Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.1981, Blaðsíða 4

4
DAGBLAÐIÐ& VtSIR. LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 1981.
Bókakynning DB & Vísis
Höfundur þessarar bókar, Júlía Gatter-Klenk, er þýzk
blaðakona, sem talar pólsku reiprennandi og hefur lengi haft
áhuga á pólskum málefnum.
Hún var stödd af tilviljun í Gdansk í sumarleyfisferð í ágúst
1980, þegar verkfall samstöðu hófst. Hún varð fyrsti vestrœni
blaðamaðurinn, sem kom inn á verkfallssvœðið og átti fyrsta
viðtalið við Lech Walesa.
Júlía dvaldist síðan á staðnum, fylgdist með öllu og varð náinn
trúnaðarmaður og vinur Leseks, eins og hann er kallaður
gœlunafni. Hvert sem hann fór fylgdist hún með honum og
viðtölin í þessari bók eru öll tekin í hita baráttunnar og eru því
einstök í sinni röð. Við fengum leyfi Fjölvaútgáfunnar til að birta
úr bókinni og fyrir valinu varð kaflisem heitir: Minnismerkið.
Ætli ég gefí mér ekki |
frest fram í júní.;
Og hvað hefur orðið úr Lek Walesaj
núna?
Þegar ég spyr hann þessarar spurn-l
ingar, situr hann á Sejm, dýrasta hótelij
Varsjár. Hann býr þar sem gestur ríkis-j
stjórnarinnar, kominn til höfuðborgar-|
innar að ræða við fulltrúa hennar. Þarj
hittir hann gamlan kunningja sinn Jagi-;
elski, Kania og forsætisráðherranni
ásamt fleiri framámönnum Póllands.
Hann er orðinn því vanur að umgang-
ast þessa stórlaxa í heimsóknum sinum
lil Varsjár.
Við verðum að fara inn í ráðstefnu-'
sal hótelsins til að tala saman. öryggis-
verðir hótelsins finna ekki annan betri
stað fyrir okkur. Henryk kemur inn
með okkur, en utan við salardyrnar
standa tveir herramenn með hinar auð-
þekktu breiðu axlir. Andrúmslol'liö í
þessum risastóra sal er ekki beint nota-
legl. Blindandi birta frá flúorljósum,
kuldaleg ráðstefnuborð og á framvegg
risastór mynd af Lenin. Walesa kann
engan veginn við sig hér inni: ,,Ég hef
eiginlega engan tíma til að lala við þig.
Ég á að hitta aðstoðar-forsætisráðherr-
ann klukkan 10. Ég verð sjálfsagl of
seinn á þann fund.”
Já, auðvitað kemur hann of seint,
eins og venjulega. En flestir afsaka það
við hann. Fáir aðrir, i öllu Póllandi,
eru önnum kafnari en hann um þessar
mundir.
Hann sýpur á teinu, brennir sig á
fingrunum. Alltaf er teið svona sjóð-
andi heitt.
„Helst vildi ég taka fyrir öll viðtöl
við blaðamenn. En það gengur víst
ekki. Þeir styðja markmiö okkar. Og
ekki myndi ég heldur kunna við að loka
dyrunum á þá sem stóðu með okkur á
erfiðleikastundunum og gerðu allt hvað
þeir gátu fyrir okkur. Ég hef annars
lært ýmislegt síðan í verkfallinu í ágúst.
Ég umgengst mest vini mína, tek aðra
varla alvarlega lengur. í rauninni er
það aðeins eitt stórt baráttumál, sem ég
er aðglíma við og það þekkir þú.”
Ég endurtek spurningu mína, hvað sé
orðið úr Lek Walesa?
,,Ég er sá sami og ég hef alltaf verið,
aumur maðkur í moldu.”
Mig langar enn einu sinni að spyrja
þig um óttann. En þá á ég nú ekki
lengur við óttann frá ágústdögunum í
skipasmiðjunni, heldur hvort þú finnir
nú til einhvers nýs öryggisleysis og
óvissu.
„Nei, ég finn ekki til neins ótta. Ekki
einu sinni við sjálfan mig. Ég hef sjálfur
vald á mér, trúin hjálpar mér til þess.
Ég kem ekki auga á sumar þær hættur
sem þið blaðamenn málið á vegginn.”
Er þá ekki hætta á því að hann of-
metnist?
