Dagur - 20.11.1999, Qupperneq 17

LÍFIÐ í LANDINU
LAUGARDAGUR 20. NÓVEMBER 1999 - 33
Sviptingar á sjávarslóð
Höskuldur Skarphéð-
insson hafði varla lært
að rata um varðskipið
Maríu Júlíu þegar fyrst
kom til átaka við Breta
og Þjóðverja um 12
mílna landhelgi íslend-
inga og tók þátt í æsi-
legustu atburðum
Þorskastríðanna á tæp-
lega 40 ára ferli sínum í
flota Landhelgisgæsl-
unnar. Ævisaga Hösk-
uldar „Sviptingar á sjáv-
arslóð" er nýkomin út
hjá Máli og menningu
og birtist hér kafli úr
bókinni:
SÍÐUSTU SVIPTINGAR
En Adam var ekki lengi í Paradís
því brátt kom í ljós að það var
ekki nema hluti flotans sem hafði
tekið þá ákvörðun að sigla út,
hinn lét reka og beið átekta. Til-
gangur þessara aðgerða var að
knýja bresk stjórnvöld til enn
harðari aðgerða, svo sem eins og
að Ijölga herskipum, fá tryggingar
fyrir veiðarfærum og fá bætt
aflatap. Að öðrum kosti skyldu
vopnin látin tala þótt sú krafa
væri ekki í hámælum höfð. Frei-
gáturnar og dráttarbátarnir sem
hreyfðu sig hvergi af miðunum,
skoruðu á þá togara sem voru á
leið út að endurskoða ákvörðun
sína og snúa við.
Síðdegis 6. maí komum við að
togaranum FD 252 sem dólaði
um Hvalsbaksmið undir vemd
freigátunnar Mermaid. Um
klukkan átta um kvöldið, er við
höfðum fylgt skipunum eftir um
nokkurn tíma, kastaði togarinn
rétt fyrir framan nefið á okkur og
einvörðungu að áeggjan freigát-
unnar. Var þá hringt út til að-
gerða. I sömu mund hóf
Mermaid að áreita Baldur og
kvaðst myndu, samkvæmt leyfí yf-
irstjórnar sinnar, tæta varðskipið í
spað ef það Iéti ekki af upptekn-
um hætti að trufla veiðar breskra
togara á alþjóðahafsvæði. Frá
klukkan átta til níu þetta kvöld
gerði skip hennar hátignar alls tíu
tilraunir til að sigla á Baldur með
það fyrir augum að hindra aðför
hans að togaranum. Klukkan níu
kom freigátan á mikilli ferð fram
með stjórnborðshlið varðskipsins
undir þröngu horni og var þeirri
ásiglingu svarað með því að snúa
Baldri undan hart til bakborða.
Vegna ákafa síns gætti Hafmeyjan
ekki að sér svo að hún fékk
stjórnborðshom Baldurs á kaf inn
á milli rifja og við það opnaðist
stór rifa í síðu hennar. Við þenn-
an áverka varð Hafmeyjunni svo
bumbult að hún dró sig í hlé og
hélt heim. En FD 252, sem sá í
hvert óefni var komið, hífði upp í
skyndi.
Rétt í þann mund sem þetta
gerðist barst ncyðarkall frá Tý en
freigátan Falmouth hafði þá siglt
á varðskipið og valdið á því stór-
skemmdunv Baldur.hélt þegar í
stað til móts við hann og í sam-
floti fylgdust skipin að inn fyrir
12 mílna mörkin. Um'nóttina lét
Baldur reka innan markanna við
Hvalsbak meðan hægðist um á
miðunum, en mo^rguninn, yfj^y,
Ekki tókst Diomede betur upp en svo að Baldri tókst að gera sig heimakominn og
fór inn á bar á þeirri bresku eins og segir í bók Höskuidar.
