Dagur - 27.03.1999, Blaðsíða 17

Dagur - 27.03.1999, Blaðsíða 17
 LAUGARDAGUR 27. MARS 1999 - 33 LIFIÐ / LANDINU Gríðarleg spenna hefur verið í Bosníu undanfar- in ár og ekki bætir stríðsástandið í Júgóslavíu þar úr skák. Menn hljóta að velta því fyrir sér hvaða áhrif stríðið hafi á friðarferlið í Bosníu. íslenskir lög- reglumenn hafa undan- farin ár lagt sitt af mörkum í uppbygging- arstarfinu á þessu svæði. Bjöm Halldórsson, aðstoðaryfir- lögregluþjónn hjá embætti Rík- islögreglustjóra, er nýlega kom- inn frá Bosníu-Hersegóvínu þar sem hann dvaldist um níu mán- aða skeið á vegum Sameinuðu þjóðanna ásamt um 2.000 lög- reglumönnum frá 44 ríkjum. Björn var einn níu íslenskra lög- reglumanna sem hafa farið á þetta svæði til að starfa í hópi Alþjóðlegu Iögreglusveitarinnar. Annar Islendingur er Guðmund- ur Omar Þráinsson aðalvarð- stjóri. Guðmundur Omar var í hópi þeirra þriggja sem fyrst fóru utan haustið 1997 en Björn var í hópi tvö í fyrravor. Hamla gegn lögleysunni Islensku lögreglumennirnir störfuðu við hlið lögreglumanna frá hinum ýmsu ríkjum víðs veg- ar á hnettinum og kynntust því hvernig túlkunin getur verið mismunandi á grundvallaratrið- um á borð við mannréttindi og hlutverki lög- reglunnar. Staðarlög- reglumenn voru til að mynda mikið í því að gæta hagsmuna ríkis- ins og komust oft upp með að gera það sem datt í meðan Al- þjóða lög- reglu- liðið reyndi að hamla gegn því. Björn og Guðmundur Ómar segja það liggja í hlutarins eðli að skoðanir séu skiptar og verklagið mis- munandi þegar svo margir lög- reglumenn koma svo víðs vegar að. „Það var ekki sama hver var með manni. Eg fann svolítinn mun á váðhorfi Iögreglumanna og íbúa á hverjum stað eftir því hver var með mér. Þeir tóku sumum þjóðum vel, öðrum illa. Lögreglumenn með langa starfs- reynslu spurðu hvers vegna í ósköpunum sendir væru til að- stoðar menn sem kynnu ekki á ritvél eða tölvu, menn sem færu ekki í bað. Þetta var hluti af vandamálinu. Það er verið að láta fólk, sem er ekki hæft til þess, leiðbeina og kenna og vera fyrirmynd fyrir heimafólk,“ segir Björn. Eyðileggingin alls staðar Borgarastríðið í fyrrum Júgóslavíu snerist um landsvæði og þjóðernishreinsanir. Fyrir stríðið lifðu margir þjóðernis- hópar saman; Króatar, Serbar og múhameðstrúaðir Bosníumenn. Þar sem Serbar náðu yfirráðum flæmdu þeir alla aðra burt, þar sem Króatar náðu yfirráðum flæmdu þeir aðra burt og fólk af ráðandi þjóð- erni á svæð- inu kom inn. Þannig eru til að mynda mú- Lögreglumenn og sjónvarpsmenn við bæinn Pale. Leigubílstjórar vildu ekki keyra hér yfir landamærin. Eyðiieggingin blasti hvarvetna við. Hér er heill stigagangur horfinn af fjölbýlishúsi. Sprengdur burt! Guðmundur Ómar var í slíkri sveit í Sarajevó en Björn var fyrst í bænum Visegrad og svo í Sarajevó. Þegar rætt er við Björn og Guðmund Ómar kemur greini- Iega í ljós að mikið vatn hefur runnið til sjávar í Bosníu-Her- segóvínu frá því fyrsti hópurinn fór utan og mikið áunnist en verkinu þó engan veginn lokið, eins og nýjustu stríðsfréttir frá Júgóslavíu bera reyndar sorglega vitni. Guðmundur Ómar segir að þegar hann kom til landsins fyrir tæpum tveimur árum hafi eyðileggingin verið gífurleg. Flest hús í íbúðahverfum hafi verið mikið skemmd og vonleysi ríkjandi. „Fyrstu viðbrögð eru að býsnast yfir eyðileggingunni sem maður sér. Hún blasir alls staðar við. Heilu íbúðahverfin voru mikið skemmd," segir Björn. Handgengnir Milosevic Bosnía-Hersegovína sam- anstendur af tveimur svo að segja sjálfstæðum ríkjum sem eru eins og tveir aðskildir heim- ar; Serbneska lýðveldið og Sam- bandsríkið Bosnía-Hersegóvína. Verðlagið