Dagblaðið Vísir - DV - 01.03.1982, Blaðsíða 12

12
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. MÁNUDAGUR 1. MARZ 1982.
hjálxt, áháð dagbluð
Útgófufólag: Frjóls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson.
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Hörður Einarsson.
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Ellert B. Schram.
Aöstoöarritstjóri: Haukur Helgason.
Fráttastjóri: Sæmundur Guövinsson.
Auglýsingastjórar: Páll Stefánsson og IngóHur P. Steinsson.
Ritstjórn: Síöumúla 12-14. Auglýsingar: SHJumúla 8. Afgreiösla, áskriftlr, smáauglýsingar, skrifstofa:
Þverholti 11. Sbni 27022.
Sími ritstjómar 86611.
Setning, umbrot, mynda- og plötugerö: Hilmir hf., Slöumúla 12.
Prentun: Árvakur hf., SkeHunni 10.
Áskriftarverð á mánuöi 100 lcr. Verö í lausasölu 7 kr. Helgarblaö 10 kr.
Hótun Alþýðubandalagsins
Alþýðubandalagið hefur sett fram kröfu um að
íslendingar eignist meirihluta í álverinu í Straumsvík.
Miðstjórn flokksins hefur sent frá sér ályktun, þar sem
þessi krafa er sett fram, og er því reyndar einnig bætt
við, að íslendingar taki fyrirtækið yfir að fullu sé ekki
gengið að skilyrðum ríkisstjórnarinnar.
Þessi ályktun vekur óneitanlega athygli. Hún er
ekki sett fram af stjórnmálasamtökum ,,úti í bæ”,
heldur einum ríkisstjórnarflokknum, flokki sjálfs
iðnaðarráðherra. Ef hugur fylgir máli, þá munu
væntanlega þrír ráðherrar fylgja henni eftir innan
ríkisstjórnar og í opinberum viðræðum við fulltrúa
Alusuisse.
Þessari sprengju er því kastað að yfirlögðu og ásettu
ráði og er sýnu eftirtektarverðari fyrir þá sök að hún
felur í sér þjóðnýtingu, eignaupptöku fyrirtækis sem
íslendingar hafa fram að þessu haft góð samskipti við.
En hvað er það þá, sem veldur svo róttækri ályktun
úr herbúðum Alþýðubandalagsins?
Fyrir rúmu ári síðan sakaðiHjörleifurGuttormsson
Alusuisse fyrir meiriháttar vanefndir og fjársvik
gagnvart íslenska ríkinu. Hann fullyrti, að hann hefði
undir höndum órækar sannanir fyrir því, að milljarðar
súrálverðs ,, hefðu horfið í hafi”, Svisslendingarnir
hagræddu hráefnisverði til verksmiðjunnar í Straums-
vík til að komast hjá skattgreiðslum hér á landi.
Þetta voru alvarlegar ásakanir og hver einasti
íslendingur tók undir þau orð ráðherrans, að ef sök
sannaðist á Alusuisse, þá væru þeir réttrækir úr landi
meðalltsitt hafurtask.
Svisslendingarnir báru hönd fyrir höfuð sér, og eftir
nokkurt fjaðrafok féllust deiluaðilar á að hefja
viðræður, þar sem farið yrði ofan í saumana á þessu
stóralvarlega máli.
Allt síðasta ár hefur viðræðunefndin hist stöku
sinnum. Fréttir af fundunum hafa verið í lágmarki og
sjálfsagt farið yfír ofan garð og neðan hjá öllum
almenningi að viðræður væru yfirleitt í gangi.
En á bak við tjöldin hefur verið tekist á — ekki
aðeins við Svisslendingana, heldur og innan ríkis-
stjórnarinnar. Þróun mála hefur verið á þann veg, að
sífellt hefur dregið úr líkunum fyrir því, að hægt væri
að sanna fullyrðingar iðnaðarráðherra um hin meintu
svik vegna súrálverðsins. Mál stóðu jafnvel þannig í
síðasta mánuði, að Svisslendingarnir töldu sig hafa
efni á að fara fram á að ráðherrann drægi ásakanir
sínar formlega til baka.
Afboðun þeirra á fundinn í Kaupmannahöfn er
eflaust til að leggja áherslu á þessa kröfu.
íslenska ríkið og viðræðunefnd okkar hefur í reynd
fallist á að víkja súrálverðinu til hliðar. Steingrímur
Hermannsson hefur sagt opinberlega að ríkisstjórnin
hafi verið sammála um þá málsmeðferð að „leggja á-
greiningsefnin til hliðar”.
