Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.1981, Qupperneq 6

Aðbúnaöur geðsjúkra afbrotamanna íbrennidepli:
Litía-Hraun er oftast
þrautalending geðsjúkra
—engin stofnun hérlendis treystirsér tiiað taka við
afbrotamönnum sem eiga við geðræn vandamál að stríða
- Ekkerl hefur verið jafnol'arlcga á
baugi sl. viku og hin hrotialega árás
sem saklaus 15 ára stúlka varð lyrir í
miðborg Reykjavikur á föstudag i
síðustu viku. Alburðurinn vakti ólutg
fólks um land allt og undirstrikaði
einnig að hinn almenni borgari er
ekki lengur óhultur á götum úti —
jafnvel þótt að degi sé. Það þýðir
ekki lengur að neita að meðtaka stað-
reyndir. ísland er ekki lengur ein-
angrað Irá sora heimsins. Hann er
búmn að skjóta rótum við l'ætur
okkar þó svo enn neiti margir því
staðlastlega að nokkuð sé alhugaverl
við hlulina hér. Árásin fólskulega
opnaði einnig augu margra fyrir þeim
vandamálum sem ríkja í aðhlynn-
ingu, læknismeðferð og vistun geð-
sjúkra hérlendis. Engin stolnun
treystir sér til eða getur tekið við geð-
sjúkum al'brotamönnum.
Árásin hrottalega í Þverholtinu var
í raun aðeins það sem búast málti
við. Dæmin höfum við úr öllum
mögulegum átlum. Augu yfirvalda
opnast ekki l'ýrr en einhver skelfi-
legur atburður hefur án sér stað. I
áðurnefndu tilviki var það ekki árás-
armanninum að þakka að l'órnar-
lambið lét ekki lífið.
Almenningur
áréttá vernd
Á hinn almenni borgari ekki heimt-
ingu á að geta gengið óhultur úti
undir berum himni? Er það ekki rétl-
mæt krafa hans að vera verndaður
fyrir fólki sem á við geðræn vanda-
mál að striða og er gætl ríkri árásar-
og ofbeldishneigð? Hvers vegna
ganga menn á borð við Hallgrim Inga
Hallgrímsson lausir í þjóðfélagi sem í
sífellu stærir sig af velmegun og full-
komnun í einni og annarri mynd?
Vandamál geðsjúkra afbrota-
manna verða ekki sniðgengin lengur.
Mælirinn helur verið fylltur.
Almenningur, ekki síður en aðstand-
endur geðsjúkra, hlýtur að krefjast
úrlausnar af einhverju tagi. Vanda-
málinu hefur verið velt manna og
stofnana á milli án þess að nokkur
niðurslaða hali fengizt.
Árásin i Þverholtinu er ekki aðeins
óhugnanleg heldur sorgleg í Ijósi þess
að með rétlri aðhlynningu og viðeig-
andi stofnunum hefði mátt kotna í
veg fyrir voðaatburð sem þennan.
Hún er ógnvænleg i Ijósi þess að lög-
reglumenn gátu svo að segja gengið
beinl að árásarmanninum og hand-
tekið hann. Við yl'irheyrslu játaði
hann atburðinn. Lögreglan einfald-
lega „þekkti handbragðið”. Óhugn-
anlegt en vafalítið rétt. Árásarmaður-
inn hafði áður verið staðinn að þvi að
ógna stúlkum með skrúfjárni og ekki
voru nema 10 dagar liðnir frá því
honum var sleppt lausum eftir árás et
hann lét til skarar skriða á nýjan leik.
Er slíkt verjandi? Engin stolnun
fyrirfinnst í landinu lil að taka við
slíku fólki.
K/eppur
villþá ekki
í viðtali í útvarpi fyrir nokkru lýsti
Tómas Helgason, geðlæknir á
Kleppsspítalanum, því yl'ir að sú
stofnun væri ekki rétti staðurinn fyrir
geðsjúkt afbrotafólk. Þá er vart í
önnur hús að venda en fangelsin,
jafnuppörvandi og það er nú. Geta
menn vafalítið gert sér i hugarlund
þær sálarkvalir sem viðkomandi
gengur í gegnum í fangelsisvist.
Aðhlynningin í lágmarki og eina
lausnin er oft lyfjagjöf sem sendir
menn út úr raunveruleikanum.
Einangrun er önnur „lausn” á
stöðum eins og Litla-Hrauni sem er í
rauninni ekki stofnun til að hýsa geð-
sjúklinga.
í athyglisverðu viðtali við Þjóðvilj-
ann í vikunni segir Guðmundur J.
Guðmundsson sína skoðun á fangels-
ismálum i landinu og er ekkert að
skafa utan af hlutunum. Guðmundur
flutti skelegga ræðu um þessi tnál á
Alþingi l'yrir skönnnu og vakti hún
mikla athygli.
Guðmundi verður mjög tíðrætt
um fyrirbyggjandi aðgerðir og einnig
um þá staðreynd aðóharðnaðir ungl-
ingar koma margfalt verri út af betr-
unarstofnunum en þeir fara þangað
inn. Þannig segir Guðmundur frá
vini sínum sem sendur var á Breiðu-
víkurheimilið:
Brenndur
meö sígarettum
. . „,Síðan var gefizt upp á þessu,
drengurinn dæmdur vandræðabarn
og sendur á Breiðuvíkurheimilið,
einhverja misheppnuðustu stofnun
sem sögur fara af hér á landi. Þegar
þangað kom var hann yngstur þeirra
sem þar dvöldu og þeir eldri og for-
slokkaðri neyddu hann til að stela
fyrir sig úr matbúrinu á nóttunni.