l?i
hélt varðskipið samkvæmt fyrir-
mælum inn á Berufjörð. Eftir að
Baldri hafði verið lagt við akkeri á
Gautavík klæddist sögumaður
kafarabúnaði og kannaði neðan-
sjávarskemmdirnar á Tý. Eftir þá
athugun var Guðmundi Kjærne-
sted skipherra gefin skýrsla sem
var vægast sagt dapurleg. Það var
sárt að þurfa að Iýsa hvernig Týr
var útleikinn, þetta fallega, vel
búna skip sem jafnan hafði verið í
fýlkingarbrjósti við að verja rétt
okkar. Nú var ljóst að það yrði að
hverfa af miðunum um ótiltekinn
tíma - þar yrði svo sannarlega
skarð fyrir skildi.
Um ellefuleytið um kvöldið var
akkeri létt og haldið út á Hvals-
bakssvæðið. Róluðum við þar um
slóðina en vorum samkvæmt fýr-
irmælum stjórnstöðvar varaðir við
að stofha til átaka. Virtust ráða-
menn í Reykjavík vera í uppnámi
eftir síðustu fréttir af gangi mála
á miðunum, enda höfðu þeir nú
fengið greinargóða Iýsingu á
bræðralagsást Breta sem út-
breiddasta blað landsins stagaðist
á sí og æ við landsmenn. Frétta-
maður ríkisútvarpsins, sem var
staddur um borð í skipi hennar
hátignar þegar atburðurinn gerð-
ist, hafði bæði með lýsingu og
myndatöku fært landsmönnum
inn í stofu raunsanna mynd af at-
Iotum fóstbræðra okkar í NATO.
Hinn 8. og 9. maí héldum við að
okkur höndum en fylgdumst með
athöfnum togaranna úr Ijarlægð.
Þann tíunda fengum við svo fyrir-
mæli um að láta andstæðing okk-
ar vita að við værum ekki bættir
við að verja rétt okkar og værum
óbrotnir þó að hið harðskeytta
flaggskip okkar væri úr leik í bili.
Miðdegis sama dag var komið að
stórum hópi togara að veiðum á
Stokksnesgrunni undir vernd frci-
gátnanna Galateu og Lowestoft
svo og dráttarbátsins Statesman.
Strax og varðskipið birtist kallaði
Galatea það uppi og varaði það
við að trufla breska togara á út-
hafinu, annars myndi það hafa
verra af. Var freigátunni svarað á
þann veg að hótanir hennar
^y'f^u ejagirjjj^mf^£jstörfj|jrð-
skipsins og myndi það sinna
skyldum sínum innan íslenskrar
Iögsögu hvað svo sem öllum yfir-
gangi og hótunum Breta liði.
Stefndi þá strax í átök þar sem
freigáturnar tóku til þess ráðs að
hindra siglingaleið Baldurs svo að
dráttarbátnum gæfist færi á að
sigla á hann. Skapaðist brátt
hætta af völdum Statesman þar
sem sigling varðskipsins var tafín
af stöðugri áreitni freigátnanna.
Með tilliti til aðstæðna var sú
ákvörðun tekin að láta undan síga
inn fyrir 12 mílna mörkin frekar
en að eiga á hættu stóráföll.
sem réttlættu ofbeldisverk sín hér
á miðunum með því að vitna til
alþjóðaréttar um úthafið, sem
reyndar var ekki til, brutu hvenær
sem þeim sýndist alþjóðalög um
landhelgi fullvalda ríkja, gáfu al-
þjóðasiglingareglum á hafínu
fangt nef og fótum tróðu stofn-
skrá Sameinuðu þjóðanna sem
þeir voru aðilar að. Þannig birtist
skinhelgi og hroki þessa marg-
rómaða lýðræðisríkis gagnvart
smáþjóð sem þeir töldu sig eiga
alls kostar við.
