Öldin - 01.11.1894, Blaðsíða 4

164
ÖLDIN.
ekki síður en nútíðarinnar, og mín skoðun
er, að menn hljðti að komast að Jreirri nið-
urstöðu, ef i\tt er að farið. Sannast að
segja er ætlun mín, að frelsis og jafnréttis-
kenningin, eins og Stðikar* og aðrir lluttu
liana á fyrri tímum, hefði engan viðgang
haft, ef hún hefði ekki verið samkvæm
eðlishvöt mannsins. Að rómverskir iög-
fræðingar ti'eystu sér til að blanda þcirri
kenningu inn í íramkvæmanlega löggjöf
er Sönnun fyrir að reynslan sýndi að svo
var. Þvl orsaka og afleiðinga-rök-emdir
spekinganna á siðustu dögum iýðveldisins
og á fyrstu dögum keisaraveldisins, stand-
ast próf engu betur en sams konar rök-
semdir spekingapna á árunum næslu áund-
an frönsku stjóniarbyltingunni. Að sið-
venju allra slíkra spekúlanta forsmáðu þeir
hinn örugga, þómáske lítilmótlegri, grund-
völl, er reynslan hafði bygt. í þess stað
tóku þeir sér stöðusvið í lausu lofti og
glömruðu svo um orsök og afleiðing. Við
gryilur sínar og hugmyndif um það, scm
þeir sögðu að “ætti að vera,” voru þeir svo
niðursokknir, aðj þeir sáu ekki hvað verið
heflr, livað er og hvað getur vcrið.
Þcssum mönnum eigum vér að þakka
hugmynd vora um hegðun “samkvæmt
cðlinu,” er gat af sér hugmyndina um
“náttái'legt ásigkomulag.” Alkvæmi henn-
ar var aftur sú hugmynd, að “náttúriegt
ásigkomulag” væri virkilcgleiki, ogaðeinu
sinni langt aftur í tímanum, hefðu “allir
menn verið frjálsir og jafnir.” Sú hug-
mynd aftur fæddi af sér þá skoðun, að
nauðsynlega þurfl að umskapa félagsfyrir-
komuiag manna svo, að upp renni á ný
hinir dýrðlegu dagar allsherjar frelsis og
manhjafnaðar. Þessi skoðun oðlilcga fæddi
af sér afskiftalcysi og almennan kosninga-
rétt, er aftur gerðist foreldri að þeirri skoð-
un, sem ungir mennsjrstaklega, semmeira
*) Stóikar voru kallaðir lærisveinar gríska
spekingsins Zeno, cr flutti konningar sínar
undir boganum við innganginn að dómhringn-
um í Aþenubojg. ÞÝn.
hugsa um -metorð en iðjusemi, unna svo
mj'jg, þcirri, að öllu væri borgið og ait
gengi ákjósanlega, ef einungis þeir, sem
treysta má til að vita ekkert um málefnið,
fengju að kjósa fyrir stjórnendur mannfé-
lagsins þá menn, sem treysta má til að
gera ekki neitt. Þetta þrátt fyrir þá við-
urkenningu, að verzlun, iðnaðarstofnanir,
handverk eða livaða helzt lífsstaða, sem út-
heimtir sérstaka æflng eða sérstakan lær-
dóm, færi óðara “í hundana,” ef almenn-
ingur, sem ekkert þekti til slíkra stai'fa,
ætti að kjósa mennina til að liafa slik störf
á hendi.
Sé hið ofanritaða rétt lýsing á stjórn-
fræðislegum skoðunum nútíðar fyigis-
manna Ilousseau’s, þá segi ég fyrir mig, að
ég álít þær ekki eftirsóknarverðar ogaðég
neita að gera annað en andæfa eins og mér
er framast mögulegt, þcim sem vilja stýra
oss í þá áttina. Eins og stendur virðis
mér heldur mikið til af heimskulega iiag-
nýttu frjáisiæði og mannjöfnuði í orði
ltveðnu, en sem náttúran á liverri stundu
sýnir, að ekki getur átt sér stað í virkileg-
leikanum. Ef ég misskil ekki því meir,
þurfum vér að læra hvc nauðsynicgterað
takmarka frelsi einstaklingsins félagsheild-
inni til góðs. Annað það, að þótt þægi-
legt sé að binda enda á póltisk mál með úr-
skurði meiri lilutans, þá er bita.munur en
ekki fjár á því, hvort hægra er að réttlæta :
harðsljórn meirihlutans eða harðstjórn eins
manns. Sama er og ef dæma skal uni liver
harðstjórnin er hættumeiri eða hættuminni
að það verður vandaverk. Hvað atkvæða-
valdið sjálft sncrtii', að því leyti sem' það
á að sýna skoðun einstaklingsins og riðja
henni rúm, þá er það cngu síður liklegt að
verða cinstaklingnum til bölvunar en bless-
unar, nema skoðun hans sé bygð á því
traustarí grundvelli, skýrri dómgreind og
þekkingu.
Þekking mín ú sjóferðum leiðirmigtil
að ætla, að ínér félli illa Jið hefja sjóferð á
skipi, þar sem maticiðslumaðurinn og