Tölvumál - 01.03.1998, Síða 20

TÖLVUMÁL
Tölvuorðasafn
lir Siarúnu Helaadóttur
Skýrslutæknifélagið er félag
áhugamanna um tölvu-
tækni og var stofnað árið
1968. Það verður því 30 ára á
þessu ári. Tölvutæknin var þá ný
og stofnendur félagsins vildu geta
talað um þessa nýju tækni á ís-
lensku. Þeir voru því svo fram-
sýnir að stofna strax orðanefnd og
var Bjarni P. Jónasson fyrsti for-
maður hennar. Nefndin útbjó
fljótlega stutta óformlega orða-
skrá. Arið 1974 gaf nefndin út
sem handrit tölvuprentaðan orða-
lista, Skrá yfir orð og hugtök varð-
andi gagnavinnslu. Haustið 1978
tók ég við formennsku í nefnd-
inni að undirlagi Odds Bene-
diktssonar sem þá var formaður
félagsins. Ottar Kjartansson, sem
var fyrsti starfsmaður félagsins,
boðaði til fyrsta fundarins sem
var haldinn í fundarherbergi
Raunvísindastofnunar.
Fljótlega komst festa á skipan
nefndarinnar og hafa þeir fjórir
sem skipa hana núna setið í
nefndinni síðan. En þeir eru auk
mín Baldur Jónsson prófessor,
Þorsteinn Sæmundsson stjörnu-
fræðingur og Örn Kaldalóns kerf-
isfræðingur. I fundarherbergi
Raunvísindastofnunar voru engar
orðabækur svo að Baldur Jónsson
bauð nefndinni að halda fundi á
skrifstofu sinni í Arnagarði en þar
voru þær orðabækur tiltækar sem
nauðsynlegar þóttu. í skrifstofu
Baldurs hélt nefndin síðan fundi
þar til Baldur fluttist í Aragötu 9
og höfum við haft þar fundarað-
stöðu síðan. Nefndin hefur því
verið í fóstri hjá Baldri og síðar Is-
lenskri málstöð frá þeim tíma.
Orðanefndin leit á það sem
hlutverk sitt að finna íslensk heiti
í staðinn fyrir ensk heiti sem not-
uð voru um ýmislegt sem lýtur að
tölvutækni. Og það var frumskil-
yrði að heitin væru gerð úr ís-
lenskum efnivið. En það er nauð-
synlegt að hafa einhvern grunn til
þess að byggja á. Fyrsta verk mitt
í orðanefndinni var því að finna
erlent verk sem nota mætti til við-
miðunar. Mér fannst að einhverjir
úti í heimi hlytu að hafa staðið
frammi fyrir sama vandamáli og
við. Með hjálp Óttars Kjartans-
sonar komst ég að því að Danir,
Norðmenn og Svíar höfðu þegar
gefið út tölvuorðasöfn sem byggð-
ust á alþjóðlegum staðli um orða-
forða í tölvutækni og gagna-
vinnslu. I þessum staðli er sett
fram hugtakakerfi töfvutækninnar
ásamt enskum og frönskum heit-
um hugtaka og skýringum á
ensku og frönsku. Þessi staðall er
nú kenndur við upplýsingatækni
og er þróaður í samvinnu tvennra
staðlasamtaka, þ.e. Alþjóðlegu
staðlasamtakanna (ISO) og Al-
þjóða raftækniráðsins (IEC). Hann
er nú í 37 köflum sem eru í sí-
felldri endurskoðun. Allar útgáf-
ur Tölvuorðasafns byggjast á
staðlinum.
Fyrsta útgáfa Tölvuorðasafns
kom út haustið 1983. Bókin er 70
síður og þar eru tæplega 1000 ís-
lensk heiti og rösklega 1000 ensk
á um 700 hugtökum. Fyrsta útgáf-
an var afrakstur af starfi nefndar-
innar frá haustinu 1978. Þá voru
ekki tök á að ráða ritstjóra svo að
í bókinni eru eingöngu íslensk og
ensk heiti, engar skilgreiningar
fylgdu hugtökunum. En bókin er
samt merkileg fyrir ýmislegt. I
fyrsta lagi var það merkilegt í sjál-
fu sér að fá yfirlit yfir tiltækan ís-
lenskan orðaforða um tölvutækni
og gagnavinnslu. I öðru lagi var
fyrsta útgáfa Tölvuorðasafnsins
fyrsta ritið í ritröð íslenskrar mál-
nefndar. Þriðja útgáfan er 10. ritið
í þeirri ritröð og jafnframt sjötta
íðorðasafnið. Utgáfa Tölvuorða-
safnsins 1983 var því upphafið að
því að Islensk málnefnd gæfi út
íðorðasöfn og upphafið að far-
sælu samstarfi íslenskrar mál-
nefndar og orðanefndar Skýrslu-
tæknifólagsins sem hefur haldist
óslitið síðan. I þriðja lagi var við
fyrstu útgáfu Tölvuorðasafnsins
beitt nýrri tækni. Vorið 1982 var
Islenskri málnefnd veittur styrkur
úr Rannsóknarsjóði IBM vegna
Reiknistofnunar Háskólans til
þess að undirbúa tölvuvinnslu
orðasafna. Tilskilið var, að orða-
safn Skýrslutæknifélags íslands
yrði látið sitja fyrir, enda hafði
stjórn félagsins sótt um styrk til
þess verkefnis. Vorið 1981 fór ég
til Noregs fyrir atbeina Islenskrar
málnefndar til þess að hitta nor-
rænt íðorðafólk. Menntamála-
ráðuneytið og stjórn Skýrslu-
tæknifélagsins sáu mér fyrir farar-
eyri. Eg sótti þar fund og heirn-
sótti síðan norska íðorðabankann
í Björgvin og rændi hann eins og
Baldur segir oft. Ránið fólst í því
að ég kom heim með það skráa-
skipulag sem notað var í norska
íðorðabankanum. Það skipulag
varð síðan grundvöllur að kerfi
sem Magnús Gíslason bjó til fyrir
tölvuvinnslu þeirra íðorðasafna
sem Islensk málnefnd hefur gefið
út og jafnframt grunnur að kerfi
íðorðabanka Islenskrar málstöðv-
20 - MARS 1998