er mismunandi, sitt hvor stjórnarskráin og til skamms tíma hafa verið í gildi tvenn lög um meðferð opinberra mála og hegningarlög. Sam- bandsríkið er byggt á tíu sýslum Björn Halldórsson og Guðmundur Úmar Þráinsson hafa unnið að friðar- ferlinu í Bosníu með Alþjóðlegu lög- reglusveitinni. Þeir segja að samstarf hafi tekist við lögregluna í Sarajevó en Serbarnir hafi ekki verið fúsir til sam- starfs. „Þeir töldu sig ekki þurfa á okk- ur að halda." hameðstrúaðir Bosníumenn í yf- irgnæfandi meirihluta í Sarajevó eftir stríðið. Þegar Serbar eða Króat- ar vildu fá hús- næði sitt til baka lentu þeir í vanda- málum eða þá að mann- réttindi voru brotin á þeim og þá þurfti alþjóða- lögregl- an að koma til að- stoð- ar. sem fara með ákveðna mála- flokka en sambandsstjórnin hef- ur samræmandi hlutverk. Serbneska lýðveldið er hins veg- ar ein eining með eina yfir- stjórn. Þar eru háttsettir menn sem hafa verið handgengnir Milosevic Júgóslavíuforseta. Fjöldi starfsmanna hefur verið á þessu svæði síðustu árin við að hjálpa landsmönnum við friðar- ferlið og koma undir sig fótun- um á nýjan leik. Fyrir utan Al- þjóðlegu lögreglusveitina má nefna starfsmenn frá alþjóðleg- um stofnunum; Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu, Al- þjóða flóttamannastofnuninni og sjálfstæðum hjálparstofnun- um, til dæmis Rauða krossinum. Björn segir að af tvískiptingunni skapist margháttuð vandamál og því taki langan tíma að breyta. Veruleg andstaða hafi verið við alþjóðaliðið og „alþjóða samfé- lagið“, sérstaklega Bandaríkin, notað sem skammaryrði. Serb- arnir hafi ekki viljað og ekki talið sig þurfa á alþjóðlegum af- skiptum að halda. „Það var ágætis samstarf við lögregluna í Sarajevó en ekkert hinum megin,“ segir Guðmund- ur Ómar og Björn bætir við að öll vinna alþjóðalögreglunnar hafi einkennst af þessu. „Þeir vildu ekki starfa með manni. Þeir töldu sig ekki þurfa á okkur að halda. Það hefur ekki verið nein samvinna milli yfirvalda þessara sjálfstæðu eininga nema síðustu misseri. Engin uppbygg- ing hefur verið í lýðveldinu með- an uppbygging hefur átt sér stað í sambandsríkinu,“ segir hann. Stöðugur ótti Lögreglusveit Björns fylgdist meðal annars með staðarlögregl- unni á hverjum stað og hafði eftirlit með því hvernig hún framkvæmdi til dærríis umferð- areftirlit. „Það getur verið stór- mál. Þeir stoppuðu aldrei þá sem voru af sama þjóðernishópi og þeir sjálfir, bara hina. Þeir beittu þessu til að koma í veg fyrir ferðafrelsi,“ segir Björn. Það hefur þó allt þokast í rétta átt. Nú eru flestallir í Bosníu- Hersegóvínu með sams konar skráningarplötur þannig að ekki er jafn auðvelt að þekkja þjóð- ernishópa eftir bílum. Sums staðar hafa fyrirmæli um skrán- ingarplöturnar verið hunsuð. Margt er eftirminnilegt eftir dvölina í Bosníu-Hersegóvínu. Guðmundur Ómar nefnir lög- reglumennina og svo túlkana sem greiddu aðgang þeirra að samfélaginu. Vonleysið var mik- ið en fór batnandi. „Fólk bjó við stöðugan ótta árum saman því að vopnuð átök voru í landinu í Qögur ár. Nánast allan þann tíma lifðu flestir eins og skepn- ur, án hita, rafmagns og al- mennrar heilbrigðisþjónustu. Al- gjör lögleysa ríkti. Nærvera her- valds var yfirþyrmandi," segir Björn. „I stríðinu varð gríðarleg breyting á aðbúnaði fólks. I Visegrad var vatnið skammtað, það kom fyrir að við höfðum ekki rafmagn. Við söfnuðum vatni f flöskur úti á svölum og ég var orðinn býsna lúnkinn við að fara í ágætis bað úr þremur tveggja lítra kókflöskum," segir Björn að lokum. -GHS

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/251

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.