„Nei, ég ofmetnast ekki. Ég hef
varla við að lýsa því yfir opinberlega,
svo það komist örugglega til skHa, að
persónuleg skoðun mín skiptir ekki
máli. Ég geri aðeins það sem samtökin
fela mér. Nú, ég er nú einu sinni ráðinn
til að framkvæma. Ég er ekki annað en
fyrirsvarsmaður þeirra og verð að upp-
fylla þær skyldur sem þau leggja mér á
herðar. Ég er einfaldlega maður, sem
hefur fengið það hlutverk að ganga
fram fyrir skjöldu.”
En það þýðir þá ekki að hann sé l'ar-
inn að líla á sig sem stjórnmálamann?
,,Ef einhver gæti skilgreint það, í eitt
skipti fyrir öll, hvað stjórnmálamaður
eða stjórnmál væri. Ég veit ekki ná-
kvæmlega hvað það felur i sér, því get
ég heldur ekki dæmt um það sjálfur
hvort ég hef villst inn á þá braut. Ef þú
átt við þá viðu merkingu, að allar að-
gerðir sem ég tek mér fyrir hendur hafi
einhverja pólitíska þýðingu, þá ætti ég
að vera það. En meðan það hefur ekki
verið afmarkað skýrt og greinilega
hvað sé pólitiskt, leyfi ég mér að halda
last við að ég sé enginn stjórnmála-
maður.”
Nú hittir hann oft forustumenn Pól-
lands og á ineð þeim marga fundi og
samtöl. Finnst honum ekki að álit og
virðing mannsins Lek Walesa hafi
aukist?
En hann svarar því með sinni sér-
kennilegu handahreyfingu, eins og
hann geti sópað frá sér þessari vitleysu.
Svar hans minnir meir á hvæs en mælt
mál: „Hlutverkið gildir einu, aðeins
mennirnir og málstaður þeirra.” i
Hvi svarar hann svona spurningu
með slíku offorsi og hvatvísi? Særir
hún hann?
„Nei, en segðu mér þá, má ég ekki
vera i misjöfnu skapi? Ég er nú bara
venjulegur maður. Stundum langan
mig að hlæja og oft að gráta. Er það
nema mannlegt, líka hjá mér? ”
Ég vik nú að spurningu sem sumir
samstarfsmenn hans eru farnir að
ympra á. Það hefur jafnvel komið fyrir
að honum er núið þvi um nasir opin-
berlega á fundum, hvort hann hafi ekki
lika orðið sér úti um persónulegan
ávinning í aðstöðu sinni. Þrátt fyrir
margítrekuð fyrirheit. Hvort það sé
ekki skiljanlegt að sumir baráttufélagar
hans undrist yfir því að hann hefur enn
getað fengið sér nýja og stærri íbúð,
húsgögn, bíl og fleira sem hann hefði
aldrei haft efni á sem réttur og sléttur
rafvirki? Enn fremur að þeir líti með
nokkurri tortryggni á vinsældir hans í
vestrænum fjölmiðlum.
,,Ég er hættur að nenna að fylgjast
með því hvað vestrænu blöðin skrifa
um mig. Ég geri skyldu mína, annað
ekki. Mig langar ekki hót til að komast
í alfræðibækur, enn síður að mér verði
reist minnismerki. Ég kæri mig ekki um
peninga og ég vænti sjálfum mér yfir-
höfuð einskis. Mér og fjölskyldu minni
hafa verið sköpuð vLss starfsskilyrði, svo
ég geti leitt til lykta það verkelni sem
mér hefur verið falið að vinna. Ég er
ekki vanur að hlífa mér. Hef ég nokk-
urn tíma heimtað mér fé fyrir öll þau
blaðaviðtöl sem ég gef ykkur. Ég skil
vel að þið blaðamenn eruð bara venju-
legir atvinnumenn, sem lakið stór laun
út á samtöl við mig. Það gleður mig að
einhver geti hagnast á mér. Það er
okkur líka hag. En vonandi minnist þið
þess einhvern tíma á hverjum þið urðuð
ríkir.”
Ég spyr um samband hans við vest-
ræn verkalýðsfélög, og hvort hann fái
þaðan hjálp og fjárhagslega aðstoð?
„Við höfum nú aðeins takmörkuð
tengsl við verkalýðsfélög í Japan,
Ítalíu, Frakklandi og Þýskalandi. Þau
tengsl eru ennþá á byrjunarstigi. En eitt
er víst að i slíku alþjóðasamstarfi
getum við ekki tekið á okkur neinar
pólitískar skuldbindingar. Einfaldlega
vegna þess að félagsskapur okkar mun
aldrei gegna neinu pólitísku hlutverki.
