Morgunblaðið - 11.03.2000, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
VIKU
m
Vísindavefur Háskóla íslands
Af hverju er málverkið af
Mónu Lísu svona frægt?
í DÁLKINUM um Vísindavefinn síð-
asta laugardag urðu því miður ieið
mistök í umbroti. Greinaskii hurfu að mestu úr svari og nafn höfundar
var prentað með smáletri sem rann saman við heimildaskrá. Höfundur
svarsins um ástina er Sigrún Júlíusdóttir dósent í félagsráðgjöf. Morg-
unblaðið biður hana og lesendur afsökunar á þessum mistökum. Þeim
sem vilja kynna sér svarið betur er bent á að lesa það á vefsetrinu. Þar
er mikil umferð sem fyrr og hefur borist mikið af nýjum svörum í þess-
ari viku að sögn Þorsteins Vilhjálmssonar ritstjóra, meðai annars um
hugvísindi eins og sögu, bókmenntafræði og málvísindi.
VÍSINDI
www.opinnhaskoli2000.hi.is
LAUGARDAGUR 11. MARS 2000 37
Einstaklega bragðgott
C-vítamín fyrir börn
og fullorðna
Af hverju er málverkið af Mónu Lísu svona
frægt? Eru til fleiri gerðir af því en ein?
SVAR: Leonardó da Vinci (1452-1519) málaði Mónu
Lísu eða La Gioconda, eins og verkið er kallað víðast utan
hins enskumælandi heims, í Flórens rétt upp úr aldamót-
unum 1500, og hann málaði hana aðeins einu sinni eftir því
sem best er vitað.
La Gioconda heitir eftir fyrirmyndinni sem talin er vera
Lisa, eiginkona flórentínsks kaupmanns, Francesco del
Giocondo. Samkvæmt samtímaheimildum vann Leonardo
að verkinu í 4 ár og neitaði eiginmaðurinn á endanum að
borga honum verklaunin. Málverkið hafnaði því í eigu
listamannsins sem tók það með sér þegar hann yfirgaf
Ítalíu fyrir fullt og allfc árið 1516, og gaf velunnara sínum,
Frans I Frakkakonungi. Þannig atvikaðist það að mál-
verkið, ásamt með öðrum lausamálverkum er Leonardo
gaf Frakkakonungi, myndaði stofninn að Louvre-safninu í
París.
Meðal samtímamanna listamannsins spunnust strax
ýmsar sagnir um verkið og þær aðferðir sem málarinn
beitti við gerð þess. Ævisagnaritarinn Vasari segir Leon-
ardo til dæmis hafa látið tónlistarmenn spila og syngja og
trúða leika listir sínar fyrir hina afburðafógru Lísu, á
meðan hann málaði portrettið. Það skyldi gert til að
bægja frá þunglyndisblikinu sem sótti gjarnan á fyrir-
sætur ef þær þurftu að sitja oft og lengi fyrir.
í málverkinu af Mónu Lísu beitir Leonardo listtækni-
bragði sem hann hafði lengi verið að þróa og átti eftir að
hafa mikil áhrif á fjölmargar kynslóðir portrettmálara.
Málaratækni Leonardos heitir á máli listasögunnar
sfumato sem er ítalska og þýðir bókstaflega í móðu eða
gufu. Aðferðin byggist á því að í stað skýrt dreginna út-
lína, til dæmis til að afmarka andlitsfall eða í kringum
augu og munn, eru ljósir fletir látnir renna smám saman
inn í dökka. Til þess að ná sem mestum áhrifum dregur
málarinn tugi af örþunnum litblæjum hverja yfir aðra.
Þegar engin skörp lína myndar skil á milli lita eða milli
ljóss og skugga, er líkt og slæða sé dregin yfir myndina og
fyrir bragðið verður svipur persónu, - sem ræðst ekki
hvað síst af augnumgjörð og munnvikum, - óræðari og
dulúðugri, ekki ósvipað hinu ósagða eða því sem gefið er í
skyn í skáldskap.
Það er þetta stíltæknibragð sem réð mestu um orðróm-
inn er fór af snilli Leonardos á fyrri öldum og um þau
áhrif sem margir telja sig hafa orðið fyrir af verkinu í ald-
anná rás. Þeir sem hafa átt mestan þátt í að breiða út orð-
róminn um stórfengleikann í málverki Leonardos og gera
verkið þannig frægt af frægð sinni, eru ekki hvað síst aðr-
ir myndlistarmenn sem kópíeruðu verkið í massavís.
Einnig tjáðu mörg skáld sig á hástemmdan hátt um þrá
sína til konunnar í verkinu sem ýmist var talin brosa eða
brosa ekki.
þig dreymir draumana. í fyrri
draumnum eru táknin um það;
heimsókn um nótt - verstu veðrin
hafa skollið á að næturþeli, látinn
faðir - vetur, gráhvítu mýsnar -
hörð tíð, minkurinn - villt náttúra
og kettlingurinn lýsir tíðarfarinu.
