Dagblaðið Vísir - DV - 03.04.1982, Blaðsíða 21

ing leikritsins, en efni þess og andi er
mjög haiikvæmt Tsjernjenko, hinum
lítt áberandi skugga Brézhnevs úr
röðum embættismanna flokksins,
hafði verið í stanzlausum undirbúningi
i meira en eitt ár. Það eru lika margir
mánuðir siöan Tsjernjenko tók að
hraða mjög sókn sinni upp á efsta
valdatindinn: hann hefur haidið inn-
reið sína í stöðugt fleiri stofnanir
flokksins og stjórnunar, stungið oftar
upp kollinum i stöðugt fleiri blöðum,
og birzt sem hinn æðsti fulltrúi
Moskvuvaldsins á sífellt fleiri stöðum
víðs vegar um Sovétríkin Tsjernjenko
tók sem sagt ekki fyrst að seilast eftir
stjórnvölnum við dauða Súslovs,
heldur jók sá atburður aðeins hraða
valdasóknar hans.
Ogvaldaafsa/
Brózhnevs að nokkru;
hafOi það þegar verið
lengií undirbúningi?
75 ára afmælisdagur flokksleiðtog-
ans hinn 19. desember síðastliðinn gaf
þó nokkrar vísbendingar. Daginn fyrir
afmælið afhenti Michail Súslov hinu
aldurhnigna afmælisbarni orðu októ-
berbyltingarinnar og var það í annað
sinn, sem Brézhnev hlaut þá orðu. í
ræðu sinni flokkaði Súslov þennan
hruma orðusafnara sem ,,hinn framúr-
skarandi liðsmann og framfylgjanda
málsstaðar Leníns” Flestir hinna
viðstöddu Kreml-valdsmanna höfðu
sett upp hreinasta húskveðjusvip við
þessa athöfn.
Leikstýrendur afmælishátíðarinnar
höfðu þegar hinn 16. desember boðað
einmitt hið afganska handbendi
Babrak Karmal til Kreml til þess að láta
hann bera fyrstan fram árnaðaróskir
sínar. Karmal nældi orðuna Sól
frelsisins á jakkaboðung Brézhnevs,
faðmaði hann, kyssti og strauk — en
afganska frclsissólin getur naumast
talizt nein frábær heiðursgjöf and-
spænis þeim ömurlegu hrakförum,
sem Sovétmenn hafa farið í stríðinu í
Afganistan.
Tímaritið „Avrora” (Morgun-
roðinn) i Leningrad kom meö enn
svæsnara framlag til afmælishátíðar
sovézka flokksleiðtogans. Þetta tímarit
rithöfundasambandsins helgaði 75 ára
afmæli Brézhnevs desemberhefti sitt —
en efni þessa heftis hefur rétt nýlega
borizt til vesturlanda. Einmitt á
blaðsiðu 75 í þessu hefti birtist umrædd
skopgrein, sem minnzt var á hér að
framan um ofurmennið, sem að öllu
yfirbragði er nauöalíkt Leonid
Brézhnev, hinum ötula endurminninga-
ritara og Lenínverðlaunahafa fyrir
bókmenntir.
„Meirihluti manna álitur, að hann sé
fyrir löngu dauður, svo mikil er dýrkun
manna á snilldargáfu hans. . . . það er
erfitt að trúa þvi, að hann muni
nokkurn tima þurfaað deyja.Og senni-
lega heldur hann sjálfur, aö hann muni
bara alls ekki deyja.” Höfundur háð-
greinar þessarar, Viktor Goljavkin,
lætur að lokum í ljós þá fullvissu sína
um hið uppdiktaða þjóöskáld, að „viö
þurfum ekki að bíða þess lengi enn að
heyra lofgjörðina, sem hellt verður yfir
skáldjöfurinn við andlát hans. Við
trúum öll á hann. Lát oss vona, að
hann ljúki brátt því starfi, sem hann
hefur enn á höndum og gleðji hjörtu
vor eins fljótt og frekast er unnt!”