Við erum í sjálfu sér fúsir til skoðana-
skipta við þau, svo framarlega sem
engin skilyrði loða við. Sama gildir um
fjármálin. Við höfum fengið margar og
miklar gjafir, sumar hafa verið sendar
mér beint, aðrar beint á reikning verka-
lýðsfélagsins. Ég hef komið þvi öllu til
skila og engu haldið fyrir sjálfan mig.
Svo framarlega sem cngar skuldbind-
ingar fylgja fjárgjöfunum, erum við
fúsir að veita þeim viðtöku.”
Ég spyr hann hvort persónuleg mark-
mið hans séu orðin breytt? Hvort hann
gæti hugsað sér að taka við forustu-
hlutverki í ríkinu? Hvernig lítur fjöl-
skylda hans á framaferil hans? Ég verð
að spýta út úr mér spurningunum eins
og vélbyssa, því ég sé að sendiboði frá
hótelinu stendur þegar í dyrunum og er
farinn að tvístíga þar.
„Ég hef engar framtíðaráætlanir
fyrir sjálfan mig, ég hef eiginlega, í
augnablikinu, engan tima til slíks. Ég
kæri mig ekki um neitt vald. Persónu-
lega vildi ég rniklu heldur draga mig í
hlé og fara að sinna fjölskyldu minni.
En ég verð fyrst að reyna að uppfylla
allt sem mér hefur verið falið að gera.
Þegar því er lokið, gæti ég kannski
farið að snúa mér að einkamálum
mínum. Heima þurfa allir að líða undir
þessu áslandi, og ég sjálfur með, því ég
er í rauninni ákaflega hlédrægur og ró-
legur maður. Ég er hvorki gefinn fyrir
hyllingu né fagnaðarlæti. Helst vildi ég
láta sem minnst á mér bera. Það
verður alltaf erfiðara og erfiðara fyrir
mig að halda áfram að lifa svona. Ég er
engan veginn hégómlegur, en þó hef ég
gaman af fögrum hlutum. En allt í
hö'fi. Ég hef alltaf verið á verði með
sjálfan mig, að vfirstíga ekki viss tak-
mörk. Sú markalína er dregin af sið-
gæðiskennd minni og almennri skyn-
semi. Eg vil gjarnan skammta mér og
stundum fæ ég mér jafnvel neðan i því.
Ég hef yndi af fallegum stúlkum, — en
allt þarf að hafa sín takmörk eins og ég
sagði áður.
Ég er víst alltof opinn og ákafur. Það
hefur að vísu sína kosti, flýtir fyrir
málum. En stundum verður ákefð mín
iíka of mikil, svo hætt er við að ég koll-
sigli mig. Þá slaka ég á klónni, sest
niður og verð ægilega þreyttur.”
Hvort hann geti alltaf staðið við það
sem hann lofar í ákefðinni?
„Já, alltaf. Já, eiginlega. Af því ég
segi aldrei ósatt, né reyni á nokkurn
hátt að blekkja menn. Það getur verið
að ég finni ekki alltaf réttu orðin, en
það sem ég segi, er alltaf einlægt og
aldrei sagt til að haga seglum eftir
vindi. Ég nota sennilega oft á tíðum of
sterk orð, en ég er nú einu sinni bara
verkamaður og kann ekki þá list að
leika mér nieð orð.”
Heldur hann að hann taki oftar rétt-
ar eða rangar ákvarðanir?
„Það veit ég ekki. Mér er ómögulegt
að meta það sjálfur. Vafalaust verða
mér á margar villur. Besta ráðið til að
forðast mistök er að halda að sér
höndum og gera ekki nokkurn skapað-
an hlut. Sé maður hins mjög virkur, er
auðvitað meiri hætta á að gera villur.”
Við ákveðum að hittast aftur í
Gdansk í von um betra næði.
Ég kæri mig ekki um að vcra
neinn fulltrúi rikisstjórnarinnar.
En þið kærið ykkur heldur ekki um
aö skriödrekar aki á strætum.