Alþýðubandalaginu og haukunum í þeim flokki
hefur sviðið, hvernig Hjörleifur hefur gloprað niður
stöðu sinni gagnvart Alusuisse. Nú leggja þeir allt kapp
á að koma deilumálinu við Svisslendinga í hnút, hafa í
hótunum, stofna til illinda.
Það er af þessum sökum sem miðstjórn
Alþýðubandalagsins sendir frá sér þjóðnýtingarsam-
þykktina. Hún beinist ekki eingöngu að Alusuisse sem
hótun. Hún er ekki síður mótleikur Alþýðubanda-
lagsins í innanlandspólitíkinni.
ebs.
Maður og umhverfi:
Við verðum um
f ram allt að
læra að standa
á eigin fótum
Umhverfismálin eru í brennidepli
víða um lönd og ótal spurningar sem
hafa vaknað af þeim sökum. Erum
við að sóa öllum auðlindum, drekkja
manninum i mengun og eyða gróðri
að nauðsynjalausu? ‘
Þvi miður gleymist oft í óðagotinu
að skilgreina hvað átter við.meðhug-
takinu umhverfi. Þegar betur er að
gáð kemur i Ijós að um fleiri en eina
skilgreiningu er að ræða.
Því meira sem maður hugsar um
umhverfið, þeim mun betur áttar
maður sig á hv> hvað hér er um
víðtækt hugtak að ræða. Það er ekki
aðeins náttúran og byggðin, heldur
líka fólkið, menningin, trúin.
Milli manns og umhverfis liggur
aragrúi af þráðum. Af sumum þeirra
vitum við, aðra komum við aldrei
auga á. Samt stjórna þeir lífi okkar
eins og við værum litið annað en
strengjabrúður.
Okkur hættir til að gleyma því að
það eru ekki áþreifanlegir hlutir sem
móta okkur mest heldur sú hug-
myndafræði sem samfélagið byggir á
og við ánetjumst oft umhugsunar-
laust.
En hver er hugmyndafræði ís-
lendingsins við umhverfismótun?
Hvaða sjónarmið hafa verið lögð til
grundvallar hér á landi þegar bæir
hafa verið skipulagðir eða unnið
hefur verið að náttúruvernd?
í þessari grein langar mig að
víkja að nokkrum þessara þátta og
þá einkum nokkrum atriðum, sem
oft gleymast þegar fjallað er um um-
hverfismál eða betra lif í bæjum.
ferðarvímunni.
Ástæðan fyrir því að maður spyr
sig að þessu er auðvitað sú staðreynd,
;að mikið af því mótlæti og flest þau
vandamál sem þjóðin glímdi við um
tíu alda skeið hafa verið leyst á þess-
ari einu öld.
Sá grunur læðist að manni að
skortur á mótlæti hafi ráðið miklu
um það hve margir hafa leitað á náðir
áfengis og annarra vímugjafa á und-
anförnum árum. Eyða svo ævinni í
að berjast við sjálfan sig.
Sé þetta rétt sýnir þetta best að
það verða alltaf vandamál Ef
ntaðurinn þarf ekki lengur að berjast
við náttúruöllin býr hann vanda-
málin bara til sjálfur.
Hitt er svo annað mál að það er
auðvitað afar óæskilegt að fólk búi
sér til vandamál og lifi í sjálfskapar-
víti. Þegar síkt er orðið algengt er það
ótvírætt merki um þjóðfélagslega úr-
kynjun.
Samt getum við ekki farið aftur i
tímann. Við getum ekki farið að búa í
lekum og lélegum húsum, losað
okkur við hitaveituna, simann og
sjónvarpið eða horfið inn i nátt-
úruna.
Kannski felst svarið einfaldlega í
því að hætta að hugsa um þetta sem
mótlæti. Kannski er allt sem vantar
heillandi verkefni og aðstaða og
aðbúnaður til þess að sinna þeim.
Sköpunargáfa er í sjálfu sér mót-
læti. Sá sem finnur sig knúinn til þess
að tjá sig á listrænan hátt, svo dæmi
sé nefnt, hefur ærið verkefni ævina
út svo fremi hann fái tækifæri tii
þess.
skapandi störf en áður. Spurningin er
enn á ný: Eru gæðin þau sömu?
Vonandi er þessi spurning óþörf.
Æ fleiri eru nefnilega að átta sig á
þeim hættum sem velferðarríkið
hefur í för með sér og eru tilbúnir að
gera eitthvað í því.
Æ fleiri eru að átta sig á því að
við þurfum að gera tvennt í senn:
breyta þjóðfélaginu þannig að það
ýti undir sjálfsbjargaiviðleitni en
jafnframt að gera það manneskju-
legra.
