Dagblaðið Vísir - DV - 03.04.1982, Blaðsíða 4

4
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. LAUGARDAGUR 3. APRÍL 1982.
Islendingar í borgarasty rjöldinni á Spáni
bakka Ebro. Um nokkurt skeið er tíð-
indlítið á þeim vígstöðvum sem Hall-
grímur kallaði „kartöfluvigstöðv-
arnar” vegna þess að hermennirnir
komust yflr nokkra kartöfiugarða og
höfðu þeir sjaldan notið eins góðs
atlætis. Annan fjársjóð fundu þeir:
„Kvöld eitt uppgötvuðu Finnarnir
feiknagóða lykt úr einu af þessum
húsum. Finnar eru menn næmir á þess-
háttar og rannsökuðu málið þegar f
slað. Á steingólfinu fundu þeir gat með
hlera yfir, — og reyndist þar niðri þró
ein mikil, (....) Það var rauðvln f
þrónni, 30 þús. Iftrar á að gizka.”
Nokkru síðar er fylkingin leyst af við
Ebrovigstöðvarnar og heldur til bak-
lands . Katalóníu.
Um þessar mundir hafði styrjöldin
staðið í nærfellt tvö ár og lögðu Bretar
þá fram svokallað hlutleysisplan sem
fól i sér áætlun um brottflutning allra
sjálfboðaliða frá báðum herjum. Brott-
flutningsplanið varð að almennu
umræðuefni og að sögn Hallgríms fór
kæruleysi að gera vart við sig í sveitum
Alþjóðafylkingarinnar.
Jafnvel vinur og kompaníforingi
Hallgríms frá Madrigueras Karl
Ernstein var að því kominn að gefazt
upp. í 11. Alþjóðafylkingunni hófst ný
hugmyndafræðileg sókn undir yfir-
stjórn Ernst Blank stríðsfulltrúa her-
deildarinnar. Á skömmum tíma varð
gerbreyting meðal hermannanna og
fáir stöguðust lengur á brottflutnings-
ráðagerðinni. Ernst Blank varð eftir
þegar Alþjóðahersveitin var látin fara
úr landinu og féll 28. janúar 1939, 35
ára að aldri.____________________
Sóknhjá
stjómarsinnum
í júlí hófu stjórnarhermenn stórsókn
suöur yfir Ebro. í fyrstu bátunum sem
fóru yfir ána voru Hallgrímur og Karl
Ernstedt sem féll í malarfjörunni þegar
bátarnir lentu. Stjórnarmenn byggðu
flotbrú yfir ána og fluttu mikið lið yfir
þrátt fyrir harðar loftárásir Þjóðverja
og ítala. Á fyrsta degi sóknarinnar
hafði stjómarhemum tekist að brjótast
á fimm stöðum yfir fljótið og voru
bæirnir Asco, Flix og Mora de Ebro
aftur í þeirra höndum. Hallgrímur sem
gegndi störfum sendiboða missir um
kvöldið af herdeild sinni og hann
finnur yfirgefnar bækistöðvar liðs-
foringja í uppreisnarhernum og
ákveður að leggjast þar til svefns. „Hér
þarf maður svo sem ekki að hringa sig
eins og hundur i moldarholu undir
teppisgarmi smurðum með skít”. Um
það bil sem hann er að festa blund
hefjast loftárásirnar aftur og verður
hann að hendast út úr húsinu í
hendingskasti og ofan í gryfju. Þegar
loftárásunum linnti stóð húsið enn
uppi. „Ég fór aftur upp f hvíta, fallega
rúmið og sofnaði.”
Sóknin hélt áfram í 50 stiga hita að
degi til. Framundan var borgin
Gandesa og voru uppreisnarmenn að
draga saman mikil lið til varnar henni.
Smám saman rann sóknin út í sandinn.
Skandinavíska kompaníið undir stjórn
Hans Beier sem tók við af Ernstedt
ratar í sjálfheldu og er Hallgrimur
sendur til að athuga málið. Þegar hann
kemst til kompanísins liggja þeir undir
skothríð úr þremur áttum og Hans
Beier neitar að etja mönnunum út i
opinn dauðann. Hallgrímur kemst til
baka og skýrir frá málavöxtum.
