Morgunblaðið - 11.03.2000, Qupperneq 24

24 LAUGARDAGUR 11. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LANDIÐ
Eitt af síðustu torffjósum landsins hefur verið lagt af
Morgunblaðið/V aldimar
Kristján Eldjárn Þorgeirsson með kúrekahattinn sem hann kvaðst aðeins setja upp við sérstök tækifæri. í
baksýn sér á fjósþakiö. „Ég er ánægður með að kýrnar fóru ekki lengra en að mínum nágrannabæ Hamri.“
Kristján í Skógsnesi hætt-
ur mjólkurframleiðslu
Gaulverjabæ - „Ég vildi hætta með
reisn í stað þess að gefast kannski
upp á góunni,“ sagði Kristján Eld-
járn Þorgeirsson, bóndi í Skógsnesi
í Gaulveijabæjarhreppi, sem hætti
mjólkurframleiðslu fyrir áramótin.
Það væri ekki í frásögur færandi
nema vegna þess að hann og kona
hans Guðný Magnúsdóttir voru all-
an búskapinn með fjós úr torfi,
gijóti og timbri með lengstum 14 til
lökýr.
Fjósið í Skógsnesi var örugglega
með þeim siðustu sinnar gerðar í
notkun á landinu.
Fátítt má telja að í fjósi ámóta
þeim sem notuð voru um aldir
skyldi vera framleidd mjólk fram að
árþúsundamótum þótt mjaltavélin
hefði reyndar létt undir um líkt leyti
og á öðrum bæjum. Kristján lagði
inn í Mjólkurbú Flóamanna fram í
september sl. og átti alltaf heil-
brigða og hrausta nautgripi þótt að-
stæður væru erfíðar. Hreinlætismál
voru í góðu lagi og frumutala mjólk-
ur iðulega tveggja stafa tala sem
telst gott, jafnvel í nýjustu fjósum.
Verkin kringum kýrnar tóku eðli-
lega orðið lengri tíma en áður enda
árin hjá Kristjáni orðin 77 og bú-
skap hafa þau hjónin stundað í 54
ár. Byrjuðu 1945 í Brandshúsum, en
fluttu 1948 að Skógsnesi, þaðan sem
Guðný er ættuð. Kindum og hross-
um halda þau enn og ætla að búa á
staðnum meðan heilsan leyfir.
„Ég er ánægður með að kýrnar
fóru ekki lengra en að mi'num ná-
grannabæ Hamri. Þær nefnilcga
sóttu oft þangað hvernig sem á því
stóð. Þær mega hins vegar kíkja í
heimsókn í gamla beitilandið í sum-
ar ef þær vilja,“ sagði Kristján og
kímdi.
Nýheimar rísa
á Hornafirði
Morgunblaðið/Brynjúlfur
Páll Skúlason rektor Háskóla Islands, Björn
Bjarnason, menntamálaráðherra og Garðar
Jónsson bæjarstjóri á Höfn undirrituðu
samninginn vegna byggingar Nýheima.
Höfn - Fyrsta skóflu-
stungan hefur nú verið
tekin að byggingu
Nýheima á Hornafirði og
má segja að þar með sé
langþráð ferli hafið en
Hornfírðingar hafa beðið
þessa dags með óþreyju
nú í fimm ár.
Nýheimar verða 2.400
fermetra bygging sem
rísa mun á miðbæjar-
svæðinu á Höfn. Þar er
ætlunin að verði skapandi
miðstöð þekkingar, náms,
rannsókna og nýsköpun-
ar. Þar verða til húsa
Framhaldsskóli Austur-
Skaftafellssýslu, nútíma-
bókasafn Sýslusafns
Austur-Skaftafellssýslu
og framhaldsskólans og Nýherjabúð-
ir þar sem Austurlandssetur Háskóla
íslands mun hafa aðsetur auk ann-
arra rannsóknarstofnana og nýsköp-
unarfyrirtækj a.
Samningar vegna byggingar Nýheima
voru undirritaðir við hátíðlega athöíh á
Hótel Höfh að viðstöddu flölmenni. Að
undirskriftinni komu Bjöm Bjamason
menntamálaráðheiTa, Páll Skúlason,
rektor Háskóla íslands, og Garðar Jóns-
son, bæjarstjóri á Höíh. Gísli Svenir
Amason, forseti bæjarstjómar, sagði við
það tilefni að þrátt fýrir að margan hafi
verið farið að lengja eftir þessum degi
hafi hin skaftfellska hógværð, sem Hall-
dóri Laxness var svo eftírminnileg eftii-
dvöl sína á Homafirði, í meðferð þessa
máls verið dyggð sem dugði vel til þess að
þoka málum áfram. Þessa dags verði
minnst sem upphafs nýn-ar uppbygging-
ar á sviði menntunar, menningar og at-
vinnuþróunar á Homafirði sem með því
skipaði sér í fremstu röð þeirra byggðar-
lagti sem keppast nú við að vera virkir
þátttakendur en ekki aðeins þiggjendur í
mótun framtíðarinnar.
