Dagur - 20.11.1999, Blaðsíða 9

LAUGARDAGUR 20. NÓVEMBER 1999- 25
LÍFIÐ í LANDINU
sviði innan veggja heimila, þar
sem aðilar eru bara tveir, ger-
andinn og þolandinn, og sönn-
unarfærslan er gríðarlega erfið.
Glæpirnir eru hræðilegir, oft
gagnvart litlum börnum sem við
öll viljum vernda.
En þótt þetta séu kringum-
stæður afbrotanna megum við
ekki láta eftir okkur að slaka á
sönnunarkröfunum. I nágranna-
löndum hafa miklir harmleikir
orðið þegar felldir hafa verið
þungir dómar yfir mönnum sem
síðar reyndust saklausir. I ein-
hveijum tilvikum sátu menn
mörg ár í fangelsi áður en sak-
leysi þeirra sannaðist og dæmi
eru um að menn hafi svipt sig
lífi.
- Hvers konar þjóðfélag sérðu
fyrir þér ef sönnunarbyrði yrði
snúið við?
„Þá væri nóg að til dæmis
barn eða unglingur bæri svona
sakir á foreldri sitt eða aðra.
Komi slíkar ásakanir fram hljóti
þær að vera sannar, því ekki sé
líklegt að barnið fari að skálda
þær upp. Ef þetta væri nóg til
sönnunar væru einstaklingar
komnir með vopn í hendur til að
ná sér niðri á öðrum sem þeir
geta talið sig eiga óuppgerðar
sakir við. Um leið hefði fólk líf
annarra á valdi sfnu. Það hljóta
auðvitað allir að sjá að slíkt
gengur ekki.
I þessu umrædda máli var um
að ræða sakir án þess að nokkrir
ákveðnir glæpir væru nefndir.
Þetta var almenn lýsing á afbrot-
um yfir langt tímabil. Við höfum
enga vissu um að nokkrir glæpir
hafi nokkurn tíma verið framdir.
Reyndar var það þannig að jafn-
an þegar stúlkan var spurð um
það þá færðist hún undan. I
fræðum er það talið einkenni á
röngum sökum að sakaráberinn
færist undan svörum þegar farið
er að nálgast ákveðin atvik. Það
var einmitt einkenni á þessu
máli. Þá breyttist framburður
stúlkunnar í málinu einatt þegar
hún stóð frammi fyrir spurning-
um um ólíkindi í fyrri ífamburði
hennar. Um þetta voru mörg
dæmi, þó að kyndarar múgæs-
ingarinnar vilji sjálfsagt ekkert
af þessu vita.
Það kom einnig fram í þessu
máli, að stúlkan hafði orðið
uppvís að því að bera kennara
sinn röngum sökum um kyn-
ferðislega áreitni. Um þetta var
ekki margt sagt í hinum birtu
dómum, sjálfsagt af tillitssemi
við stúlkuna og aðra sem því
máli tengdust. Eins og múgæs-
ingin gegn manninum hefur
þróast er nauðsynlegt að dómar-
arnir á götunni fái að vita um
þetta.
I málinu lá fyrir að faðirinn
átti góð samskipti við heimilið
eftir að hann flutti út í maí
1995 og þar til hann tók saman
við aðra konu haustið 1996.
Meðal annars hafði stúlkan sent
honum einkar ástúðleg bréf til
útlanda haustið 1995 (“elsku
pabbi minn“, „jæja gamli kallinn
okkar", „við hlökkum allar of-
boðslega mikið til að sjá þig“,
„við elskum þig allar og bíðum
spenntar eftir þér“, „þúsund
milljón kossar"). Þegar hún var
spurð um þetta, sagði hún að
móðir sín hefði látið sig skrifa
bréfin. Aðspurð fyrir rétti kann-
aðist móðirin ekki við að hafa
hvatt hana til að skrifa ástúð-
legri bréf heldur en hún sjálf
hafi verið tilbúin að skrifa. I lok
júlí 1996 gerðu hjónin skilnað-
arsamning, þar sem maðurinn
fékk umgengnisrétt með yngri
dóttur sinni, meðal annars rétt
til að hafa barnið hjá sér í sam-
fellt eina viku á hverju sumri.
Agreiningur milli foreldrana um
þennan umgengnisrétt kom upp
Óréttmæt
gagnrýni
- Eitt af því hræði-
legasta sem maður
getur hugsað sér er
að sitja saklaus í
fangelsi. Það hlýtur
að vera hetra að sek-
ur maður gangi laus
en saklaus maður
silji inni.
„Það er oft sagt að
betra sé að tíu sekir
menn gangi lausir
en einum saklaus-
um sé refsað. Það er
skelfilegt að svipta
mann frelsi fyrir
glæp sem hann ekki
framdi. Það er auð-
vitað mjög margt til
þess vinnandi að
slíkt gerist ekki.
