Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.1981, Síða 25

24
25
DAGBLAÐIÐ& VÍSIR. LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1981.
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1981.
HUOPA SPRETTI
FRÁ RAWALPINM
IL REYKJA VIKUR
Gegnum sama hlut
verki og IMorræna
húsið
einn mánuð i að aka yfir til austur-
strandarinnar, þræddum Bandarikin i
rólegheitum, börnin fjögur, konan og
ég.”
Hljóp á spretti alla
leið hingað
Næstu tvö árin var dvalið um kyrrt i
Washingtonborg. Þá lá leiðin til
Pakistan.
„Já, Pakistan var ekki með friðsæl-
ustu stöðunum á þessunt árum, innan-
landsdeilurnar í hámarki og við mátt-
um gjöra svo vel að horfa upp á Ali
Bhutto hengdan.
í borginni Rawalpindi hafði ég stora
og bjarta skrifstofu sem lá við aðalgöt-
una. Þar var stærðargluggi sem þakti
svo til einn vegg skrifstofunnar og
veitti dásamlegt útsýni yfir þessa fall-
egu borg.
Dag einn datt einhverjum brjálæð-
ingnum frá Saudi-Arabíu í hug að
sprengja upp moskuna i borginni, aðal-
helgistað borgarbúa. Illar tungur voru
fljótar að láta það berast að hér hefðu
Bandaríkjamenn staðið að baki og þar
með var friðurinn endanlega úti. Borg-
arbúar lögðu þúsundum saman til at-
Valdi ekki Víetnam
sjálfur
lögu við skrifstofu okkar með skothrið
og öllu tilheyrandi. Það var þvi ekkert
annað að gera en að taka til fótanna og
hlaupa allt hvað af tók. Þeim hlaupum
linnti ég svo ekki fyrr en hér við Nes-
hagann í Reykjavík.”
Hef séð megnið af
landinu af hestbaki
,,Ég held að okkur hafi hvcrgi i
heiminum liðið eins vel og hér á ís-
landi. Hér er allt til alls við hendina og
stórkostlegt umhverfi til að ala börnin
sín uþp í.”
Þau eru fjögur eins og áðut kom
l'ram og öll heyra þau undir táningaald-
urinn, tveir strákar og tvær stelpur.
,,Krakkarnir kunna frjálsræðinu hér
mjög vel og eru fljót að aðlagast is-
lenskum unglingum. Stelpurnar spila
fótbolta með KR, vinna i flski á suntrin
og kunna því vel að geta óhultar l'arið
hvert sem er og hvenær sem ér. Konan
var líka lljót að eignast kunningja,
þekkir senniiega orðið fleira fólk en ég,
þó ótrúle<t sé."
Einu óþægindin sem þó hafa vanist
furðufljótt eru skólaganga. Á hverjunt
morgni þurfa krakkarnir að rifa sig
upp og fara suður til Keflavíkurflug-
vallar í skólann þar. Það má því með
sönnu segja að Tom og fjölskylda l'ari á
fætur við fyrsta hanagal, eða fljótlega
upp úr klukkan fimm á morgnana.
Það kemur kyndugur svipur á Tont
þegar við spyrjum um hvað hann geri í
frístundum.
„Fristundir, hvað er nú það? Ég vissi
varla að þetta orð væri lil i málinu.
Annars, svona án gamans, þá reynum
við yfirleitt að ferðast sem mest um
landið þegar tími gefst til og þá helst á
hestbaki. Ætli við séum ekki búin að
sjá mest allt landið nema Austfirði frá
þeim sjónarhóli.”
Eiga þau kannski hesta sjálf?
„Nei, því miður hef ég ekki haft efni
á þeim munaði ennþá, en hef þess í stað
boðið aðstoð mína sem hestasveinn um
allt land og þannig fengið að njóta
kynna við þarfasta þjóninn.”
Hér í bænum er helsta afþreyingin sú
að bregða sér í Vesturbæjarlaugina
Nú nóg um starfið hér i bili og snú-
um okkur að manninum Tom Martin
sjálfum.
Hann er fæddur og uppalinn í New
York borg, sonur stórborgarinnar í
orösins fyllstu merkingu.