Seinni draumurinn er svo árétt-
ing á þeim fyrri en þar bætist á ná-
kvæmari lýsing á þeim umhleyp-
ingum sem verið hafa og verða (allt
bilað, kalt og rafmagnslaust, þér
kalt, honum heitt). Þegar helstu at-
riði draumanna eru dregin saman
(gistinæturnar) kemur í ljós að
þessi ótíð muni halda sínu striki út
aprílmánuð með hörku og miklum
sveiflum í hitastigi uns vorið tekur
á sig rögg og breiðir úr fögru
sumri.
• Þeir lesendur sem vilja fá drauma sína
birta og rádna sendi þá með fullu nafni,
fæðingardegi og ári ásamt heimilisfangi
og dulnefni til birtingar til:
Draumstafír
Morgunbladið
Kringlunni 1
103 Reykjavík
eða á heimasíðu Draumalandsins:
www.dreamland.is
Mynd/Kristján Kristjánsson
Veturinn er einmanalegur draumur.
Ráðning
Þegar þessir tveir draumar eru
skoðaðir virðast þeir við fyrstu sýn
snúast um úlfuð milli ættingja því
táknin eru mörg í þá vegu; heim-
sókn um nótt, látinn faðir, kettling-
ur og minkur en þegar betur er
gætt og horft milli línanna á táknin
óræðu snýst innihaldið við og ný
mynd birtist. Ef mér skjátlast ekki
eru þessir draumar fyrir þeirri ótíð
sem verið hefur meira eða minna
frá áramótum, eða þeim tíma þegar
Það var í rauninni ekki fyrr en undir aldamótin 1900
að Móna Lísa og höfundur hennar voru tekin niður af
liststallinum, fyrst með verki Freud um æsku Leonard-
os og síðan með yfirlýsingum ýmissa framúrstefnulista-
manna um það að málverkið af Monu Lísu væri „merk-
ingarsnauð klisja“, tákn fyrir íhaldssömustu gildi vest-
rænnar menningar. Þeir gripu einnig til aðgerða á borð
við það að setja á eftirprentanir af verkinu yftrvarar-
skegg og árita á nýjan leik (Duchamp).
Frægð málverksins af Mónu Lísu byggist ekki á því
að það sé „besta málverk í heimi“ enda er enginn mæli-
kvarði til á slíkt í heimi listarinnar, heldur er verkið
vitnisburður um þau fegurðargildi sem giltu í myndlist
fyrir 500 árum en gilda ekki endilega í dag. Sem slíkt er
það tákn fyrir tiltekið merkistímabil í menningarsögu
Evrópu, Endurreisnartímabilið. Þá þykir eigendasaga
verksins sérstök og síðast en ekki síst er verkið frægt af
frægð sinni, svo sem að ofan greinir, en sú frægð segir
okkur heilmikið um hugmyndir okkar um eigin menn-
ingu.
í lokin má geta þess til gamans að
algengasta spurning sem gestir
spyrja starfsfólk Louvre-safnsins er
eftirfarandi: „Where is the Mona
Lisa SMILE, please?" (Afsakið, en
hvar er Mónu Lísu-BROSIÐ?).
Auður Ólafsdóttir
BApötakið Smárstorgí * Apóiekið Spönyinni
Apótökið Kfingiunip ♦ Apóí«kid SmiðjuvcQi
Apórukið Suðiirstrónó • Apótökið Iðufeili
Apólekið Hagkeup Skei’unni
Apótekið Hegkaup Akuroyri
Hafnerfjarðai Apótek
Apótekiá Nýkaupum Mosfalisbaí
NÁMSFERÐ UM JAPAN
RITGERÐARSAMKEPPNI 2000
Utanríkisráðuneyti Japans efnir til ritgerðarsamkeppni
þar sem einn íslenskur ríkisborgari verður valinn til
tveggja vikna námsferðar um Japan. Heimsóknin verður í
ágúst eða september 2000. Þema keppninnar er:
„JAPAN EFTIR 15 ÁR"
EÐA
„LÍKINDIMILU JAPANSKRAR MANNESKJU OG MÍN"
Ritgerðin á að vera á ensku og vera um 2000 orð að
lengd. Þátttakendur verða að vera íslenskir ríkisborgarar
á aldrinum 18—32 ára (þann 20. apríl 2000).
Ritgerðina (3 eintök) skal senda til Sendiráðs Japans fyrir
7. aprfl 2000. Nánari upplýsingar um ritgerðina fást hjá:
EMBASSY OF TAPAN
Parkveien 33B, 0244 Ósló, Noregi.
Sími 0047 22 55 10 11. Netfang: infosection@japan-embassy.no
Skeifan 7 • Simi 528 0800
Villeroy &Boch C RO H E