Uppreisnarmenn reyna áhlaup en
kompaníinu tekst að halda velli.
„Neumann, þýzki risinn, vann eins
og víkingur. Litla vélbyssan hans hvfldi
á garðinum. Hann sprautaði úr henni
hverjum skotgeyminum eftir öðrum.
Aðstoðarmennirnir tveir höfðu varla
undan að fylla nýja geyma.
Mínúturnar liðu. Nokkrir frá neðri
garðinum komu til viðbótar með riffla
sfna.
Vélbyssa fjendanna á vinstri hönd
var fskyggilega nálægt og hafði þegar
drepið mann af okkur við enda grjót-
garðsins. Kúlur hennar þutu rétt við
eyru Neumanns og okkar, er næstir
vorum.
„BötvaÖii
svínahundar"
„Bölvaðir svinahundar,” tautaði
Berlínarbúinn. Og nú gerði hann það,
sem enginn okkar hafði séð áður: Hann
þreif vélbyssuna úr stæði sfnu, reis upp
I allri sinni tveggja metra hæð, lagði
vopnið að vanga sér eins og riffil,
miðaði út f pinjuskógarþykknið, sem
fasistaeldurinn kom frá, og hellti
þangað úr öllum geyminum. Kúlna-
hrfðin úr skóginum hætti i bili.
Neumann beygði sig snöggt niður,
greip fullan geymi og smellti f byssuna,
ganga um borgina og búa i húsi og sofa
í rúmi með hreinum rúmfötum.
Brátt liður að brottför og sjálfboða-
liðunum er ekið til kveðjuathafnar.
Flugvélar dreifa auglýsingum yfir borg-
ina og hvetja borgarbúa að sýna „los
camaradas intemacionales” virðingu
og þakkarhug með því að vera
viðstaddir. Á 14. apríl strætinu er
haldin hersýning til heiðurs sjálfboða-
liðunum og eru Don Miguel Azaha
forseti lýöveldisins og dr. Juan Negrin
forsætisráðherra viðstaddir. La
Pasionaria heldur kveðjuræðu.
í hafnarbænum Calella stígur Hall-
grímur upp í lest ásamt dönskum og
norskum félögum sinum. í fylgd með
honum er einnig annar íslenzkur sjálf-
boðaliði, Aðalsteinn Þorsteinsson.
Þriðji íslenzki sjálfboðaliðinn, Björn
Guðmundsson liggur særður á spítala
s og er ekki ferðafær. Ferðinni er heitið
til franska landamærabæjarins
Cerbere.
Sa/ud
reis síöan aftur upp efns og engin hætta
væri á ferðum. Kúlnahrlðin úr skógin-
um var hafin á ný. Þjóðverjinn skaut á
móti. Við horfðum á berserkinn
Neumann með blendingi af aðdáun og
ótta. Hvert andartak áttum við von á,
að þessi stóri líkami hnigi niður. Enn
beygöi hann sig niður og skipti um
geymi.
„Helvítis svínahundar,” hreytti
hann út úr sér og sprautaði siðustu 20
skotunum út til hins ósýnilega fjand-
manns.
Þá, — skyndilega------hætti vél-
byssugeltið i skóginum. „Ffnt, Neu-
mann, sallafínt,” hrópuðum við
margir í einu. Hann kraup niður í sina
fyrri stöðu — óskaddaður.
Ekki veit ég, hvort það er hálftíma
eða þrjá stundarfjórðunga, sem árásin
stóð yfir, þá dró úr eldinum. Þeir
áræddu aldrei áhlaupið. „Dauðahæð-
in” hélt velll, þrátt fyrir illa stöðu.
Um kvöldið barst óvænt sorgar-
fregn: Hans Beier, hernaðarlegur
foringi I. kompanfs f bataljón
Skandinavanna haföi skotið sig.”
„Berlínarrisinn” Alfred Neumann er
aftur á móti núverandi varaforsætis-
ráðherra Þýzka alþýðulýðveldisins.