Það er því miður
engin trygging eða
vissa fyrir því að af-
brot upplýsist með
óyggjandi hætti og
þvf ganga sekir
menn stundum
lausir. Það er gjald
„Sjálfur áég 8 börn og hefmikinn áhuga á því að þau fái notið réttaröryggis i lífi sínu. Það
verður best tryggt með því að láta þau njóta kosta þess að búa í réttarríki."
nokkrum vikum síðar, en þá
hafði maðurinn tekið saman við
aðra konu. Ekkert annað gerðist
þá. I kjölfar þessa ágreinings
komu hinar alvarlegu ásakanir
stúlkunnar fram í fyrsta sinn.
Við vitum líka að móðirin sem
bjó á heimilinu sá aldrei neitt á
dóttur sinni, hvað þá að hún
yrði vör við einhverja glæpi
framda í Iítilli fbúð, þó að hún
hafi átt að vera sofandi í næsta
herbergi og reglan væri sú að
hurðir væru opnar á milli her-
bergja. Þetta er auðvitað með
mjög miklum ólíkindum svo al-
varlegir ofbeldisglæpir sem það
voru, sem áttu að hafa gerst á
heimilinu. Engin vitni voru að
brotunum sem sakargiftir lutu
að. Það voru bara þau tvö til frá-
sagnar, maðurinn og stúlkan.
Það er auðvitað óskemmtilegt,
að þurfa að segja ffá viðkvæm-
um efnisatriðum þessa sorglega
máls á opinberum vettvangi.
Það er hins vegar nauðsynlegt,
vegna þess að búið er með mjög
hlutdrægum málflutningi og
beinum rangfærlsum að kalla
ffam dóm hjá almenningi um að
þessi maður sé sekur, þrátt fyrir
sýknudóminn. Sökin liggur hjá
því fólki sem það verk hefur
unnið.
Við getum spurt okkur að því,
hvort það sé nóg að tilnefna
bara sálfræðinga og geðlækna til
að skoða fólkið og gera upp á
milli þess hvor segir satt. Ef það
væri nóg til sönnunarfærslu í
opinberu máli þá getum við
spurt okkur hvort það sé bara
nóg þegar maður ásakar annan
um hvers konar ofbeldisbrot að
kalla út sálfræðinga og geð-
lækna í þessu skyni. Þarf lög-
reglan þá nokkuð að rannsaka
vettvanginn? Þarf hún nokkuð
að taka fingraför eða gera athug-
anir á áþreifanlegum sönnunar-
gögnum? Þarf nokkuð að kalla
til vitni?
Menn verða að
skilja að sönnunar-
færsla í opinberum
málum er ekkert
gamanmál. Þar er
leitað eftir áþreifan-
legum sönnunar-
gögnum. Fáist þau
ekki er sjaldnast
ákært, hvað þá
dæmt, eins og
nokkrir dómarar
vildu þó gera í þessu
máli. Eg held að
þeir hafi látið undan
pressunni sem ég
nefndi áður. Því
miður.“
sem við greiðum fyrir þessa
meginreglu, þó ég telji sterkar
líkur standa gegn því að það
gjald hafi verið greitt í því máli
sem við höfum verið að tala um
hér.“
- Nú hefur Hæstaréttur verið
harðlega gagnrýndur fyrir sýknu-
dóm sinn. Hvað segirðu um þá
gagnrýni?
„Það er auðvitað nauðsynlegt
að dómstólum sé veitt aðhald
með gagnrýni. Við megum ekki
banna þeim að tala sem vilja
gagnrýna dómstólana, heldur
„Það kom einnig fram í
þessu máli, að stúlkan
hafði orðið uppvís að
því að bera kennara
sinn röngum sökum um
kynferðislega áreitni.
Um þetta var ekki margt
sagt í hinum birtu dóm-
um, sjálfsagt af tillits-
semi við stúlkuna og
aðra sem því máli
tengdust. Eins og múg
æsingin gegn mannin-
um hefur þróast er
nauðsynlegt að dómar-
arnir á götunni fái að
vita um þetta.“
ekki þeim sem vilja gagnrýna þá
á ómálefnalegum grundvelli eða
þeim sem vilja gagnrýna dóm-
stólana án þess að kynna sér
málin. Allir hafa rétt á að tjá sig
á sínum forsendum og þeir sem
sjá veilurnar í gagnrýninni taka
þá til máls á móti. Gagnrýni,
sem ekki er nægilega studd efn-
islegum rökum, getur valdið
mildu írafári í augnablikinu en
þegar frá líður fellur hún dauð
og ómerk vegna þess að það var
ekki nægilegur grundvöllur fyrir
henni. I þessu tilfelli er gagn-
rýnin afar óréttmæt. Almenning-
ur á Islandi á að fagna því að
dómstóllinn skuli gegna skyldu
sinni í erfiðu máli af þessu tagi.“
Davíð og Ólafur Ragnar
- Snúum okkur að öðru, það er
sagt að þú hafir mikil áhrif í
'pólitíkinni á bak við tjöldin.
„Eg vona að ég hafi stundum
einhver áhrif með sjónarmiðum
mínum, sem ég hef oft verið
duglegur að birta opinberlega.
Kannski spyrðu vegna þess að
ég á marga vini sem gegna
ábyrgðarstöðum í þjóðfélaginu.