Drengurinn, sem var heiðarlegur og
hafði aldrei neitt af sér brotið, neit-
aði en var þá bundinn við ofn og
brenndur með sígarettuni. Honum
var hótað lífláti ef hann kjaftaði frá
og áframhaldandi meiðingum ef
hann ekki brytist inn i matbúrið.
Þelta var upphafið. Þegar hann var
svo sendur til Reykjavíkur 16 ára
gamall hvað halda menn þá að hafi
lekið við? Ætli menn geli ekki sagt
sér það sjálfir, enda hefur þessi
maður eytt blóma ævi sinnar á Litla-
Hrauni.”
Þannig er upphaf afbrotaferils
manna allt of oft. Munu þess vera
færri dæmi að menn komi betri út af
slíkum stoínunum en hitt. Mikið af
likamsárásum má rekja beint lil
neyzlu vimugjafa, ýmist áfengis eða
annarra. Undanfarin ár hafa slór-
hætluleg efni á borð við LSD og
englaryk verið hér á ferðinni i aukn-
um mæli án þess að hægt sé að tala
um útbreiðslu að ráði. Efni þessi eru
stórkostlega hættuleg; orsaka skyn-
villu sem oft leiðir til likamsmeið-
inga eða morðs — jafnvel á neyland-
anum sjálfum. Fólk sem hefur ein-
hverjar geðveikitilhneigingar þarf olt
ekki mikið til að misstíga sig illilega.
Fikniefnalöggjönn hérlendis gerir
heldur ekki mikið til að koma í veg
fyrir innflutning og dreifingu vímu-
gjafa. Viðurlög eru allt of væg. Pen-
ingarnir i spilinu eru miklir og menn
láta sig hafa það að taka áhættu.
Sektirnar eru svo smávægilegar og
refsingin svo væg að tekjutapið
vinnur sig upp á tiltölulega skömm-
um tíma.
Eins og fram kemur hér að framan
er yfirleitt ekki í önnur hús að venda
en Litla-Hraun er vista þarf geðsjúka
afbrotamenn. Guðmundur J. kemur
inn á aðbúnaðinn þar i viðtali sínu
við Þjóðviljann. Þar segir:
Litla-Hraun
slæmur staöur fyrir alla
.. „En það hljóta allir að sjá, sem
sjá vilja, að staður þar sem ægir
saman ungum piltum sem sitja inni
fyrir fyrsta brot og harðsvíruðum
fullorðnum mönnum, sem eytt hafa
blóma ævinnar á þessum stað, geð-
sjúkum mönnum, kynvillingum,
alkóhólistum og eiturlyfjasjúkling-
um, þá getur Litla-Hraun ekki verið
annað en slæmur staður l'yrir alla.
Ég hef áður nefnt hvernig menn
koma þaðan niðurbrotnir á sál og lík-
ama. Ég veit um menn sem hafa
framið sjálfsmorð eftir dvöl á Litla-
Hrauni, svo gersamlega hefur dvölin
brotið þá niður. Allt sem heitir sjálfs-
virðing er l'arið. Ungir piltar liafa
sagt mér að þeir hafi selt sig kynvill-
ingum l'yrir 20 löflur af einhverju
vímulyfi. Hver halda menn að sé
sjálfsvirðing slíks pilts á eftir?”
Ófögur lýsing í meira lagi en engu
að síður er þetta aðbúnaðurinn sem
þessir menn þurfa að búa við. Lausn-
in hérlendis hefur lengi verið sú að
koma geðsjúkum afbrotamönnum i
vistun erlendis, einkum Noregi. Nú
munu tækifæri til slíks vera orðin æ
færri. Bæði Norðntenn og Sviar segj-
ast hala fengið sig fullsadda af ,,túr-
istum” frá íslandi og benda á að is-
lendingar hljóti að hala efni á að
byggja stofnun sem þjónað geti geð-
sjúkum afbrotamönnum. Langlund-
argeð frænda vorra hefur verið mikið
en nú hafa þeir fengið nóg. Vistun
sjúklinga af þessu tagi er fokdýr, þó
ekki dýrari en svo að við ættum að
geta komið upp stofnun fyrir þetta
fólk. Öðru eins er eytt í gönuhlaup af
einu og öðru lagi — nægir að nefna
Kröflu í því tilviki.
Meðöllu
ósæmandi
Landlæknir, Ólafur Ólafsson, rit-
aði mjög athyglisverða grein i
Læknablaðið þar sem hann fjallaði
um vistun geðsjúkra. Þar segir m.a.:
„Mjög sjúkt folk, sem þjáist af lik-
amlegum sjúkdómum, er oft vistað á
gjörgæsludeildum bestu sjúkrahúsa.
Þessar deildir eru mjög dýrar í rekstri
enda þarf bæði vel þjálfað hjúkrun-
arlið og flókin tæki til að annast
þessa sjúklinga. Geðsjúklingar þeir,
sem ég geri hér að umræðuefni, má
með sanni nefna gjörgæslusjúklinga
geðsjúkrahúsa. Vistun þeirra í fang-
elsum er með öllu ósæmandi þjóð,
sem býr við þann kost, er við
gerum.”
-SSv.