Bókasafnið - 01.04.1995, Qupperneq 52

Dr. Sigrún Klara Hannesdóttir prófessor, Háskóla íslands
Samviskuspurningar með
siðfræðilegu ívafi
Umrœða um norrœna bókasafnasiðfræði
A undanförnum árum hefur mikil umræða átt sér stað á
Norðurlöndunum um siðareglur og hafa margar tilraunir ver-
ið gerðar til að ná samkomulagi um norrænar siðareglur sem
allir bókasafnsfræðingar gætu staðið að. Þetta hefur reynst
mjög erfitt og margar mismunandi skoðanir hafa komið þar
fram, m.a. hvort setja eigi siðareglur um störf bókasafnsfræð-
inga eða hvort meiri þörf sé fyrir starfsreglur fyrir bókaverði,
þ.e. alla starfsmenn viðkomandi stofnunar, óháð menntun og
bakgrunni.
Norræn ráðstefna um siðfræði í bókasöfnum var haldin
hér á landi árið 1990. í framhaldi af þeirri umræðu var
fmnskri konu, Kerstin Rosenquist, falið að taka saman bók
um siðareglur í bókasöfnum sem kom út vorið 1991. Var efn-
ið mjög gagnlegt innlegg í umræðuna um siðareglur fyrir
bókasafnsfræðinga. Á Norræna bókavarðaþinginu í Járvenpaa
í Finnlandi 1992 var siðfræðin enn til umræðu og nú í tengsl-
um við Evrópumálin. Eitt viðfangsefni ráðstefnunnar var
hvort til væri samnorræn bókasafnaheimspeki, skilgreinanleg
og frábrugðin því sem gengur og gerist í öðrum löndum Evr-
ópu. Ekki voru menn tilbúnir að samþykkja slíkar hugmynd-
ir og því var stungið upp á að gera könnun meðal almenn-
ingsbókavarða á öllum Norðurlöndunum til að sannprófa
hvort til væri einhver heimspekilegur grunnur sem almenn-
ingsbókaverðir væru sammála um.
Vorið 1993 sóttu fyrrnefnd Kerstin Rosenquist og Johann-
es Balslev frá Danmörku um styrk til Nordbok til að gera
norræna könnun meðal bókavarða í almenningsbókasöfnum.
Var markmið þessarar könnunar að leita að einhverjum sam-
eiginlegum grunni. Þátttakendur í rannsókninni voru frá öll-
um Norðurlöndunum og var könnunin undirbúin á sameig-
inlegum fundi 17. og 18. apríl 1993 í Kaupmannahöfn þar
sem mættust rannsóknaraðilar frá öllum löndunum fimm.
Auk þeirra sem stjórnuðu rannsókninni voru þátttakendurn-
ir Grethe Vollum frá Noregi, Erik Silenstam frá Svíþjóð og
Sigrún Klara Hannesdóttir frá Islandi. Þar var ákveðið hversu
stórt úrtakið skyldi vera og einnig hvaða þætti skyldi kanna.
Rannsóknarefini
Eins og áður er nefnt var í þessari könnun verið að leita
eftir því hvort hægt væri að fmna einhvers konar óskrifaðar
reglur sem norrænir almenningsbókaverðir fylgja, einhvers
konar viðmiðanir sem allar þjóðirnar fara eftir, og ef ekki,
hvort greina mætti einhverjar tilhneigingar til sameiginlegra
viðhorfa til bókavarðarstarfsins. Því þurftu þau viðfangsefni
sem skoðuð voru að vera mjög huglæg til þess að mæla mætti
viðhorf. Viðfangsefnin voru því til dæmis hvort bókasafns-
fræðingur fmni til ábyrgðar á þeim heimildum sem hann af-
hendir notendum sínum, hvers konar forgangsröð menn vilji
sjá í safni á niðurskurðartímum, hvort bókasafnsfræðingar
séu algerlega hlutlausir gagnvart notendum sínum, hvers
konar þjónusta er veitt og hversu ítarleg, viðhorf til safnkosts
annars vegar og notenda hins vegar, viðhorf til greiðslu fyrir
sérstaka þjónustu og spurningar um stefnu safnsins og for-
gangsröðun í þjónustu og efnisvali.
I þessari grein er aðeins hægt að gefa örstutt yfirlit yfir að-
ferðafræðina, úrtakið og aðra þætti sem snerta rannsóknina
og svo gefa svör við örfáum spurningum en könnunin í heild
er nú í lokavinnslu og verður gefin út innan skamms.
Aðferðafræði
Undirbúningsfundur stóð í tvo daga og fór mestmegnis í
að ræða hugsanleg dæmi um aðstöðu sem bókaverðir gætu
lent í. Eins og gengur eru þessi dæmi mismunandi framand-
leg fyrir bókavörðum á Islandi. Hópurinn kom sér saman um
þau átta svið sem kanna skyldi og lögðu línur um hvað væri
hægt að kanna án þess að það hljómaði afkáralega meðal
bókavarða í einhverju landi.
Þar sem hér er um fjölþjóðlega rannsókn að ræða var talið
mjög mikilvægt að semja spurningar sem allir gætu svarað og
hefðu ekki einhverjar tilvísanir í séreinkenni þjóða. Því var á-
kveðið að fara þá leið að flestar spurningarnar byrjuðu með
dæmisögu eða „case study“. Þetta átti að auðvelda svaranda
að setja sig í það umhverfi sem verið var að skírskota til. Á
eftir hverri sögu var svarendum gefinn kostur á að svara á
skala sem átti að sýna hveru sammála eða ósammmála menn
væru þeirri spurningu sem Iögð var fyrir. Skalinn var í fimm
stigum:
0.........1.........2..........3..........4.........5
Nei, alls ekki Já, vissulega
Endanlega voru spurningarnar og dæmin svo samin af
þeim Kerstin Rosenquist og Johannes Balslev. Spurningarnar
voru síðan sendar á dönsku til þeirra aðila sem áttu að sjá um
könnunina í hverju landi. Engin tilraun var gerð til að bera
saman þýðingarnar á einstök mál með því að þýða þær aftur
á frummálið af óháðum aðila eins og oft er gert í svona fjöl-
þjóða rannsóknum heldur var það alfarið lagt á ábyrgð þess
sem sá um könnunina í hverju Iandi að þýða spurningarnar,
semja kynningarbréf og hvatningu til svarenda.
Oll svörin voru send beint til Danmerkur nema þau ís-
lensku sem voru send til þess aðila á Islandi sem stóð fyrir
könnuninni. Þar voru athugasemdir þýddar á ensku áður en
spurningablöðin voru send til Danmerkur til kóðunar enda
enginn íslenskumælandi þátttakandi í Kaupmannahöfn. Þar
voru svörin aftur þýdd á dönsku og síðan á sænsku þegar
sænska útgáfan var gerð.
Úrtak
Ekki lá alveg ljóst fyrir hversu margir bókasafnsfræðingar
voru starfandi í almenningsbókasöfnum í hverju landi fyrir
52 Bókasafnið 19. árg. 1995