Morgunblaðið - 11.03.2000, Blaðsíða 46

46 LAUGARDAGUR 11. MARS 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
4
Ofurseldir
hraðanum?
„ Vegna þessa hafi fiölskyldan vissulega
fengið fréttirnar örlítið síðar en ná-
grannarnir, en þærhafi hins vegar ver-
ið unnar á þann hátt sem faðir hans gat
sættsigvið. Þessi viðbrögð föðurhans
hafi ekki eingöngu vakið með honum
virðingu gagnvart dagblöðum, heldur
ekki síður virðingu gagnvart lesendum
fjölmiðla. “
Endursögn úrbók Dan Rather, Deadllnes and Datelines
Eftlr Hönnu
Katrínu
Friðriksson
Iformála bókar sinnar,
Deadlines and Datelines,
segir fréttamaðurinn
heimskunni, Dan Rath-
er, stutta sögu af föður
sínum. Sá var ákafur lesandi
dagblaða og lagði mikla áherslu
á að þau væru vel úr garði gerð.
Ef hann rakst á umfjöllun, sem
honum mislíkaði, átti hann til að
þeyta blaðinu þvert yflr stofuna
uinunoc °g skiPa konu
vwnunr s;nni ag
hringja án
tafar og segja
upp áskrift-
inni. Og fyrst
honum á annað borð mislíkaði
svona heiftarlega, að hann sá
ástæðu til þess að hætta áskrift,
var af og frá að hann gerðist
áskrifandi sama blaðs aftur.
Dan Rather segir að fjölskyld-
an hafi keypt áskrift að hverju
blaðinu á fætur öðru í Texas, allt
þar til föður hans þótti fullreynt
með blaðamennskuna þar.
Fréttamaðurinn segir að afleið-
ingin hafi verið sú, að fjölskyldan
hail verið sú eina í Houston-borg
sem keypti áskrift að dagblöðun-
um St. Louis PostDispatch frá
Missouri og The Christian
Science Monitor frá Boston í
Massachusetts. Vegna þessa hafi
fjölskyldan vissulega fengið
fréttirnar örlítið síðar en ná-
grannarnir, en þær hafi hins
vegar verið únnar á þann hátt
sem faðir hans gat sætt sig við.
Þessi viðbrögð föður hans hafi
ekki eingöngu vakið með honum
virðingu gagnvart dagblöðum,
heldur ekki síður virðingu gagn-
vart lesendum fjölmiðla.
Dan Rather er kominn hátt á
sjötugsaldur en hugleiðingar
hans um æskuminningar sínar
um vandlátan föður, sem vildi
frekar fá fréttirnar seint en hafa
þær ónákvæmar og illa unnar,
hafa líklegast sjaldan átt betur
við en einmitt nú á tímum. Ég
sótti nýlega fyrirlestur hjá Bob
Woodward, núverandi ritstjóra
hjá Washington Post, sem hlaut
Pulitzer-verðlaunin eftirsóttu
fyrir hlut sinn í því að fletta ofan
af Watergate-hneykslinu í for-
setatíð Richards Nixons í Banda-
ríkjunum. Woodward gerði nú-
tímafjölmiðla að umtalsefni sínu.
Hann varpaði meðal annars
þeirri spurningu fram í salinn,
hvers vegna fólk vantreysti
fjölmiðlum. Eitt svarið var á þá
leið, að fjölmiðlum hætti til að
hagræða veruleikanum eftir því
sem þeim hentaði, oftast í þeim
tilgangi að búa til fréttir. Tekin
voru dæmi af fjölmiðlafárinu í
kringum hinn yfirvofandi ára-
mótavanda, þar sem tölvukerfi
heimsins áttu að hrynja, en síðan
reyndist sá vandi enginn.
Woodward viðurkenndi að sam-
hristingur af veruleika og tilbún-
ingi, þar sem fréttir og afþreying
sköruðust, ruglaði alla í ríminu
en benti á að fárið vegna árþús-
undaskiptanna hefði ekki verið
að ástæðulausu, heldur hefði ein-
mitt gegnt því hlutverki sínu að
koma í veg fyrir stórslys.
Önnur ástæða sem nefnd var
til sögunnar var meint tilhneig-
ing fréttamanna til þess að setja
ákveðinn tón í fréttir sínar,
svona til þess að aðstoða fólk við
túlkunina. Woodward tók undir
að þetta gerðist vissulega stund-
um og þá sérstaklega í sjónvarpi
þar sem margir fréttamenn
hefðu tamið sér að nota ákveðin
svipbrigði eða tónfall til þess að
koma ósögðum skilaboðum til
skila í fréttalestrinum.