Undir þetta tóku menntamálaráð-
hema og háskólarektor í ávörpum
sínum. Sagði Björn Bjamason að hér
væri verið að marka þáttaskil í sam-
skiptum sveitarfélaga og mennta-
málaráðuneytisins og annama þein-a
sem koma að verkefninu. Hér væri
verið að reisa alhliða miðstöð fyrir
menntun, menningu, rannsóknir og
þróun sem ætti eftfr að gagnast
byggðarlaginu vel og þjóðinni allri.
Páll Skúlason sagði Nýheima vera
eitt besta dæmi sem hann þekkti til á
Islandi þar sem ólíkir aðilar í samfé-
laginu leggjast á eitt við að vinna
saman að því að vera virkfr þátttak-
endur í að skapa nýja framtíð,
byggða á þróun nýrrar tækni sem á
rætur sínar að rekja til ástundunar
vísinda og fræða. Sagði Páll Nýheima
geta orðið fyiirmynd fyrir annars
konar þekkingarmiðstöðvar sem
þm'fa að rísa á landsbyggðinni í fram-
tíðinni. Bygging Nýheima mun kosta
rúmar 300 milljónir en þar af er hlut-
ur ríkisins um 100 milljónir vegna
framhaldsskólans.
Garðar Jónsson sagði fjárhags-
stöðu bæjarfélagsins góða og menn
létu engan bilbug á sér finna þrátt
fyrir miklar framkvæmdfr en fyrir
viku var fyrsta skóflustungan tekin
að nýjum leikskóla á Höfn og fyrir
ekki löngu var tekin í notkun við-
bygging við Hafnarskóla. Stefnt er
að því að undirbúnings- og hönnunar-
vinnu við Nýheima verði lokið á
þessu ári og húsið allt fullbúið haustið
2002.
Ahersla lögð á sögu-
og minjalegt gildi
Hraunsréttar
Laxamýri - Héraðsnefnd Þingey-
inga hefur skorað á sveitarstjórn og
ábúendur í Aðaldælahreppi að ná
samkomulagi um varðveislu og notk-
un Hraunsréttar.
Aðdragandi áskorunarinnar er
bréf frá Þjóðminjasafni Islands, und-
irritað af Hjörleifi Stefánssyni
minjastjóra, þar sem þess er óskað
að Hraunsréttarmálið verði tekið
upp að nýju vegna þess mats sem
Hjólbarði
áferð
Hvammstanga - Sá sérstaki atburð-
ur gerðist í umferðinni á Hvamms-
tanga síðdegis á fimmtudag, að veg-
farendur á aðalgötu staðarins mættu
hjólbarða á talsverðri ferð. Málsatvik
voru þau, að nýlegur stór jeppi,
björgunarbifreið frá Blönduósi, ók
norður Hvammstangabraut. Skyndi-
lega fór annað afturdekkið undan bif-
rtjiðinni og valt áfram um 200 metra
vogalengd. Nokkrir ökumenn mættu
hjólbarðanum og viku að sjálfsögðu,
en mildi var að engir fótgangandi
voru á götunni. Við skoðun á vett-
vangi kom í ljós, að allir felguboltar
höfðu slitnað og því fór sem fór.
Sjálfstæði hjólbarðans má að
mestu rekja til þess að hann var sér-
lega breiður og hélt því jafnvægi svo
langa leið.
safnið leggur á menningarsögulegt
gildi réttarinnar og í ljósi þess að mat
Þjóðminjasafnsins lá ekki fyrir þegar
ákveðið var að byggja nýja rétt á nýj-
um stað sem kæmi í stað Hraunsrétt-
ar.
Það var á ábúendafundi í apríl fyr-
ir tæpu ári sem ákvörðun þessi var
tekin í Aðaldal, en það var ekki fyrr
en snemma síðasta sumar að Þjóðrri;
injasafninu bárust fréttir af málinu. I
framhaldi af því skrifaði Hjörleifur
Stefánsson minjastjóri bréf til sveit-
arstjórnar þar sem hann lagði mikla
áherslu á gildi Hraunsréttar frá sjón-
arhóli minjavörslu og að mikils væri
um vert að Hraunsrétt yrði áfram
notuð, hún ætti sér langa sögulega
hefð og við hana væru tengdir at-
burðir og minningar ílestra Aðaldæl-
inga yfir nokkrar kynslóðir. Þá væri
hún táknrænt gildi hins gamla rót-
gróna bændasamfélags.