„Pabbi var prentari og var með lít-
inn atvinnurekstur sjálfur, en efnahag-
urinn var ekkert sérlega beysinn þrátt
fyrir það. Ég byrjaði að vinna fyrir mér
mjög ungur og vann alla mína skóla-
göngu fulla fjörutíu stunda vinnuviku
með náminu til að standa straum af
kostnaði við það.”
Vá, hugsaði blm. uppfullur aðdáun-
ar yfir þessum dugnaði, en Tom brosti
og héltáfram.
„Ég var ekkert undrabarn, því þetla
var mjög dæmigert í Bandarikjunum á
sjötta áratugnum. Þá voru skólar
Var álitinn
frekar róttækur
En það var fleira sem Tom gaf sér
tíma til á háskólaárunum en að lesa
skruddur og skúra gólf. Félagsmál
stúdenta tóku snemma hug hans allan
og var hann kosinn forseti nemendafé-
lags háskólans. Og á þessum árum var
vaxandi hreyfing fyrir því að berjast
fyrir bættum kjörum hinna lægst laun-
uðu.
„Já, ég hellti mér fljótlega út í stúd-
entapólitikina og mikill tími fór I að
starfa með fátækustu íbúum New York
borgar. Við stóðum fyrir þvi að skipu-
leggja verkalýðshreyfingar og vorum
duglegir að standa fyrir verkfallsað-
gerðum til að knýja á um kröfur um
bætt laun. Það voru blökkumenn og
innflytjendur frá Puerto Rico sem verst
voru settir og stundum blossuðu upp
miklar óeirðir. Oftar en einu sinni var
manni stungið inn fyrir mótmælaað-
gerðir en þar sem ég var forystumaður
nemenda í háskólanum og naut ákveð-
innar virðingar í samræmi við það,
komst ég aðeins einu sinni á opinberar
skrár fyrir athæfið.
Sennilega var ég álitinn mjög rót-
tækur en í dag vefst merking þess orðs
mjög fyrir mér. Ef það er róttækt að
berjast fyrir jöfnum mannréttindum,
þá hef ég líklega átt þá nafnbót fyllilega
skilið. Ég gerði að minnsta kosti mitt
besta og 1957 var ég kominn svo á kaf í
Maður hlœr ekki upphátt að háttvirtum alþinpis-
manni. (Myndir-Friðþjófur).
„ísland er besta landið sem ég hef
dvalist í til þessa, loftslagið er dásam-
legt, fólkið yfirleitt indælt og það
versta sem yfir mig hefur dunið hér er
Ólafur Ragnar. Verra gat það sosum
verið.”
Sá sem þessi orð mælir er starfs-
maður bandarísku utanríkisþjónust-
unnar og hefur starfað víða um heim
síðastliðin tuttugu ár. Staðirnir, sem
honum hafa verið valdir, hafa ekki allt-
af verið af friðsamara taginu svo sem
Suður-Amerika, Víetnam þegar striðið
var í algleymingi þar og í Pakistan voru
innanlandserjur í hámarki þann tíma
sem hann dvaldist þar. Það er því
kannski ekki að furða þó ísland sé
honum nokkurs konar paradís á jörð
eftir langan og litríkan feril.
Tom Martin heitir hann og veitir
Menningarstofnun Bandarikjanna við
Neshaga forstöðu. Flestir kalla hann
bara Tom að góðum og gömlum ís-
lenskum sið og það er einmitt sá sami
Tom og starf hans, sem við viljum
kynnast örlítið nánar.
Þær stjórna
stofnuninni
Það er á efstu hæð hússins við Nes-
haga sem skrifstofur Menningarstofn-
unarinnar er að finna, á bak við alls
kyns lása og öryggisúlbúnað. Varla
hal'ði blaðamaður náð upp á stigapall-
inn þegar dyrnar opnuðust af sjálfu sér
að því er virtist. Og við getum ekki látið
vera að spyrja til hvers allur þessi út-
búnaður sé, ef engin þörf sé á að gera
grein fyrir ferðum sinum áður en þrýst
er á hnappinn og hleypt inn.