Það sem Bob Woodward þótti
hins vegar sjálfum helst að-
finnsluvert við fjölmiðlun nútím-
ans var að fréttafjölmiðlar hafa
gefið sig hraðanum á vald. Hann
vitnaði í vinnslu Washington
Post á fréttum af Watergate-
málinu fyrir rúmum aldarfjórð-
ungi. Menn forsetans brutust inn
í herbúðir demókrata í júní 1972,
en það var ekki fyrr en í ágúst
sem blaðið opnaði málið eftir
mikla jrfirlegu og nákvæma
heimildasöfnun. Ritstjórinn dró í
efa að vinnslan hefði orðið eins í
dag. „Ég sé fyrir mér að blaða-
maður í mínum sporum, sem fer
inn til ritstjóra síns til að fara yf-
ir efnið sem hann er kominn með
og útskýra hvers vegna hann
þarf lengri tíma til að hafa um-
fjöllunina sem réttasta og ná-
kvæmasta, sé beðinn um að setja
þó alla vega það sem hann hafi
inn á Netið fyrir hádegi,“ sagði
hann.
Niðurstaða Woodwards var sú
að fjölmiðlar þurfi að fara að
hægja aftur á ferðinni og rifja
upp til hvers var lagt af stað í
upphafi. Ahugaverðasta spurn-
ingin hér er líklegast sú hvort
fréttafjölmiðlar séu almennt með
hraðann á heilanum af því að
slíkar séu kröfur almennings eða
hvort þeir séu fyrst og fremst að
hlaupa á eftir eigin tækniáhuga
til þess að vera þar fremstir á
meðal jafningja.
Hið gamla mottó fjölmiðla að
vera fyrstir með fréttirnar þarf
ekki endilega að vera það já-
kvæðasta sem hægt er að segja
um fjölmiðil. Síst af öllu þegar
þeir vanrækja gæði upplýsinga
og gæði frétta vegna þess að þeir
telja sig nauðsynlega þurfa að
láta undan síaukinni tímapressu.
Það er heldur ekki nóg með að
verið sé að kaffæra fólk með
stuttfréttum, hættan er sú að
það verði sífellt minni munur á
fréttum milli fréttamiðla, því
þegar tíminn verður ráðandi
þáttur í því að velja og hafna
hvað skal fjallað um og hvernig,
er hætt við að margir taki þann
kostinn að vera með hraðsoðnar
fréttir af nýjustu dægurmálum.
Það þarf sterk bein til að stand-
ast slíka freistingu.
Pólitískur ofstopi
nafni öryrkja
í
EINHVER undar-
legasta fjölmiðlasena
síðustu missera er at-
laga formanns Ör-
yrkjabandalagsins að
forsætisráðherra og
eftirleikur hennar. I
hjáverkum hefur for-
maðurinn, Garðar
Sverrisson, reyndar
sakfellt ýmsa fleiri ráð-
herra í ríkisstjórn fyrir
fjölbreytilega glæpi
gegn mannkyni. Ekki
er að furða þótt margir
átti sig ekki á því um
hvað fjargviðrið snýst.
Skal hér gerð tilraun
til að varpa ljósi á, þótt
viðurkennast verði að mun áhuga-
verðara væri að ræða raunveruleg
velferðarmál í stað farsa þessa.
Herferð gegn
ríkisstjórnarflokkum
Hagsmunasamtök vekja iðulega
máls á sjónarmiðum sínum á opin-
berum vettvangi og reyna að vinna
þeim stuðning meðal almennings,
eins og eðlilegt er. Fyrir síðustu
kosningar stóð Öryrkjabandalagið
fyrir auglýsingaherferð og fram
hefur komið að fyrrnefndur Garðar
sá um framtakið, þótt aðrir hafi lagt
blessun sína yfir hugmyndina. Ör-
yrkjar hafa enda sérlega góðan
málstað að verja. Framkvæmd
átaksins var í heild sinni hins vegar
langt frá því að teljast til hefðbund-
inna kynningarmála hagsmunasam-
taka. Astæðurnar eru nokkrar. Fyr-
ir það fyrsta var leiðbeining í
auglýsingunum til fólks, um að
kjósa ekki óbreytta stjórn. Það eitt
dregur átakið beint inn í flokkapóli-
tík. I öðru lagi var slíkum áróðri val-
inn tími rétt fyrir alþingiskosning;
ar, sem gerir málið enn alvarlegra. í
þriðja lagi voru þær handan allra
velsæmismarka yfirlýsingarnar
sem Garðar Sverrisson gaf í miðju
átakinu um innræti ríkisstjórnar-
innar, ekki síst forsætisráðherra og
heilbrigðisráðherra. I fjórða lagi
var þátttaka Garðars á þessum tíma
í fundum eins stjórnar-
andstöðuflokks, þ.e. Samfylkingar-
innar, afar óeðlileg og átti ekki skylt
við hagsmuni öryrkja. Leikþættirn-
ir, þar sem samfylkingarfólk vitnaði
til orða Garðars og öfugt, voru eins
afar gagnsæir og samstillingin fór
ekki dult.