Við Davíð Oddsson erum til
dæmis persónulegir vinir og
það er kannski þess vegna sem
menn halda þessu fram. Vinir
ræða saman og bera jafnvel
saman bækur sínar og það get-
ur vel verið að ég hafi einhvern
tímann haft einhver áhrif á
Davíð en þá meira og minna án
þess að vita mjög mikið af því
sjálfur. Hann hefur líka áreið-
anlega haft áhrif á mig.“
- Hvað meturðu mest við Dav-
íð Oddsson?
„Hann hefur skoðanir sem
hann er tilbúinn að standa við,
þótt hann þurfi líka stöðu sinn-
ar vegna að sýna vissan sveigj-
anleika á stundum. Eg held að
yfirgnæfandi meirihluti stjórn-
málamanna okkar sé fólk sem
skiptir engu máli. Þetta er fólk
sem einhvern tímann kann að
hafa haft hugsjónir en er kom-
ið inn á braut þar sem það set-
ur sjálft sig í öndvegi. I stað
þess að fylgja fram skoðunum
sem það hefur sannfæringu
fyrir að séu réttar eða setja sig
inn í mál til að taka afstöðu þá
er það sífellt að hlusta á um-
hverfið og taka síðan þá af-
stöðu sem þægilegast er að
taka og „kemur sér best pólit
ískt“. Með öðrum orðum: Þetta
eru leikbrúður á sviði og það
skiptir í raun og veru engu máli
hver leikur hlutverkið, það
verður alltaf eins leikið. Yfir-
gnæfandi hluti stjórnmála-
manna hér á landi er að mestu
leyti þessarar gerðar. Það sem
ég hef metið mest við vin
minn, Davíð Oddsson, er að
hann er ekki svona.“
- Þú getur verið ansi harður í
horn að taka og lést til þin taka
i forsetakosningunum síðustu.
Hefur viðhorf þitt til Ólafs
Ragnars eitthvað breyst?
„Nei. Ég vék sæti mínu sem
formaður yfirkjörstjórnar í
Reykjavík í forsetakosningun-
um af ástæðum sem ég gerði
þá ítarlega grein fyrir. Ég hafði
í starfi mfnu sem málflytjandi
nokkrum sinnum þurft að eiga
við hann samskipti sem voru
þannig að mér fannst það al-
gjörlega óviðeigandi að ég sæti
sem formaður yfirkjörstjórnar í
einu af kjördæmum landsins
meðan hann væri að taka þátt í
forsetakosningum. Sú afstaða
mín sem olli þeirri ákvörðun er
sú sama í dag og hún var þá.“
- Finnst þér Ólafur Ragnar
hafa staðið sig vel i embætti?
„Hann gerir sumt sæmilega
en það er hins vegar margt
annað sem mér líkar miður.
Mér finnst hann vera of sjálf-
hverfur, það er eins og hann
telji sig nánast vera konung og
finnist að þjóðin eigi að með-
höndla sig þannig. Hann dreg-
ur til dæmis fjölskyldu sína inn
í embættisfærsluna eins og
kóngafjölskyldur gera í útlönd-
um og fer á margan hátt fram
með þeim hætti að mér Iíkar
það ekki. Hann er að mínu
mati eins gott dæmi og hugsast
getur um mann sem á sér bara
eina hugsjón: sjálfan sig. Fram-
koma hans í farsanum um nýju
ástkonuna er ömurleg og emb-
ættinu til minnkunar. Þar var
hann sjálfur eini höfundur
handritsins."
- Hefurðu alltaf verið svona
hreinskilinn?
„Ég er kannski haldinn þeim
annmarka að hafa skoðanir á
hlutunum og skammast mín
ekkert fyrir þær. Ég vil vera
sanngjarn og tel mig vera það.
En ef ég er búinn að komast að
niðurstöðu sem ég hef sann-
færingu fyrir þá vil ég fylgja
henni fram. Það er heiðarleika-
mál fyrir mig, enda reyni ég þá
að útskýra hvers vegna ég hef
þá skoðun. Ef ég á tveggja
kosta völ, annars vegar að segja
það sem ég verð gagnrýndur
fyrir, og hins vegar að segja
eitthvað sem ég hef ekki sann-
færingu fyrir til að forðast
gagnrýni þá vel ég tvímælalaust
fýrri kostinn."
- Svona i lokin. í hugum
sumra hafa lögmenn þá ímynd
að vera kaldrifjaðir menn sem
séu tilbúnir að svikja sannfær-
ingu sína ef þeir vinni málið.
„Lögmannsstarfið er mjög
göfugt starf. Það er grundvall-
aratriði í réttarríki að starfandi
séu sjálfstæðir lögmenn sem
óttalausir geta tekið að sér bar-
áttu fyrir hagsmunum einstald
inga og málstað á lagalegum
forsendum, meðal annars gegn
ríkjandi þjóðfélagsvaldi. Fólk
segir oft að því lfki ekki vel við
lögfræðinga og talar jafnvel um
þá sem þrjóta. Þegar eitthvað
bjátar á hjá þessu fólki, hvert
leitar það þá eftir aðstoð? Það
leitar til „þrjótanna" vegna þess
að þeim treystir það best.“