Það er gjörsamlega ómögulegt að
hugsa sér, hvernig þessi vart dulbúna
illkvittnisgrein gat komizt í gegnum
hina sérstaklega ströngu ritskoðun
undir yfirstjórn og á ábyrgð leiðtoga
kommúnistaflokksins i Leningrad,
Grigorij Romanovs. Átti ef til vill að
skella skuldinni fyrir þessa dularfullu
ritsmíð á hinn 59 ára gamla meðlim
stjórnmálaráðsins, Romanov, til þess
að draga úr möguleikum hans til valda-
sóknar eftir daga Brézhnevs?
Höfundur háðgreinarinnar, Viktor
Goljavíkin, sem þekktur er fyrir að
skrifa fáránlegar, súrrealiskar sögur og
hefur hingað til látið birta meira eftir
sig í samisdat-ritlingum en í opinberum
málgögnum, hafði sent handritið að
háðgreininni inn mðrgum mánuðum
fyrir birtingu hennar. Núna er hið
hneykslanlega hefti „Avroru” með
öllu horfið úr bókasöfnum í Sovétríkj-
unum, og ritstjóri sá, sem ábyrgðina
bar á birtingu spésins, er sagður hafa
misst stöðu sína.
Brózhne v færist nær
grafarbakkanum
Af öllu þessu má ráða, að valdaafsa!
Leonids Brézhnevs, en hann telst nú
orðið naumast starfhæfur né heldur
fær um að einbeita sér, hafi verið
undirbúið með löngum fyrirvara. En
Michail Súslov, sá sem steypti Khrús-
jov af stóli og hóf Brézhnev upp í
valdasessinn, vildi koma flokksforingj-
anum ólöskuðum gegnum lífsins póli-
tíska ólgusjó. Hinn rússneski
þjóðernissinni, Súslov, óttaðist meíra
en allt annað, að opinská uppreisn og
svæsin valdabarátta myndu verða landi
hans til enn frekari álitshnekkis og
minnkunar innanlands sem og erlendis.
Þegar hjarta Súslovs því stöðvaðist
hinn 25. janúar sl., virtist sem einn af
traustustu hornsteinum Kremlarmúrs-
ins heföi losnað og fallið.
Sovézka sjónvarpið sýndi áhorf-
endum sínum miskunnarlaust, þegar
við útför þessa aðalhugmyndafræðings
sovézka kommúnistaflokksins,
Brézhnev, sem átti í hinum mestu erfið-
leikum með að fylgja settum reglum við
athöfnina og lenti með hinum vélrænu
hreyfingum sinum sífellt út úr fyrir-
skrifaðri braut opinberu siðabókar-
innar, og varð m.a. hvað eftir annaö
viðskila við félaga sína.
Tveimur vikum siðar var flokksleið-
toginn aftur kvikmyndaður við lík-
börur; það var við útför jafnaldra hans
og pólitíska förunauts, generalofursta
Grúsjevoj, sem var yfirmaður hinnar
pólitisku herstjórnardeildar fyrir
Moskvusvæðið — og kvikmyndavélin
sýndi Brézhnev við þetta tækifæri
ennþá nær grafarbakkanum en áður. 1
fyrsta sinn sáu sovézkir þegnar hinn
æðstráðandi leiðtoga hinna voldugu
Sovétríkja þarna sem lasburða, skjálf-
andi gamalmenni, er grét skefjalaust og
bar sigaumlega.
Sá, sem ekki gat séð hrumleika
Brézhnevs, fékk að heyra um hann:
sovézkir söguberar lýstu hinum 75 ára
gamla öldungi i víðfemri hvislherferð
sem hjálparvana verkfæri hinna gjör-
spilltu ættmenna sinna. Margir gáfu
meira að segja í skyn, að rannsóknar-
dómarar hefðu nú þegar borið böndin
að flokksleiðtoganum.
