Bókasafnið - 01.04.1995, Qupperneq 22

Anna Elín Bjarkadóttir, Bókasafni Seltjarnarness og
Regína Eiríksdóttir, Landsbókasafni Islands - Háskólabókasafni
Höll dofrans
Þjóðbókadeild Norðmanna í Mo í Rana
Inngangur
Bærinn Mo er á 66° 15’ norðlægrar breiddar eða álíka
norðarlega og Kópasker. Hann er í héraðinu Rana í Nor-
landsfylki Noregs sem Hálogaland heitir í íslenskum forn-
bókmenntum. Byggðin í Mo er álíka mikil og á Egilsstöðum.
I Ranahéraði öllu eru 25.000 íbúar alls. I Mo var járnvinnsla,
en hún var aflögð fyrir nokkrum árum. Bæjarstæðið er snot-
ur dalur skógi vaxinn með ávöl fjöll umhverfis.
Að sjá er þetta fremur lítið pláss á yfirborðinu og nokkuð
afskekkt þótt í kynningarbæklingi fyrir ferðamenn segi að
samgöngur þangað í lofti, láði og legi séu afburðagóðar.
Mofjellet sem rís upp af bænum er gegnheil forngrýtis-
klöpp og þar í iðrum jarðar er alveg annar heimur því djúpt í
berginu er að finna tvær tröllauknar hvelfingar sem geyma
varðveislusafn Norðmanna. Þar hafa þeir búið menningararf-
inum leg til þess að hann glatist ekki heldur geymist ókomn-
um kynslóðum til gagns og gamans. Þetta er gull dofrans sem
hirð hans hefur komið fyrir í sérstökum bókageymslum í
fjallinu. Allt norskt efni og efni sem varðar Noreg er vand-
lega skráð og geymt í fjallinu. Þeir láta þó ekki þar við sitja
því fyrir neðan fjallið stendur bygging full af tækjum og tól-
um sem öll eru notuð til að skrá, varðveita og veita öllum að-
gang að gullinu. Greinarhöfundar sóttu ráðstefnu í Mo í
Rana dagana 8.-10. febrúar sem bar heitið Folkebibliotek
som brukere av nasjonalbibliotek og voru þá svo lánsamir að
fá tækifæri til að kynna sér hvernig frændur okkar Norðmenn
hlúa að sínum menningararfi.
I þessari grein er ætlunin að gera grein fyrir þjóðbókadeild
Norðmanna í Mo í Rana. Fjallað verður um þær deildir sem
eru einstakar hvað varðar varðveislu og aðgengi að gögnum.
Flestar tölulegar upplýsingar eru úr ársskýrslu safnsins 1993.
Þjóðbókasafn í Mo í Rana
Fyrsti steininn að byggingu þjóðbókasafns í Noregi var
Iagður árið 1882 þegar norsk deild var stofnuð við Háskóla-
bókasafnið í Osló (Universitetsbiblioteket i Oslo: UBO).
Norðmenn telja sig þó ekki hafa eignast þjóðbókasafn fyrr en
með þjóðbókadeildinni í Mo i Rana 1989 (Roed, s. 255).
Enn vantar þá samt nákvæma skilgreiningu á þjóðbókasafni.
Fram til ársins 1988 var öll starfsemi þjóðdeildar Noregs
rekin í Háskólabókasafninu í Osló. Þessi deild stóð sig vel
hvað varðaði þjónustu en söfnun skylduskila og varðveisla
þeirra var þó ábótavant. Norðmenn vöknuðu því upp við
vondan draum þegar það kom á daginn að menningararfur-
inn væri ansi götóttur. Þaulsöfnun efnis hafði orðið að lúta í
lægra haldi fyrir kröfuhörku notenda. Til að tryggja þaulsöfn-
un voru skylduskilalögin endurskoðuð og skipulagt hvernig
gögnin skyldu varðveitt.
I mörg ár hafði stofnun þjóðbókasafns í sama anda og á
hinum Norðurlöndunum og í öðrum löndum Evrópu verið
rædd. Lausn vandans kom óvænt og var allt önnur en áður
Nýbygging Nasjonalavdelinga í Mo í Rana.
hafði verið til umræðu. Til stóð að breyta járniðnaðarstöð
sem var í Mo í Rana í Norður-Noregi og í breytingunum
fólst meðal annars að hætta járnbræðslu. Við það myndu
fjöldi starfa leggjast niður og þess vegna þurfti að skapa ný
atvinnutækifæri. Þingið samþykkti að leggja peninga í verk-
efnið og hluti af þessum peningum var notaður til að stofna
þjóðbókadeildina í Rana. Af gömlum vana héldu ráðamenn
að hægt væri að reka slíka stofnun með ófaglærðu fólki en
síðar kom í ljós að verkefn-
in varð að leysa, að mestu
leyti með sérhæfðu starfs-
fólki í bókasafnsfræðum og
ýmsum tæknigreinum. Það
olli miklum deilum þegar
þinginu hugkvæmdist að
setja upp hraðnámskeið í
bókasafnsfræði í Rana þar
sem átti að vera hægt að ná
sömu réttindum með eins
árs námi í Rana og tók þrjú
ár að afla sér í Osló. Málið
leystist farsællega eftir
harðar deilur og blaðaskrif.
Nú er hægt að taka eins árs
nám í Rana en til að öðlast fullkomin
réttindi sem bókasafnsfræðingur verð-
ur viðkomandi að fara og stunda nám
við Statens bibliotekshogskole í Osló
(Seland, s. 11-12). Skoðanir voru
einnig mjög skiptar um staðarvalið
því engum hafði hugkvæmst annar
möguleiki en sá að safnið yrði í
Osló. I upphafi var talað um að
leggja niður stöður í Osló og flytja
þær til Mo en sú hefur enn ekki
Ársmelding
1992
22 Bókasafnið 10. árg. 1995