Sunnanfari - 01.01.1898, Blaðsíða 26

26
á einu máli eru ætlaðar þjóð til að læra af sem bezt
móðurmál sitt. Danir eiga enga slíka bók yíir
móðurmál sitt, nema eina gamla og úrelta og aðra(
sem aldrei yarð fullger. Englar eiga, sem stendr,
beztarorðbækryíirmál sitt, og þó beztar eftir ameríska
höfunda (Webster’s International Didionary, The
Century Didionary og um fram alt Funk & Wag-
nall’s Standard Didionary). Langt um fram allar
aðrar samkynja bækr í heimi verðr þó Murray’s
mikla enska orðbók, sem um mörg ár hefir verið
og er enn að koma út í Oxford. ■— Flestar slíkar
bækr sýna réttan rithátt orðs hvers, uppruna þess,
framburð og þýðing eða þýðingar, einkennileg sam-
bönd við önnur orð o. s. frv. Murray’s bók sýnir
svo að kalla æfisögu hvers orðs, sýoir, hvar það
komi fyrst fyrir og hvað það þýði þá, rekr svo æfi
þess og breytingar (að mynd og þýðing) niðr í gegn
um aldirnar fram á þennan dag.
Vér eigum. enga slíka orðabók yfir vort mál,
og engan vísi til neins sliks.
Orðabækr á tveim málurn hafa annan tilgang;
þær eru til þess að hjálpa mönnum að nema útlenda
tungu. Dansk-íslenzk orðabók er þannig aðallega
ætluð Isiendingum, sem nema vilja dönsku; ensk-
íslenzk orðabók Islendingum, er nema ensku, o. s. frv.
Þó eru slíkar bækr oftast jafnframt ætlaðar iit-lend-
ingum þeim, er tala aðalmál bókarinnar og vilja
vita, hvað hvað eina heitir á íslenzku. Dansk-ís-
leuzk orðabók er þannig jafnframt ætluð Dönum,
er læra vilja að rita eða tala islenzku, og enzk-ís-
lenzk orðabók Englum, er eins stendr á íýrir-
Stundum nota og þeir, sem kunna útlenda málið,
en eru ekki sterkir í móðurmálinu, slíkar bækr til
að finna orð, er þá skortir í svip í móðurináli
sínu.
Það er nú auðvitað, að slíkar orðabækr geta
verið misjafnlega stórar og misjafnlega fullkomnar,
eftir því, til hvers þær eru aðallega ætlaðar. Auð-
vitað er ekki að búast við stórum né fullkomnum
orðabókum hjá vorri þjóð, sízt að sinni.
En þó að misjafnt verði þannig að vera, hve
mikinn orðfjölda slikar bækr taka upp, og hve auð-
ugar þær eru að merkingum og orðmargar eða fá-
orðar i þýðingum, þá má þó ætlast til, að vel sé
valið orðasafnið, og það tekið upp, er helzt er að
vænta að fyrir komi, en því slept, er fátiðara er
og sjaldnar kemr fyrir.
Þessar kröfur virðist að sjálfsögðu mega gera
til hverrar orðabókar yfir lifandi tungumál:
1. að sjálft orðasafnið sé heppilega til valið eftir
stærð.
2. að sýnd sé áherzla á hverju orði (o: á hvaða
atkvæði eða samstöfu áherzlan liggr).
3. að sýndr sé framburðr hvers orðs.
4. að gert sé vel skiljanlegt, hvað í orðinu liggr,
þ. e. að þeim, sem bókina notar, sé kent að
skilja orðið.
5. að íslenzk þýOing sé gefin á orðum og orð-
tækjum undirstöðumálsins, að nemandanum só
kent að koma á íslenzku oröi eða orðum að
orði eða setning undirstöðumálsins.
Ef þessar kröfur eru nú hugleiddar, þá verðr
það brátt ljóst hverjum þeim, er fult skyn ber á>
að það er býsna-mikill munr á erfiðleikunum fyrir
! þann, er semja vildi ensk-íslenzka orðabók, og hinn,
er semja vildi dansk-íslenzka orðabók.
Sá er semja vildi dönsku orðabókina, varð sjálfr
að vera fær um að fullnægja af eignum rammleik
1., 3. og B. kröfunni. Engin dönsk orðabók var til
af hæfilegri stærð, eftir því sem hér var upp lagt,
sú er eigi yrði bæði að fella stórum úr og bæta
miklu í af orðum. Og alls engin orðbók dönsk er
til, er sýni framburð, og engin heldr, er gefi ís-
lenzkar orðþýðingar flestallra orðanna.
Alt öðruvísi horíði við fyrir þann, er semja
vildi enska orðabók. Honum var fyrir fram alt
upp i hendr lagt, er til þess þurfti að fullnægja 4
fyrstu kröfunum; hann þurfti ekkert frá sjálfum sér
til að leggja nema fullnæging innar 5. kröfu (orð-
þýðingarnar).
Enska orðabökin.
Eg ætla nú með þessar athugasemdir fyrir aug-
um, sem nú hefi ég gert, að líta snöggvast á ensku
orðabókina eftir hr. (f. Zoéga.
Út á orðasafn bókarinnar er yfir höfuð ekkert
sérlegt að setja. Hann hefir bundið sig við ákveðna
stærð með bók sína, og svo valið sér enska orða-
bók af samsvarandi stærð og skrifað orðasafnið upp
úr henni, og það er án efa bæði handhægasti og
jafnframt bezti vegrinn fyrir hvern mann, sem ekki
er sjálfr uppalinn og mentaðr á enska tungu. Út-
lendingr, sem aldrei hefir langdvölum dvalið meðal
enskra þjóða, getr ekki haft eins gott kjörskyn til
að meta, hverju hafna beri og hvað taka skuli upp
í stutta orðabók, eins og enskumælandi höfundar
smáorðabókanna, sém eftir má fara í þessu efni.
Það er auðvitað, að slík bók hefir ekki inni
að halda nema algeng orð. Eg hefi ekki talið ensku
orðin í bókinni, sem hún tekr til meðferðar, en ég
hefi gert þá áætlun lauslega, og hygg að hún fari
sizt fjarri sanni, að þau sé uálægt 24,000. Sé svo