í bardögunum við Gandesa særist
Hallgrímur af kúluflis og varð
hann að leggjast inn á hersjúkrahús í
Mora de Ebro og svo síðar i Tarragona
við ströndina. Eftir þriggja vikna legu
er Hallgrimur fluttur aftur til vígstöðv-
anna. Á þessum tíma hafði sókn
stjórnarhermanna fjarað út og upp-
reisnarmenn voru smám saman að ná
yfirtökum. í september hefja þeir gagn-
sókn.
A/þjóðafylkingin
sendburt
Um þessar mundir var lýðveldis-
stjórninni orðið ljóst að frekara
viðnám var tilgangslaust og tilkynnti
hún 21. sept að hún væri fús til að
senda Alþjóðafylkinguna burt og
reyndi stjórnin einnig að fá Þjóða-
bandalagið til að sætta Franco við eitt-
hvað annað en skilyrðislausa uppgjöf.
Þremur dögum síðar héldu bandarísku
sjálfboðaliðarnir brott frá vigstöðvun-
um. Leifar 11. Alþjóðafylkingarinnar,
500 manns af þeim 3000 sem höfðu
skipað hana fyrir réttum þremur
mánuðum héldu af stað frá vígstöðvun-
um. Við Mora de Ebro var þeim skipað
á flutningabíla og ekið i norðurátt.
„Skyndilega kom nokkuð óvænt:
Nýjustu blöðunum var útbýtt. Dr.
Negrin hafði flutt ræðu I Genf og lýst
því yfir að allir sjálfboðaliðarnir skyldu
hverfa heim frá Spáni. Enginn útlend-
ingur meir i Spánarhernum. Fasistaher-
inn getur haft sina ítali, Þjóðverja og
Mára. Hjá oss aftur á móti er þjóð-
legur, spænskur landvarnaher!”
Bardagarnir við Ebro voru skæöustu
viðureignir styrjaldarinnar. í nóvember
komst tala fallinna, særðra og fang-
inna stjórnarsinna í 70 þúsund. Mann-
tjón þjóöernissinna var helmingi
minna. Þjóðabandalagið sendi nefnd
til að fylgjast með brottflutningi er-
lendra hermanna frá Barcelona. En á
flutningunum var Þjóðabandalags-
hraði eins og Hallgrímur orðar það.
Hann var látinn bíða ásamt nokkrum
félögum sínum í þorpi nálægt borginni.
Óheiiir anarkistar
og trotskistar
Einn gráan haustmorgun óku þeir til
Barcelona. Þar bjuggu þá um tvær
milljónir manna. Flugsveitir Mussolinis
héldu uppi stöðugum loftárásum og
borgin var mikið til í rústum. í Barce-
lona sat ríkisstjórnin og yfirher-
stjórnin. Borgin var full af flóttamönn-
Um og fjölmargir blaðamenn fylgdust
með Hrunadansi lýðveldisins sem
sendu „vígstöðvafréttir”. Hallgrimur
er lítt hrifinn af þessum söfnuði:
Trotskistar reiðubúnir til samsæris og
óheilir anarkistar „mörg sníkjudýr og
H.HALLGRIMSSON
„Við lyftum allir upp krepptum
hnefa til lýðveldiskveðju: „Salud
skriðkvikindi, sem erfitt var að höndla camaradas espanoles, salud y victoria!
og koma á staði sem þeim hæfði betur, (verið sælir, spænsku félagar, lifið vel
menn, sem ýmist voru hálf- eða Qg sigriðl)” Ómar alþjóöasöngsins;
óheilir gagnvart lýðveldinu og höföu dvi„uðu i fjarlægð; síðasti Spánverjinn
lag á að koma sér undan heiðarlegum S(ófl 0g lyftj Upp hnefanum til síðasta
skyldustörfum I þágu landvarna. salud. Svo rann eimlestin inn í landa-
Engu að síður fannst Hallgrími mæragöngin löng og svört; Spánn var
Barcelona dýrðleg. Hann naut þess að horflnn.”
i svtfftugu i Sandnkutðt skðmmu sfttr heimkonuna frá Spánl.
Sviinn KartEmstedt, vinur og kompantfortngtHallgríms á vígstöðvunum.
tMynd: Timaritiö Róttur).