Eftir áramótin hitti ég hann aftur í
Gdansk eins og um var talað, en þar er
heldur ekki neinn flóafriður. Mót-
mælaverkföll hafa blossað upp í öllum
landshlutum. Vinna er lögð niður af
ólíklegustu ástæðum. Á hverjum
vinnustað blandast saman að menn eru
í hefndarhug og vilja nota tækifærið til
að gera upp gamla og ógoldna reikn-
inga við alls konar hrokafulla embætt-
isgikki og forstjóra. Ástandið í Pól-
landi verður æ flóknara og óskiljan-
legra. Sjálfur Walesa er oft hættur að
botna upp né niður í þvi hvers vegna
er verið að leggja niður vinnu. En
fargið af öllu þessu öngþveiti leggst
auðvitað þyngst á hann. Nú verður
hann að æða um landið sem eins konar
brunaliðsmaður ríkisstjórnarinnar og
Samstöðu. Hann reynir að kasta,
klæðum á vopnin, talar og masar, og
nú espast hann jafnvel upp og byrjar að
skammast. Og þar sem hann hefur auk
þess tekið þetta hlutverk að sér í nafni
rlkisstjórnarinnar, vekur það kurr gegn
honum og fara að myndast i fjarveru
hans frá Gdansk fyrstu skipulögðu
andstöðuhóparnir á móti honum innan
Samstöðu. Þeir bera hann þeim sökum
'að hann sé orðinn of hallur undir ríkis-
stjórnina, of hógvær, gefi of mikið
éftir. Þeir vilja grípa til róttækari
ráða.
Samtal mitt við hann þetta kvöld í
Gdansk ræðst, eins og oftast áður, af
því sem er á seyði, þvi sem gagntekur
hann þá stundina.
„í byrjun var hreyfing okkar mjög
róttæk þó fæstir skilji enn út á hvað
það gekk allt saman. Síðan hefur fé-
lagsdeildin i Gdansk orðið skynsamari,
en landsnefndin og sum héraðsfélögin
hafa hins vegar orðið uppivöðslusam-
ari. Þess vegna dynja nú yfir öll þessi
heimskulegu verkföll. Það vorum við í
Gdansk, sem brutum ísinn og unnum
verkfall okkar. Nú þurfa allir hinir að
sýna að þeir Itafi lika krafta í kögglum,
en aðstaðan er gerólík, þeir þurfa ekki
að taka neina áhættu og ganga út frá
því sem gefnu, að alltaf sé gengið skil-
yrðislaust að öllum kröfum þeirra. Auk
þess snúast þessi verkföll þeirra að
mestu um hlægileg smámál. Öll síðustu
verkföll hafa verið samfelld röð
heimsku og ragmennsku. Kannski er
þetta þó fullsterkt til orða tekið. Ef vel
er að gáð má finna kröfur, sem rétt er
að taka alvarlega, aðrar kröfur voru
tómt bull, alger endaleysa.
Maður á ekki að fara í verkfall til
þess eins að breyta sýslumörkum eða
góma einhvern þjóf. Tíðarandinn er nú
einu sinni þannig, að allir eru þjófar.
En það veldur miklu meira raski að
fara að stræka út á þjófa. Til er líka
önnur leið: safna sönnunargögnum,
senda þau saksóknara og bíða. Það er
auðvitað vissara að halda afriti af sönn-
unargögnunum, — því maður veit
aldrei hverjum spillt yfirvöld reyna að
hlífa. En allir eiga að þekkja sinn rétt
og því er engin ástæða til að vera alltaf
í þessum skæruverkföllum eins og ein-
hverjir villingar. Svo kemur sú fluga í
hausinn á einhverjum að taka upp aftur
gamla stjórnsýslukerfið. Áður voru
héraðsráðin 17, en nú eru þau orðin 49.
Ég er líka þeirrar skoðunar að gamla
kerfið hafi verið betra og ætti að snúa
aftur að því. En til að framkvæma svo
viðamikla breytingu þarf ríkisstjórnin
isvolítinn tíma. Það er töluvert mas við
það að afnema sérhéruð og breyta hér-
aðamörkum. — Þaðer ekki svo einfalt,
verður ekki gert í einu vetfangi. Samt
stræka þeir til að knýja þetta fram!!
Mér líkar ekki svona vitleysa. Ef ég
stjórnaði her, vissi ég nákvæmlega,
hvað ég ætti að gera. ”
Hvað? segi ég og kippist við.
Hvenær varð þessi breyting á honum?
Hvenær fóru hernaðarandi og valdbeit-
ingarhugmyndir að skjóta upp kollin-
um hjá honum?
„Æ, ég var ekki að hugsa um hernað
og valdbeitingu. Guð forði mér frá því.