[...] Hinn 20. maí var svo hald-
ið austur eftir að við höfðum lok-
ið þessum verkefnum. [...] Við
létum reka í Reyðarfjarðardýpi og
héldum að okkur höndum vegna
dimmviðrisins og það gerðu
verndarskipin líka. Rétt fyrir há-
degi mældist freigátan Eastbour-
ne á mikilli ferð með stefnu á
varðskipið. Voru þá um leið gerð-
ar varúðarráðstafanir, neyðar-
hringing gefín til áhafnarinnar,
varðskipið sett á fulla ferð og snú-
ið undan ásiglingarstefnu freigát-
unnar. Freigátan Dundas var
skammt undan og fylgdist með.
Klukkan 12:15 hóf Eastbourne
beinar tilraunir til ásiglinga sem
reynt var að mæta með því að
snúa undan og vísa á hornin á
víxl eftir aðstæðum. Erfitt reynd-
ist að átta sig á örum stefnubreyt-
ingum freigátunnar í tíma vegna
þess að mælingar með ratsjá voru
ónákvæmar sökum nálægðar
skipanna. Einnig varð að hafa
vakandi gát á Dundas sem var
skammt frá og fylgdist með.
Klukkan 12:36 kom Eastbourne á
mikilli ferð frá bakborða undir
20-30 gráða homi og var varð-
skipinu þá snúið undan til stjór,
en of seint. Sigldi freigátan á bak-
borðshlið Baldurs og skrönglaðist
fram með síðu hans allt fram fyrir
forgálga. Þannig sigldu skipin
samsíða um nokkra stund og
hafði varðskipið ekki bolmagn til
að slíta sig frá Eastboume þótt
stýrið væri hart í stjór og notað
væri fullt vélarafl. Loks losnuðu
skipin þó hvort frá öðru og frei-
gátan bætti frekara áreiti. Eftir
Her stendur varðskipið Baldur í átökum við freigátuna Diomede ímars 1976 Eftir
rumlega 20 Wraumr til ásigiingar gerir Diomede hér lokaaðför að BaldrL
J,
Sigldi varðskipið eftir það suður
og vestur með Iandi allt til
Reykjavfkur.
Baldur dvaldi í Reykjavík dag-
ana 12.-15. maí en þann sext-
ánda hélt varðskipið úr höfn.
Haldið var rakleiðis út á miðin úti
fyrir Vestfjörðum þar sem margir
breskir togarar voru að veiðum.
Sökum þoku og brælu var horfið
frá því ráði að hefja aðför að þeim
að sinni, en þess í stað siglt inn á
Patreksfjarðarflóa í var. Þegar
þangað kom létti þokunni og nær
samstundis flaug Nimrod-njósna-
Ifugvél breska flotans yfír okkur
og hóf að útvarpa upplýsingum
um stað olsjcar og ferðalag. Bretar,
þessi átök sigldi varðskipið í átt til
íands til þess að kanna hvaða
skemmdir hefðu orðið og var
stöðvað um kaffíleytið innan línu.
Við athugun kom í ljós að for-
gálgafóturinn bakborðsmegin
bafði slitnað af sökkli sínum og
gengið fram um tvo metra, brot
hafði myndast við stjórnborðsfót
gálgans, þeir loftventlar sem voru
á þilfarshúsinu brotnuðu af og
gat kom á rafgeymarúmið. Þá
brotnaði hulstur utan af gúmmí-
bjarghát sem var á bakborðsbrú-
arvængnum. Skemmdirnar sem í
fljótu bragði mátti sjá á Eastbour-
ne voru tvær rifur á stjórnborðs-
hlið freigátunnar, qnnur á bógi
...» . - ---’ V . . .
hennar en hin neðan þilfars á
móts við fallbyssustæðið. Eftir
lauslega athugun á þeim
skemmdum sem varðskipið hafði
orðið fyrir var siglt áleiðis til
Seyðisfjarðar að lcita bráða-
birgðalagfæringar.