Verkin tala
um meðferð fjár í
tengslum við stjórn-
mál og flokka, benti
forsætisráðherra á
þetta flokkspólitíska
hátterni formanns Ör-
yrkjabandalagsins.
Hann lýsti þar þeirri
skoðun sinni að það
væri ekki í þágu ör-
yrkja að nota milljónir
af fé öryrkja í kosn-
ingabaráttu eins og
gert var. Brá þá svo
við að forsætisráð-
herra var að sögn
Garðars ekki lengur
aðeins fasisti og ótæk-
ur í kirkjum, heldur
einnig orðinn heilsulítill andlega.
Vildu Garðar og ýmsir samfylking-
armenn að forsætisráðherra bæðist
afsökunar, þá væntanlega á því að
svona væri orðið ástatt um sig. Eitt-
Örorka
Þannig má nefna dæmi
um fjölmörg brýnni og
uppbyggilegri viðfangs-
efni tengd örorku, segir
Orri Hauksson, en að
formaður Öryrkja-
bandalagsins fínni sífellt
ný ónefni um ráðamenn.
hvað hefur þarna snúist á haus og
eðlilegra hefði verið að álykta að af-
sökunarbeiðnin ætti að liggja ann-
ars staðar.
Hagsmunir
öryrkja víkja
Því miður er það svo að aðal-
atriðin vilja týnast í farsakenndum
uppákomum af þessu tagi. Hags-
munum öryrkja er varla borgið með
því að samtök þeirra séu leidd út í
fen ofstopa og gífuryrða á hendur
ráðamönnum, hvernig sem háttað
er stjórnmálaskoðunum og -metn-
aði hjá launuðum starfsmönnum
þeirra. Mörgum öryrkjum ofbýður
hin pólitíska illmælgi Garðars
Sverrissonar og telja hana and-
snúna sínum hagsmunum. MS-fé-
lags íslands hefur sagt sig úr lögum
við Öryrkjabandalagið og er sú að-
gerð mótmæli við háttalagi Garð-
ars. Kjarni málsins er að það er alls
ekki gagnrýni á öryrkja að gagn-
rýna núverandi formann Öryrkja-
bandalagsins, hvað þá að það felist í
því lítilsvirðing gagnvart öryrkjum,
eins og hann heldur fram. Þvert á
móti má telja að hagsmunum ör-
yrkja sé betur borgið með annarri
stefnu en þeirri sem rekin er hjá
samtökum þeirra um þessar mund-
ir.
Þörf á betri umræðu
Það heldur því enginn fram að ör-
yrkjar séu almennt öfundsverðir af
kjörum sínum. Sem betur fer hafa
þau þó tekið umtalsverðum fram-
förum undanfarin ár, og í gær til-
kynnti ríkisstjórnin að bæti eigi
myndarlega í á sviði almannatrygg-
inga. Við getum einnig verið ánægð
með, að í útreikningum hinnar
samnorrænu NOSOSKO nefndar
eru ráðstöfunartekjur öryrkja í
dæmigerðu tilviki (d. typetilfælde)
hærri á Islandi en á öðrum Norður-
löndum, að Danmörku undanskil-
inni. Það hlýtur að vera til góðs að
ræða um málin tæpitungulaust eins
og þau eru í raun í hverju atriði, góð
eða slæm, en ekki með því að skapa
ímyndaðan veruleika með gífuryrð-
um og upphrópunum. Vonandi
kemst þessi umræða brátt upp úr
hjólförum illmælgi og heiftar eins
manns. Þá verður hægt að líta á
fleira en krónur og aura. Eitt aðal-
málið hlýtur til að mynda að vera
hversu margir munu hætta að þurfa
á örorkubótum að halda. Það er
mun jákvæðara að leggja áherslu á
það fríska í manninum en ekki hið
sjúka. Gaumgæfa ber hvað fólk get-
ur gert en ekki hvað það getur ekki
gert. Vissulega getur enginn unnið
öll störf en fáum er alls varnað.