Það viðhorf að einstaklingarnir
þurfi sjálfir ekkert að huga að fram-
tíðinni og geti síðan hlaupið til stóra
bróður þegar syrtir í álinn er auðvitað
út í hött.
Þjóðfélagið sem réttir fullfrísku
fólki lausnirnar á silfurbakka
uppsker það eritt að draga úr sjálfs-
bjargarviðleitni og ýta undir sjálfs-
eyðingarhvöt og heimtufrekju.
Betra líf í bæjum
En hvað koma þessar vangaveltur
við hugmyndum um betra líf í
bæjum?
Það þarf ekki glöggan mann til að
sjá að það er beint samband á milli
þeirrar hugmyndafræði sem ræður
ríkjum í þjóðfélaginu og umhverfis-
mótunar eins og hún birtist á
hverjum tíma.
En það er ekki einungis hug-
myndafræðin heldur einnig hið ytra
umhverfi sem hefur áhrif á
umhverfismótun mannsins. Og þá er
A „Þjóðfélag sem réttir fullfrísku fólki
lausnirnar á silfurbakka, uppsker það eitt
aó draga úr sjálfsbjargarviðleitni og ýta undir
sjálfseyöingarhvöt og heimtufrekju,” segir
Jón Óttar Ragnarsson m.a. í grein sinni.
Umhverfi og
hugmyndafræði
Umhverft okkar nú á tímum er
gerbreytt frá því scm áður var. í vax-
andi mæli er það gert af
mannahöndum. Þar getum við alið
manninn, óháð veðri og vindum og
unað við nýjustu þægindi.
Sú spurning hlýtur því að vakna
hvers konar umhverfi við eigum að
skapa. Eigum við að láta hverjum
degi nægja sina þjáningu eða eigum
við að skipuleggja það fram í tímann.
Er þá ekki rétt að spyrja fyrst að
því hvað við getum lært af fortíðinni.
Sagnfræðingurinn Arnold Toynbee
hélt því fram að þvi meira aðhald sem
umhverfið veitir manninum þeim
mun meira örvar það hann til dáða.
Hann áleit t.d. að umhverfi
íslendinga hefði verið fólkinu
nægilega fjandsamlegt til þess að
vera alvaki virkrar menningar án þess
þó að ríða þjóðinni að fuilu.
Þessi kenning er auðvitað umdeild
en erfitt er að afneita hénni með öllu.
Gildir það ekki enn sem fyrr að það
er mótlætið sem gerir okkur að
mönnum, það þarf sterk bein til að
bola góða daga.
Ef þetta er rétt vaknar enn sú
spurning, hvaðan það mótlæti á að
koma nú á tímum sem gerir börnin
okkar að mönnum. Er kannski hætta
á að þau missi móðinn mitt í vel-
List, vísindi, öll vel unnin störf
eru í sjálfu sér heillandi viðfangsefni,
óyfirstíganlegar torfærur ef þjóð-
félagið gerir einstaklingunum
kleift að vinna að þeim.
En erum við orðin of sein? Erum
við kannski nú þegar komin með
sjúkdóminn? Sumir halda því fram
að islenskt þjóðfélag sé komið með
öll einkennismerki úrkynjunar.
Oft kemur slíkt fyrst fram í
menningunni. Er hægt að segja að
t.d. islensk listsköpun nú standi að
baki því sem var gert t.d. á árunum
fyrir stríð?
Þessari spurningu er vandsvarað.
Aldrei hefur eins mikið af vel
menntuðu hæfileikafólki streymt út í
þjóðfélagið og einmitt nú. En hvað
-með gæðin?
Við megum ekki látablekkjast af
magninu einu saman. Það er
staðreynd að miklu fleiri fást við
það ekki síst sjálf náttúran, sem
hefur áhrif.
Rammi okkar islenska umhverfis
er og verður áfram hin fagra náttúra
landsins. Margar bestu hugmyndir og
form við mannvirkjagerð eiga rætur
að rekja til hennar.
Fátt hefur verið meiri lyftistöng
menningu og mannlífi hér en sá fjar-
sjóður sem íslensk náttúra er, fátt
kröftugri hvati til þess að láta
fegurðina ráða ríkjum við umhvcrfis-
mótun.
Ef litið er til íslenskra bæja þá
hafa þeir frá alda öðli lagað sig að
náttúrunni. Torfbærinn féll ekki
einungis að henni heldur sjálfur efni-
viðurinn að mestu sóttur í hennar
skaut.
Þegar tinibur- og bárujárnsöldin
gekk í garð var í fyrsta skipti hægt að
reisa hér glæsileg hibýli í stórum stíl.
Frá þeim tíma eru flestar fegurstu
byggingar landsins.