„Þetta var sett upp hér fyrir mörgum
árum þegar farið var að gera atlögu að
sendiráðum viða í Evrópu. Þetta var
einungis öryggisráðstöfun og látin
ganga jafnt yftr allar stofnanir, sama í
hvaða landi var,” segir Tom, en bætir
við að notagildið sé sáralítið hér.
Skrifstofan er björt og rúmgóð,
frammi fyrir sitja starfsstúlkurnar sem
sumar hverjar eru búnar að vinna
þarna um árabil. ,,Það eru í rauninni
þær sem stjórna stofnuninni og segja
mér fyrir verkum,” segir Tom. Á sömu
hæð er aðsetur blaðafulltrúans, sem
meðal annars sér um að senda út öll
þau rit er stofnunin dreifir hér á landi.
„Það eru aðallega þrjú timarit sem
við dreifum hér og einungis til þeirra
sem óska eftir áskrift. Aðrar upplýsing-
ar eru ofl sendar til fjölmiðla, en það er
af og frá að við séum að reyna að troða
einhverju lesefni inn á íslendinga.”
Við rekum augun í eitt tímaritanna
„Problems of Communism”, eða
„Vandamál kommúnisma” og viljum
forvitnast um hverjir séu áskrifendur
að slíku blaði.
„Þeir eru vel á annað hundrað,”
segir Tom og bætir við hlæjandi að það
sé fólk af öllum stærðum og gerðum,
bæði rautt og blátt.
Ameríska bókasafnið er til húsa á
neðri hæðinni og er opið alla daga vik-
Algengt að vinna
fulla vinnu með
náminu
tsland er dásamlegt. Hvar annars staðar í heiminum hefði maður svo stórkostlegt átsýni, sundlaug og sána í nœsta húsi, að ógleymdum
Mímisbar handan við hornið.
Spænskir eru sér-
lega viðkunnanlegir
Árið 1961 gekk Tom til liðs við
utanríkisþjónustu Bandaríkjanna og
hefur starfað þar síðan. Við spyrjum
fyrst hvort róttæk verkalýðsbarátta á
árum áður hafi ekkert hamlað honum
inngöngu þar.
„Nei, í þjónustunni er að finna þús-
Ég var álitinn mjög róttœkur á stúdentsárunum og
fékk að gista steininn oftar en einu sinni.

Það passar ekki að diplómatar séu með puttana ofan
í menningarstarfsemi af þessu tagi.
SPJALLAÐ VIÐ
\
Viðráðum
okkur sjálfir
Menningarstofnunin heyrir að nafn-
inu til undir bandariska sendiráðið og
sem vonlegt er í ókunnugu landi, eru
tengslin þar á milli allnokkur.
„En við heyrum undir sitt hvort yfir-
valdið í Washington enda passar alls
ekki að pólitískir fulltrúar séu með
puttana ofan í menningarstarfsemi af
þessu tagi. Þá er hætt við að þeir reyni
að stjórna of miklu, setja menninguna
á pólitiskan bás. Það hafa þekkst dæmi
um að diplómatar vilji ýta listamönn-
um, eða öðrum sem að menningar-
málum starfa, til hliðar, vegna þess að
þeir þyki of vinstri sinnaðir. Við ráðum
okkur sjálfir hér og leggjum áherslu á
listina listarinnar vegna, en reynum að
skipta okkur sem minnst af pólitík.”
baráttuna að ég ákvað að yfirgefa
staðinn í bili og dreif mig í farmennsku
í eittár.”
Innanrlkismálin eru
efst á baugi
í framhaldi af þessu spjalli er eðlilegt
að spyrja um verkalýðsmál í Bandaríkj-
unum í dag. Blm. hefur gert sér
ákveðnar hugmyndir úr bíómyndunum
um stóra feita kalla með Havana-
vindla og harðkúluhatta, sem stjórni
verkalýðshreyfingunni í nafni peninga-
valdsins. Er verkalýðshreyfingin virk í
Bandaríkjunum?
,,Já, svo sannarlega og það hefur
ekki síst komið í Ijós nú upp á síðkastið
þegar viðbrögð við efnahagsaðgerðum
núverandi stjórnar eru vægast sagt
mjög hörð.
