-
list og Hallveig Thorlacius sýndi
Sögusvuntuna við mikla hrifningu
grænlenskra barna en sýningar
stóðu yfír í eina viku. Tónlistar-
mennirnir Egill Ólafsson, Bjöm
Thoroddsen, Asgeir Óskarsson og
Gunnar Hrafnsson vora sérstakir
fulltrúar Reykjavíkur menningar-
borgar Evrópu árið 2000. Þeir
fluttu dagskrána Heimsreisa
Höllu, sem er byggð á þjóðlaginu
Ljósið kemur langt og mjótt og
nutu til þess stuðnings áheyrenda
sem voru vel með á nótunum.
Fornbókmenntir
Söguleg og menningarleg tengsl
Islands og Grænlands era ekki
mikil. Þó má finna í miðaldabók-
menntum Islendinga frásögur af
Grænlandi og siglingum þangað.
Kristín Bragadóttir, forstöðumað-
ur þjóðdeildar Landsbókasafns -
Háskólabókasafns, kynnti þann
hluta íslenskra fombókmennta
sem teygir anga sína vestur eftir.
„Ég byrjaði á því að kynna mið-
aldabókmenntaarf okkar og rithefð
því Grænlendingar eiga sér mjög
stutta rithefð, þar hafa frásagnir
flust munnlega^ milli kynslóða,“
sagði Kristín. „Ég tók fyrir tvær
mjög gamlar miðaldasögur, ritaðar
á Islandi af íslenskum höfundum en
eiga sögusvið á Grænlandi. Þetta
era Eiríks saga rauða og Grænlend-
ingasaga en aðaláherslu lagði ég á
galdra sem segir frá í Eiríks sögu.
Þar er talað um eins konar völvu
sem segir fyrir um óorðna hluti og
er notuð eins og spákona. Þessar
seiðkonur vora mjög virtar og fólk
trúði á þær. í fyrirlestri mínum
benti ég á skyldleika við sagnir um
Sama, það virðist eins og rík tengsl
séu þar á milli, þ.e. að svipaðir at-
burðir hafí gerst í Grænlandi og í
Finnmörku." Kristín lagði áherslu á
sögu Guðrýðar Þorbjamardóttur
því stuttu áður hafði Brynja Bene-
diktsdóttir heimsótt Nuuk með leik-
rit sitt Ferðir Guðríðar, sem fjallar
um þessa sömu Guðríði. „Það könn-
uðust margir við það leikrit eftir
heimsókn Brynju þannig að þau
tóku strax við því sem ég var að
segja. Guðríður þessi kemur til
Grænlands um árið 1000, þá um tví-
tugt og þegar orðin kristin. Hún el-
ur bam sem mun vera fyrsta hvíta
bamið í Norður-Ameríku. Ég
reyndi að draga fram ýmislegt í
sögu Guðríðar sem er mjög merki-
legt og studdist þá við leikrit
Brynju. Höfundar sagnanna sem ég
fjallaði aðallega um vora kristnir en
flestar persónur þeirra heiðnar. Þar
sem Guðríður er kristin fær hún
mikla athygli höfundanna sem leit-
ast við að gera hlut kristninnar þar
með áhrifameiri.“
Kristín sagði sögumar ekki síð-
ur áhrifamiklar sögur af siglingum
þar sem segir frá veikindum og
dauða um borð í skipunum og ýms-
um öðram erfiðleikum sem steðja
að. „Einhverjar heimildir era til
um siglingar milli landanna fyrir
1400 en síðan virðist eins og komi
gat í þær frásagnir. Þá virðist líka
hvíti maðurinn hverfa úr frásögn-
um almennt og er ekki vitað með
vissu hvað því olli. Kenningar era
uppi um að Inuitar hafí komið og
eytt hvíta manninum eða að far-
sóttir hafi geisað og enn aðrar til-
gátur hafa einnig komið upp.“
Kristín hafði með sér töluvert af
litskyggnum af handritum en
einnig gömul kort þar sem m.a.
Grænland var dregið upp en á nán-
ast óþekkjanlegan hátt og vakti
það sérstaka athugli áheyrenda.