Óhófog óþverralffnaður
rauðu Kremlforystunnar?
Hversu mikið kann að vera satt í
hinum fáheyrðu uppljóstrunum um
óhóf og óþverralifnað hinnar rauðu
Kreml-forystu, sem lýst er sem
verðugum arftökum býsanzkrar spill-
ingar — þá er eitt þó víst, að sðgu-
burðinum var markvisst komið á kreik
af sovézkum sögumönnum og slúöriö
var látið berast til erlendra frétta-
manna.
Þeir íbúar Moskvu, sem opinberlega
mega hafa samband við útlendinga eru,
eins og öllum er kunnugt, allir saman
beint eða óbeint á snærum sovézku
leyniþjónustunnar, KGB. Uppljóstran-
irnar voru því látnar síast út af ásettu
ráði, og gert ráð fyrir því, að vestrænar
útvarpsstöðvar myndu útvarpa þeim
aftur til Sovétríkjanna.
Ein er sú upþljóstrun, sem staðfestir,
að valdaaflausn Brézhnevs hafi þegar
byrjað, áður en Súslov lézt. Meira en
það; þessi uppljóstrun gefur meira að
segja í skyn, að einmitt öflug andstaða
Súslovs gegn árásunum á Brézhnev-
ættbálkinn hafi mjög flýtt fyrir dauð-
daga hins fyrrnefnda. Samkvæmt þess-
ari útgáfu söguburðar hinna sovézku
heimildarmanna lenti Michail Súslov
um miðjan janúar siðastliðinn i
hatrömmum deilum upp á líf og dauða
við næstæðsta yfirmann KGB, Semjon
Tsvigun. Hinn 64 ára gamli Tsvigun
var mágur Brézhnevs, rnaður
metnaðargjarn og harðsvíraður. Hann
hafði sýnilega mun meiri áhuga á leyni-
skýrslum um framferði Brézhnev-
ættingjanna heldur en á því að rækja
og styrkja tengslin innan fjölskyld-
unnar. Þannig hótaði hann að láta
handtaka þann náunga, sem um
margra ára skeið haföi verið elskhugi
Galinu Leonidovnu Tsjúrbanovu,
hinnar 53 ára gömlu dóttur Brézhnevs.
Hjá manni þessum, Boris Búrjatia að
nafni (kallaður Borís sígauni), glaum-
gosa, kórsöngvara og málamyndaleik-
ara við Bolsjoi-Ieikhúsið, hafði
lögreglan fundið demanta frá keisara-
timanum. Gimsteinum þessum hafði
verið stolið hinn 27. desember úr íbúð
fjölleikakonunnar Irinu Búgrimovu,
sem er ljónatemjari við hið fræga
RíkisfjöIIeikahús í Moskvu.
Tsvigun, sem stjórnaði herferð gegn
alls konar spillingu í Sovétríkjunum,
— en sú herferð hefur nú staðið yfir í
næstum tvö ár, — vildi ekki láta
þennan gamla ástvin hinnar alræmdu
hneykslispersónu, dóttur Brézhnevs,
sleppa. Sagt er, að hann hafi jafnvel
haft I hótunum að höfða refsismál á
hendur hinum drykkjuglaða, sóunar-
sama Júrij, syni Brézhnevs, en hann
starfar sem ráðherra utanríkisvið-
skipta.
Michail Súslov leizt þann veg á þetta
mál allt, að hér væri um að ræða
óhemjulega, beinskeytta árás á algjöra
friðhelgi Brézhnev-ættbálksins gegn
lögsókn, og væri þar með árás á flokks-
leiötogann sjálfan. Þegar deilurnar
stóðu sem allra hæst, á Súslov að hafa
æpt að Tsvigun, að framaferli hans
sem KGB-foringja væri hér með lokið,
og honum bæri að notfæra sér einustu
útgönguleiðina, sem stæði honum enn
opin: hann ætti að fremja sjálfsmorð.