Það er algengur misskilningur að
Bandaríkjamenn hugsi aðeins um
heismmálin, séu með skrekk vegna
kjarnorkukapphlaups og valdaskipt-
ingar um veröld alla. En hinn almenni
Bandaríkjamaður hefur takmarkaðan
áhuga á þessum málum. Hans vanda-
mál heima fyrir eru það sem efst er á
baugi og harðast er barist fyrir. Þetta
kemur ekki síst fram í kosningum.
Þegar fram fara bæjar- og sveita-
stjórnakosningar má ganga að því vísu
að næstum allir mæta galvaskir að
kjörborðinu, en minna fer fyrir áhug-
anum þegar kjósa á til þings eða for-
seta.
Og áfram í framhaldi af verkalýðs-
tali, hvað finnst Tom um verkalýðs-
hreyfinguna hér á landi.
,,No comment, (ekkert svart),” og
við þaðsitur.
undir manna sem komist hafa á skrá
fyrir alls kyns mótmæli og baráttu en
það hefur engin áhrif á starfshæfni
þeirra.”
Fyrstu tvö árin í þjónustunni starfaði
Tom í Bolivíu og sé litið á starfslista
hans er áberandi hversu miklum tíma
hann hefur eytt í Mið- og Suður
Ameríku. Er einhver sérstök ástæða?
„Líklega hefur vald mitt á spönsku
og portúgölsku fyrst og fremst
orsakað það að mér voru valin störf á
þessum slóðum. Þar fyrir utan kann ég
sérlega vel við fólk af latneskum upp-
runa, það er svo einlægt og opið. Því
hafði ég þegar kynnst i New York þar
sem latnesk áhrif fara sívaxandi og svo
spillti sjálfsagt ekki fyrir áhuganum að
konan mín, Maríela, er frá Columbíu.
Störf mín hafa verið margþætt í
gegnum tíðina, en þó yfirleitt beinst að
hvers konar ráðgjöf í sambandi við
þróunar- og hjálparaðgerðir í þessum
löndum. Víðast hvar í S-Ameriku eru
óeirðir daglegt brauð og við fórum
ekkert varhluta af því. Vorum orðin al-
vön byssutingjum og jafnvel hneppt í
gíslingu einu sinni. Sennilega er hæpið
að segja að slíkir hlutir venjast, og þó.
„Víetnam er sérkapítuli i starfi
mínu. Þar var ég á meðan átökin voru
hvað hörðust og megnið af tímanum
dvaldi ég úti á landsbyggðinni þar sem
skæruhernaður var í algleymingi. Áður
hafði ég eytt heilu ári í að læra víet-
nömsku, svo lungumálið var ekki til
trafala.
Annars er mjög erfitt að lýsa
þessum tíma. Best er líklega að orða
það þannig að ég fór ekki til Víetnam
aðeigin ósk.”
Eftir Víetnamdvöl lá leiðin til Para-
guay og þar var staldrað við i tvö ár.
„Þá fengum við loksins langþráð frí.
Heilt ár á fullum launum til að gera
hvað sem ég vildi, það var stórfenglegt.
Ég ákvað að fara aftur í skóla og valdi
háskólann í Los Angeles. Sá staður
varð fyrir valinu vegna þess að ég
þekkti litið sem ekkert til vesturhluta
Bandaríkjanna áður og vildi gjarnan
kynnast honum betur. I L.A. lærði ég
portúgölsku og stúderaði einnig þróun
efnahagsmála í þriðja heiminum. Að
loknu þessu stórfenglega ári, tókum við
unnar. Þar er að finna mikið úrval les-
efnis af öllum toga. Vanti þig upplýs-
ingar um listir, tæknimál, skipulags-
mál, tónlist, læknisfræði eða hvað
annað sem þér dettur í hug, þá má
ganga að því svo til visu að sitt lítið af
hverju er um það að finna í þessu bóka-
safni.