Fyrirlestur Kristínar vakti mikla
Morgunblaðið/Þórarinn Stefánsson
ISLENSKI hópurinn sem kom að dagskránni í Grænlandi.
TRÍÓ Reykjavíkur, Gunnar Kvaran, Guðný Guðmundsdóttir og Pet-
er Máté, héldu tónleika ásamt Sólrúnu Bragadóttur og Þórarni Stef-
ánssyni. Auk þess kom listafólkið fram á íslensku menningarkvöldi.
BRÚÐULEIKHÚS Hallveigar Thorlacius eftidi til sýningar.
LISE Lennart (t.v), ráðherra mennta- og menningarmála, hélt mót-
töku fyrir íslenska hópinn fyrir hönd landsstjórnar. Með henni á
myndinni eru Kristjana Motzfeld, eiginkona formanns landsstjórnar,
og Vigdís Finnbogadóttir, sem sæti átti í undirbúningsnefnd.
athygli þeirra sem hann sóttu og
fjölbreyttar umræður spunnust.
Þannig var reyndar um alla dag-
skrárliði daganna.
Erró gefur myndverk
Hver dagskrárliðurinn rak ann-
an á milli þess sem heimamenn
buðu íslenska hópnum í hinar ýmsu
móttökur. Frú Vigdís Finnboga-
dóttir hélt hátíðarræðu, Þórann
Sigurðardóttir kynnti Reykjavík
menningarborg Evrópu árið 2000
og Riitta Heinámaa talaði um
starfsemi Norræna hússins í
Reykjavík. Þá var opnuð ljós-
myndasýning um Reykjavík og
önnur söguleg sýning um landnám
Islands og þróun landsins til full-
veldis.
Verk eftir Erró prýddu salar-
kynni Katuaq og settu sterkan svip
á húsið. Þannig mun verða áfram,
því þó að þessi sýning Errós hverfi,
munu verk hans ávallt verða Græn-
lendingum uppspretta vangaveltna
um samfélagið. Á hátíðardagskrá í
stóra sal Katuaq 5. maí afhenti Ei-
ríkur Þorláksson Grænlendingum
að gjöf fimm verk eftir Erró fyrir
hönd listamannsins. Gjöfin er til
listasafns Grænlands sem í raun er
ekki til en gjöf Errós er hvatning til
að slíkt safn verði stofnað með tíð
og tíma. Að ósk hans verða verkin
geymd í Katuaq þar til listasafn
Grænlands getur tekið við þeim.
Myndimar era úr seríunni „Les
femmes fatales" (199) og unnar í
silkiþrykk. Eiríkur sagði eina meg-
inástæðu þess að Erró vildi gefa
Grænlendingum þessi verk vera að
hann tengdist landinu sterkum
böndum þegar hann dvaldi þar um
hríð árið 1981 við að ganga frá verk-
inu „Eskimoscape" sem hangir
venjulega í bókasafninu í Nuuk en
er nú á sýningunni í Katuaq.
„Erró vinnur efni sín mikið í serí-
um,“ sagði Eríkur. „Hann fjallar
um sama þemað aftur og aftur. I
myndunum sem hann gaf Græn-
lendingum tekur hann hetjur úr
teiknimyndabókum og setur þær
fram sem vísbendingu í hvemig
samtíminn setur upp „steriotýpur".
Undirliggjandi tónn í verkunum
gæti verið að þrátt fyrir alla jafn-
réttisbaráttu samtímans setur
teiknimyndaheimurinn upp mynd af
dýrkun á karlmannlegum hetjum
og fagurlimuðum kvenpersónum."
Formaður stjómar Katuaq, Per
Berthelsen, veitti verkunum við-
töku.
Lokakvöld íslensku menningar-
daganna var haldið fóstudagskvöld-
ið 7. maí. Egill Ólafsson og félagar
fluttu þá sína dagskrá auk þess sem
Guðmundur Ragnarsson mat-
reiðslumeistari sá um íslenskan
veislumat í bland við grænlenska
sémétti. Á lokakvöldinu naut græn-
lensk þjóðmenning sín í bland við ís-
lenska og undirstrikaði þannig þau
auknu tengsl sem þessar grann-
þjóðir munu leggja áherslu á í fram-
tíðinni.