Eg átti bata við starfsaga. Ef ég hefði
meira svigrúm og fengi að vera í friði,
skyldi ég ekki vera lengi að kippamál-
unum í lag. Eða það sem betra væri, að
þeir settust niður og reyndu að leysa
vandamálin. Ég skal gjarnan eftirláta
þeim stólinn minn. Samt yrði ég að
fylgjast vel með þeim, þessum bragða-
refum! Þeir eru allir eins, senda mig
burtu og byrja strax að brugga launráð
í blóra við skoðanir mínar. Ég held ég
gæti strax leyst úr öllum þessum skæru-
verkföllum. Ef þessi landsnefnd væri
ekki svona fjári formföst, væri hægt að
tala við þá eins og maður við manti. Nú
eru þeir farnir að sitja hér í Gdansk og
hafa það rólegt og með nýfengnu
öryggi sínu þurfa þeir að finna upp á
þessari vitleysu. Þó þurfa þeir á ein-
hverjum manni að halda, sem fólk í
öðrum héruðum getur líka borið traust
til. Þeim tekst ekki sjálfum að vinna
upp þetta traust.”
Og hver er þessi maður, sem allir
geta borið traust til?
„Ég var ekki einungis að hugsa um
sjálfan mig. Það verður hægt að finna
einhvern annan. Mér detta í augna-
blikinu margir í hug, en ég ræð því
heidur ekki einn.”
Jæja, svo nú ríkir skotgrafahernaður
innan Samstöðu. Pólskur blaðamaður
hafði spáð því við mig strax 1980 að
eins færi fyrir Walesa og öðrum for-
ingjum sögulegra hreyfinga. Byltingin
myndi éta börnin sín og aðrir vaða
honum yfir höfuð.
Hvaða störfum gegnir hann núna?
„Ég er enn formaður verkfallsnefnd-
ar Lenin-skipasmiðjunnar og lands-
nefndar Samstöðu. Eiginlega hafa þeir
ýtt mér svolitið til hliðar í skipasmiðj-
unni, kosið annan formann undirbún-
ingsnefndar, en gert mig að heiðursfor-
manni. En það skiptir sosum engu
máli. Óþarfi að ergja sig yfir smá-
munum. Við höfum líka nóg að starfa
hér við uppbyggingu verkalýðssam-
bands okkar. Við erum á kafi í alls
konar erindum og snúningum. Ég æði
um til að jafna deilur og verkföll. Við
hlutumst jafnvel til um hjónabandserj-
ur og landamerkjaþrætur bændabýla.
Við fáum fólk leyst úr fangelsum og
verðum að ræða við fulltrúa hundraða
undirfélaga. En það getur ekki verið
megin hlutverk félagsins að sinna öllu
þessu kvabbi, fyrst ættum við að koma
félaginu í röð og reglu. Ég viðurkenni
að það sé gagnlegt og nauðsynlegt að
sinna smávandamálum. Við eigum ekki
að láta nein mannleg vandamál vera
okkur óviðkomandi. En við megum
bara ekki eyða of miklum tíma í þau,
fyrr en við höfum lokið uppbyggingu
sambandsins. Þegar Samstaða er
komin heil í höfn er ég sosum reiðu-
búinn að fara á þjófaveiðar. Þá
mættu héraðsnefndirnar hver um sig
sosum ráða sér leynispæjara. En í guðs
bænum ekki fyrr en skipulagsmál
okkar eru komin heil í höfn. Með
sundrungarstarfsemi núna getum við
aðeins skaðað okkur sjálf. Hví þurfum
við sifellt að vera að rífast? Ekkert ógn-
ar hagsmunum okkar meira en klofn-
ingsstarfsemin. Verður það til nokkurs
annars en að valdhafarnir kippi aftur i
taumana, sem yrði dauðamein fyrir
hreyfingu okkar?”
En þá vaknar spumingin, hvort hann
sé ekki sjálfur orðinn ómissandi fyrir
valdhafana. Er nokkur furða þó farið
sé að uppnefna hann „Brunavörð Var-
sjár?”
„Varsjár? Nei, segðu heldur alls Pól-
lands. Hér er ekki bara um Varsjá að
ræða, heldur allt landið og ég vil ekki
allsherjar öngþveiti i Póllandi. Við
höfum nú fengið verkfallsréttinn, sem
við börðumst fyrir. En verkföllum má
aðeins beita í samstöðu og fyrir þeim
verða að vera gildar ástæður, þegar til
þeirra er gripið. Það eiga ekki að vera
verkföll hér og verkföll þar. Það er
algerlega óviðunandi. Þá kemst enginn
til að ná andanum, hvorki í Samstöðu
né í ríkisstjórninni. Nú er svo komið að
rlkisstjórnin liggur undir fargi og fær
ekki hreyft legg né lið. Hún gerir ekki
annað en sitja og bíða með öndina í
hálsinum eftir næsta verkfalli.
Ráðherrann æðir hingað og ég reði
þangað. Kannski hittumst við svo I
einhverju óðagotinu og hvorugur hefur