Áhersla á nýjustu upplýsingatækni
og upplýsingasamfélagið í heild
sinni mun til að mynda nýtast ör-
yrkjum afar vel á næstu árum, eins
og þegar er farið að bera á. Með
slíkum úrræðum er hægt að hvetja
til aðgerða en ekki kyrrstöðu, og
stuðla að aukinni atvinnuþátttöku.
Þannig má nefna ýmis dæmi um
atriði, sem uppbyggilegra væri að
ræða, í stað þess að finna hvaða
ónefni eigi að nota um ráðamenn
þann daginn.
Höfundur er aðstoðarmaður
forsætisráðherra.
Orri
Hauksson
Forsætisráðherra benti á fyrir
kosningarnar, að það væri ekki fag-
urgalinn í garð þeirra sem eiga und-
ir högg að sækja sem skipti máli,
heldur verkin. Rakti hann tölur frá
Þjóðhagsstofnun um að kaupmáttur
örorkubóta ríkisins hefði tekið
stökk á kjörtímabilinu sem var að
líða og aukist um 22,5%, en hefði
hins vegar hrunið síðast þegar
flokkar Samfylkingarinnar voru í
stjórn. Garðari mislíkuðu þessar
staðreyndir heiftarlega. Tók hann
þannig að sér að verja gerðir sam-
fylkingarflokkanna og lýsa, um leið
meintri mannfyrirlitningu forsætis-
ráðherra, sem hann sagði að þessi
„talnameðferð“ sýndi. Reyndar vill
þannig til að undirritaður sendi
Garðari allt það talnaefni sem for-
sætisráðherra hefur notað í þessu
sambandi og bað hann að útskýra
fyrir sér í hverju hin ranga talna-
meðferð lægi. Núna, tæpu ári síðar,
hefur ekkert svar borist. Ymis enn
stærri orð hefur Garðar reglulega
látið falla um forsætisráðherra,
meðal annars gert honum upp fas-
isma og amast við því að hann tæki
þátt í trúarathöfnum. Dæmi hver
fyrir sig hvort slík ummæli teljast
smekkleg, hlutlæg, ópólitísk eða
baráttumálum öryrkja til fram-
dráttar.
Andlega krankur forsætis-
ráðherra biðjist afsökunar
A þingfundi mánudaginn 6. mars,
Eyjólfur Ármannsson
Eru Belgar
léleg þjóð?
í MORGUNBLAÐINU föstu-
daginn 3. mars sl. birtust í
greinadálknum Viðhorf eftirfar-
andi ummæli: „Sjá menn t.a.m.
þá lélegu þjóð Belga gefast upp
á kyrrstöðu og fréttaleysi“. Það
fyrsta sem kemur upp í hugann
eru orðin heimska og hroki.
Hvað greinarhöfundi gengur til
með því að lýsa því viðhorfi sínu
að Belgar séu léleg þjóð kemur
ekki fram í greininni en óneitan-
lega væri fróðlegt að fá að vita
hvað liggur að baki þessari skoð-
un. í greininni er verið að fjalla
um öll bestu einkenni þjóðar og
mannlífs á íslandi, sbr. upphafs-
orð hennar. Sjálfur dvaldi ég við
háskólanám í Belgíu fyrir hálfu
öðru ári síðan og get fullyrt að
umrædd ummæli um Belga eiga
ekki á nokkurn hátt við. Þeir eru
ekki eftirbátar annarra þjóða á
nokkurn hátt nema síður sé. Að
fara niðrandi orðum um aðra
þjóð um leið og verið er að mæra
sína eigin í einum helsta gáfu-
mannapistli útbreiddasta dag-
blaðs landsins er með ólíkindum.
Höfundur þessarar spekings-
legu greinar ætti að biðjast opin-
berlega afsökunar á þessum um-
mælum sínum í garð Belga. Ef
ekki, þá ætti hann að minnsta
kosti að rökstyðja þessa fullyrð-
ingu sína opinberlega. Lesendur
eiga rétt á því. Það er leitt til
þess að vita að blað eins og
Morgunblaðið, sem er vant að
virðingu sinni og kallar sig blað
allra landsmanna, skuli birta slík
ummæli í garð annarrar þjóðar.
Höfundur er lögfræðingur.