„Starfsemi bókasafnsins er í raun
meginþáttur stofnunarinnar,” segir
Tom. „Hingað kemur á hverjum degi
fjöldi fólks, aðallega þó nemendur og
alls kyns hópar og ekki einungis til að
lesa bækur eða tímarit, heldur einnig til
að skoða myndir og myndbönd með
margvislegu efni á. Við reynum að
bjóða upp á sem fjölbreyttasta
fræðslu, setja upp sýningar, fá fyrirles-
ara og hvað annað sem ,ið teljum að
íslendingar geti haft áhuga á. Það má
segja að Menningarstofnunin hafi
sama hlutverk og Norræna húsið, það
er að stuðla að sem bestum menningar-
legum tengslum og samskiptum milli
Bandaríkjanna og íslands. Þetta er
ekki síður mikilvægur þáttur en stjórn-
málin.”
TOMMARTIN,
FORSTÖDUMANN
» MENNINGAR-
STOFNUNAR
miklu færri og háskólamenntun vega-
bréf sem tryggði fólki aðgang að
góðum stöðum og velmegun. Menn
lögðu mikið á sig til að ljúka dýru há-
skólanámi og láta þessa drauma rætast.
Helst var að maður fengi vinnu í stór-
mörkuðunum og svo á kvöldin við
eftirlit eða bara skúringar niður á Park
Avenueá nóttunni.
í dag hefur þetta breyst mikið og
ólíkt meiri fjöldi sem lýkur háskóla-
námi í dag.”
En hvað veldur, hefur menntuninni
hrakað, eru kröfurnar minni?
,,Nei, ég vil ekki orða það á þann
veg. Hins vegar hafa kröfur samfélags-
ins aukist til muna með vaxandi vel-
megun og það sama á við held ég víðast
hvar i hinum vestræna heimi, Iíka hér á
íslandi.”
daglega og i gufu út á Kvisthaga. „Alli
hérna rétt við bæjardyrnar, hvað viljið
þið hafa það belra,” segir Tom.
Herstöðin frekar
baggi en hitt
Það er farið að liða að lokum þessa
samtals, en varla er liægt að sleppa
Tom Martin án þess að miiinasi aðeins
á sívinsælt hitamál, dvöl varnarliðsins
á KeHavikurflugvelli.
„Já, það fer náttúrlega ekkert fratn
hjá okkur frekar en öðrum að hér á
landi eru bandarískir hermenn. Og þvi
miður er reynl að nota dvöl þeirra hér
til að torvelda okkur störfin. En að
öðru leyti vitum við litið sem ekkerl af
þeim og hálf láránlegt að vera að
blanda starfi að menningarmálum við
svo viðkvæmt, stórpólitískt mál. Það
hefur óneitanlega leitt af sér að her-
stöðin er frekar baggi á okkur en hitt.”
Ekki er langt síðan að starfsemi
Menningarstofnunar varð aðalum-
ræðuefni þingmanna á hæstvirtu
Alþingi og var þar ýjað að alls kyns
miður góðum starfsaðferðum. Hvað
finnst Tom Martin um slikar fullyrð-
ingar?
,,Ja, hvað á maður að segja, það er
hæpið að hlæja upphátt að háttvirtum
alþingismanni. Við Ólafur Ragnar
höfum reyndar aðeins hist einu sinni,
en þrátt fyrir þaðer hann sennilega það
versta sem ég hef lent i hér. Þessi vit-
neskja sem hann þykist búa yfir er eitt-
hvað sem hefur alveg farið fram hjá
mér. Kannski hann hafi uppgölvað
þetta allt saman hér á árum áður, þcgar
hann var vist svo til daglegur gestur hér
á stofnuninni. Alla vega er þá l'arið að
slá i þessa vitneskju því lítið hefur l'arið
fyrir komunt hans síðan ég tók til
starfa. Ekki þar fyrir, að hann er alltaf
velkominn.”
Og þetta látuni við heita lokaorð
Tom Martins að sinni. Margt af þvi
sem rætt hefur verið væri efni i viðtal
út af fyrir sig, en þannig vill það ol)
verða þegar sest er niður með fólki sem
lifað hefur fjölbreyttu og ævintýralegu
lifi. En hér setjum við punktinn . . .