í bréfi Hjörleifs til Héraðsnefndar
í janúar sl. áréttar hann álit Þjóð-
minjasafnsins, enda sé Hraunsrétt
friðað mannvirki samkvæmt þjóð-
minjalögum. Hins vegar sé hverjum
manni ljóst að viðhald gamallar
grjóthlaðinnar réttar krefjist meiri
vinnu og dýrara sé að halda henni við
en nýrri rétt úr auðveldara bygging-
arefni. Því ætti viðhaldskostnaður að
hluta til að falla á minjavörsluna ef
samkomulag næst um áframhaldandi
notkun Hraunsréttar.
Málið verður kynnt fjáreigendum
og ábúendum í Aðaldal.
Hár aldur rútubflaflotans ógnar umferðaröryggi
Morgunblaðið/Aðalheiður Högnadóttir
Bergur Sveinbjörnsson undir stýri á nýju Man-rútunni sinni.
Skattaregl-
ur hindra
eðlilega
endurnýjun
Hellu - Bifreiðastöð Lyngáss í
Rangárvallasýslu hefur fest kaup á
hópferðabifreið af tegundinni Man
FRH422 1996 árgerð, en það telst
til tíðinda að keyptar séu nýjar eða
nýlegar rútur til endurnýjunar í
greininni. Framkvæmdastjóri Bif-
reiðastöðvaiinnai-, Bergur Svein-
björnsson, telur núverandi reglur
um skattlagningu slíkra bifreiða
vera einu stærstu hindrun fyrir
eðlilegri endurnýjun rútubílaflota
landsmanna. „Fyrirtæki geta keyrt
um á svokölluðum virðisaukabílum,
þ.e. virðisaukaskatturinn fæst end-
urgreiddur þegar keypt er ný bif-
reið og hún síðan skráð sem slík og
notuð eingöngu til rekstrarins.
Hópferðabflar njóta ekki þessara
kjara, heldur verður að greiða af
þeim 24,5% virðisaukaskatt auk
annarra útgjalda, sem helgast af
því að hópferðaakstur er ekki virð-
isaukaskyldur. Flotinn er svo gam-
all að það beinlínis stendur í vegi
fyrir eðlilegri endurnýjun og að
mínu mati ógnar verulega umferð-
aröryggi eins og málin standa í dag.
Einnig hefur þetta áhrif á rekst-
ur ferðaþjónustuaðila, en erlendar
ferðaskrifstofur vilja helst ekki
þurfa að bjóða viðskiptavinum sín-
um upp á svo gömul og úrelt sam-
göngutæki, en meirihluti flotans er
um og yfir 20 ára gamall. Það má
benda á í þessu sambandi að er-
lendar ferðaskrifstofur sendu í
fyrrasumar hingað til lands sex
nýjar rútur sem notaðar voru til
flutninga á ferðamönnum allt
sumarið og voru síðan sendar út
aftur um haustið. Ætla menn að
láta hirða svona atvinnutækifærin
af sér ár eftir ár?
Þetta hefur keðjuverkandi áhrif,
menn neyðast til að keyra á alltof
lágum gjöldum, sem aftur neyðir
þá útí svarta atvinnustarfsemi, sem
ég fullyrði að þrífst vel innan grein-
arinnar, segir Bergur.
Salerni og kaffíbar
Nýja rútan hans Bergs er glæsi-
leg á að líta, rúmar 50 manns og í
henni er salerni, kaffibar, tvö sjón-
vörp, ísskápur og svefnaðstaða fyr-
ir bflstjórann. Rútuna keypti hann
af Bflasölunni Alga í Þýskalandi, en
að sögn Bprgs hefur umboðsmaður
hennar á Islandi, Gunnar Hansson,
verið ötull við að losna við gömlu
rúturnar út uppí þær nýju.
„Þessi rúta kostar kostar hingað
komin um 14 milljónir króna, þar af
er virðisaukaskatturinn tæpar 3
milljónir. Mér finnst þetta vera
stórmál sem aðilar hjá samgöngu-
og fjármálaráðuneyti ásamt Ferða-
málaráði verða að koma að, því
þetta ástand getur ekki gengið til
frambúðar," sagði Bergur í samtali
við fréttaritara.
Fyrirtæki hans sinnir akstri
skólanema frá Hvolsvelli og Hellu í
Fjölbrautaskóla Suðurlands á Sel-
fossi, auk þess sem hann hyggur á
akstur með ferðamenn í sumar.