[...] Hinn 27. maf er Baldur var
á leið norður með línu sigldi frei-
gátan Salisbury F 32 í veg fyrir
hann og hótaði öllu illu ef varð-
skipið léti ekki breska togara í
friói á alþjóðahafsvæði. Síðar
kom freigátan Tartar til liðs við
Salisbury og herti á fyrri hótun-
um, en hvorugri freigátunni var
svarað. Þegar komið var norður til
móts við Berufjörð var siglt inn til
Djúpavogs og þrír fréttamenn frá
ríkissjónvarpinu sóttir í land, en
að því loknu var haldið aftur út á
miðin.
Utan við 12 mflna mörkin tóku
Dundas F 48 og Tartar F 133 á
móti varðskipinu en höföu engin
bein afskipti af ferðum þess.
Austur af Flvalsbaki var látið reka
yfír daginn en um tíuleytið um
kvöldið heyrðum við þegar frei-
gáturnar Achilles, Tartar og
Dundas ásamt dráttarbátnum Ll-
oydsman töluðu sig saman um að
hrekja Baldur burt af svæðinu.
Ekki stóð á framkvæmdum því
aðeins nokkru seinna birtust
Loydsman og Achilles á ratsjánni
og stefndu á varðskipið. I sömu
mund kallaði Tartar í Baldur og
sagði honum að snauta burt af
svæðinu, annars myndi hann
hljóta verra af. Var þá hringd við-
vörun til áhafnarinnar.
Freigátan Achilles og dráttar-
báturinn Lloydsman stefndu á
varðskipið og til þess að forðast
yfírvofandi hættu var Baldri
snúið undan norður með línu.
Skömmu seinna birtust freigát-
urnar Dundas og Tartar og
sigldu til skiptis í veg fyrir varð-
skipið með það fyrir augum að
tefja fyrir siglingu þess. Var Ll-
oydsman ætlað það hlutverk að
sigla á Baldur en dráttarbátur-
inn hafði ekki ganghraða á við
varðskipið og dróst smátt og
smátt aftur úr. Þegar freigátun-
um varð Ijóst að dráttarbáturinn
kæmi ekki að gagni hófu þær til-
raunir til að þvinga varðskipið
inn fýrir 12 mílna mörkin. Allur
þessi hamagangur stóð til mið-
nættis og skilaði engum árangri
því að Baldur hafði ekki þokast
feti nær 12 mílna mörkunum
þegar aðganginum lauk og eftir
mikinn remhing í þá átt gáfust
freigáturnar upp og sneru til
baka suður á bóginn. Kom okk-
ur á Baldri þá vel til varnar að
síðast er hann var til viðgerðar á
Seyðisfirði höfðu þeir heiður-
skarlarnir, starfsmenn Stefáns,
soðið 12 millimetra þykkar og
um 30 sentimetra breiðar járn-
plötur utan á horn og síður
varðskipsins sitt hvorum megin.
Fyrir þær aðgerðir þóttu horn
hans síður en svo aðlaðandi, og
ekki urðu umbæturnar til að
lokka freigátur Breta til frekari
fangbragða.
Ekkert markvert gerðist næstu
daga [...] Aðfaranótt 30. maí
héldum við út frá Eiðsvík í átt á
Hvalsbakssvæðið. Eftir hádcgið
bárust fréttir um að eitthvað
óvenjulegt væri í aðsigi og fljót-
Iega skildist okkur að til stæði að
breski flotinn sigldi út fýrir 200
sjómílna mörldn fljótlega. Við
vorum tortrv'ggnir vegna fýrri
reynslu en undir niðri kraumaði
þó eftirvænting og von um að
þetta væri á rökum reist. Við
höfðum í raun sýnt Bretum og
Þjóðveijum að útilokað væri að
stunda veiðar á lslandsmiðum án
samkomulags og í friði yiö okl^ur.