Bókasafnið - 01.04.1995, Page 19

Þó er greinilegt að þessi þróun sem talað er um hér að ofan
hefur komið starfsliði safnanna nokkuð á óvart og það skort-
ir þekkingu á þeim heimildum sem fáanlegar eru og kunn-
ugleika á leitaraðferðum á þessu sviði.
Væntingar lánþega
Þegar ættfræðiáhugi fólks vaknar, kemur þörfin fyrir að
leita meiri upplýsinga. Hvað er þá eðlilegra en snúa sér fyrst
til næsta bókasafns? Þar eru bækurnar og allur fróðleikurinn.
Ættfræðiáhugamaðurinn fer í bókasafnið sitt, fullur eftir-
væntingar. Það eru biðraðir við afgreiðslu- og upplýsinga-
borðin og á undan er fjöldi ungra og gjörvilegra námsmanna
og -kvenna í leit að heimildum í ritgerð sem skila á næsta
dag. Ekki vert að trufla þar. Þetta er nú líka bara tóm-
stundagaman. Gesturinn spyr samt um ættfræðirit og er bent
á hálftómar ættartöluhillur, flest í útláni. Þar stendur hann
ráðvilltur, veit ekki hvar hann á að byrja, veit heldur ekki, að
ábúendatöl, héraðssögur, manntöl, jarðabækur og skrár yfir
ættfræðirit eru í öðrum flokkum og því annars staðar í safn-
inu. Oft fer gesturinn okkar heim aftur vonsvikinn, almenn-
ingsbókasafnið hefur greinilega ekki svarað væntingum hans.
Viðtöl við lánþega
I tilefni af ritun þessarar greinar var
rætt við nokkra gesti Bústaðasafns sem
voru í forfeðraleit. Sumir, einkum eldra
fólk, voru mjög hlédrægir. „Það er al-
veg óþarfi að stússa við mig, ég er bara
svona að dunda við þetta, kíkja í bæk-
urnar og þannig". Ungur maður sagð-
ist hafa byrja á grúskinu fyrir tveimur
árum þegar hann heyrði frá eldri ætt-
ingja að forfaðir þeirra hefði verið orð-
aður við galdra. Nú væri hann búinn
að rekja allar sínar ættir til miðrar átj-
ándu aldar. Hann hefði byrjað í
blindni, fikrað sig áfram með fletting-
um í ótal bókum af handahófi. Vissi
ekki af Ættfræðifélaginu, né ýmsum
hjálparritum. Hann haíði aldrei vænst
hjálpar á safninu, „Þetta er bara svona
einkaáhugamál en meira spennandi en
nokkur reyfari “. Aðrir gestir eru kröfú-
harðari og jafnvel stórhneykslaðir á að
finna ekki það sem aldrei hefur verið
gefið út.
Bókaverðir og œttfrœðiáhugafólk
Bókavörðum finnst ekkert tiltökumál að finna upplýsing-
ar um útflutning í Zansibar, lifnaðarhætti gíraffa eða heppi-
legt jólaleikrit fyrir fjóra leikendur. Þeir standa hins vegar oft
á gati þegar áhugasamur lánþegi vill afla sér upplýsinga um
ættir og niðja Halldórs Guðmundssonar, forföður síns, sem
bjó á Syðra-Hóli einhvers staðar fyrir austan um 1850, átti
tíu börn, missti fjögur úr vesöld, en tvær dætur giftust prest-
um því þær þóttu myndarlegar til munns og handa. Þarna
eru samt ýmsar vísbendingar sem nýta má til leitar og vísa
lánþeganum á, t.d. Manntal 1845, Ættir Austfirðinga, Islensk-
ar œviskrár, Prestatal ogprófasta, ritaskráin Islensk œttfræði o.fl.
Ókunnugleiki bókavarða á tilteknu efnissviði svo sem ætt-
fræði má ekki valda því að gestur fái litla fyrirgreiðslu.
Ættfrœðiheimildir
Fjölbreytni heimilda sem að gagni geta komið við ætt-
fræðigrúsk er mikil og ótrúlegustu gögn geta reynst gagnleg
við ættfræði. Stundum vill gleymast að ýmis konar fróðleikur
finnst á heimilum, dagbækur, bréf, myndir og önnur gögn.
Af helstu frumheimildum á sviði ættfræði má nefna kirkju-
bækur eða prestsþjónustubækur og sóknamannatöl og væri
æskilegt að þær væru aðgengilegar í öllum helstu bóka- og
skjalasöfnum landsins. Þær eru fáan-
legar á örfilmum eða örskyggnum frá
Ættfræðibókasafni Mormónakirkj-
unnar í Salt Lake City. Örfilmur eru
ódýrt efni, en góður vélarkostur dýr.
Manntöl eru önnur mikilvæg heim-
ild en nokkur þeirra hafa verið gefin
út: 1703, 1801, 1816, 1845. Útgefn-
ar nafnaskrár eru til við manntölin
1801, 1816 og 1845, en til er einnig
vélrituð nafnaskrá við manntalið
1703. Manntöl frá síðari hluta 19.
aldar eru til vélrituð á Þjóðskjalasafni.
Hugsanlegt að kaupa ljósrit af þeirn.
Öll þessi manntöl hafa einnig verið
sett á örfilmur af Mormónum. Ætt-
fræðifélagið er nú að hefja útgáfu
Manntalsins 1910.
Af útgefnum öðrum heimildum er
mikil mergð og í bókaskránni Islensk
ættfræðise.m út kom 1994 er að finna
1500 rit, ekki aðeins hrein ættfræði-
rit, heldur ýmis konar jaðarrit,
F{öl»kyldu»krá
Niðjatal.
Bókasafnið 19. árg. 1995 19