19. janúar andaðist Semjon Tsvigun,
og var opinberlega látið svo heita, að
hann hafi látizt eftir „langvarandi,
erfið veikindi”; samkvæmt óopinberum
vísbendingum frá sovézkum blaða-
manni tók Tsvigun eitur. Tveimur
dögum síðar fékk svo Michail Súslov
heilablóðfall. Opinber ástæða var sögð
æðakölkun og sykursýki; óopinber
sovézk skýring: hin æsilegu mál í
kringum Tsvigun hafi orðið honum að
aldurtila.
„... og hinir seku hl/ótí
ma/deg máiagfðkf"
En allar þessar óopinberu upplýsingar
gætu líka verið úr lausu Iofti gripnar.
Hitt er þó öruggt, að Tsvigun lézt í
ónáð. Hinn háttsetti starfsmaður mið-
stjórnar sovézka kommúnistaflokks-
ins, KGB-hershöfðingi og skáldsagna-
höfundur (m.a. skáldsagan „Við
snúum aftur”), hlaut ekki þá heiðurs-
greftrun, sem honum bar í grafreit
frægra manna við Klaustur hinnar nýju
meyjar í Moskvu. Vinur Tsviguns,
samherji og fyrrum starfsbróðir innan
KGB, Gaidar Alijev, sem nú er yfir-
maður kommúnistaflokksins í Azer-
beidsjan, fékk ekki leyfi til að koma til
Moskvu til að vera viðstaddur útför
Tsviguns.
Minningargreinin um Tsvigun var, /™ngursr.Kar og unnt er m pess ao
vert ofan i allar venjur Kreml-foryst- serhvert afbrot verði að fullu upplýst
Wð útför Súsktvs: röð valda-
manna í Kremi hefur riðiazt í
fremstu röð sjást (ffá v. tH h.).
Leonid Brózhnev, Tichanov,
og þó Konstantin Tsjem-
jenko — en fyrir aftan fíengst
til hægri) er keppinautur
hans, Andrej P. Kiri/ónko.
Einmitt hinn 26. janúar, þegar flokks-
forystan var önnum kafin við undir-
búning hinnar opinberu útfarar
Súslovs, lét KGB handtaka mercedes-
eigandann og demanta-aðdáandann
Boris Búrjatía „sígauna”. Dagsetningu
handtökunnar hafði KGB vart valið af
handahófl: það átti að vera ógerlegt
fyrir Galinu Tsjúrbanovu, dóttur
Brézhnevs, að ná sambandi við föður
sinn einmitt þennan dag.
Skömmu siðar var annar dyggur ást-
vinur Galinu, Anatoli Kulevatov, for-
stjóri Ríkisfjölleikahússins í Moskvu,
handtekinn, en hann bar m.a.s. titilinn
vara-menningarráðherra Sovétríkj-
anna. Ákæran á hendur honum var
stórkostlegt misferli i gjaldeyrismálum,
alls konar önnur svik og auðgunarbrot.
Það, sem gaf þessu máli alveg sérlega
kátbroslegan svip, var sú staðreynd, að
sá sem einmitt bar æðstu ábyrgð á
handtöku Kulevatovs var hinn 46 ára
gamli eiginmaður Galinu Leonidovnu
og vara-innanríkisráðherra, Júrij M.
Tsjúrbanov.
Nú hljóma þau næstum sem orð
spámannsins ummælin, sem Tsjúr-
banov lét birta í Ísvestíju á degi lögregl-
unnar í nóvember í fyrra: „Ríki og
þegnar krefjast þess, að aðgerðir
sovézku lögreglunnar verði eins
árangursríkar og unnt er, til þess að
þvert
unnar, ekki undirrituð af mági hans,
Leonoid Brézhnev. Einustu fulltrúar
stjórnmálaráðsins, sem undirskrifuöu,
voru Tsjernjenko, Ústinov og hinn 51
árs gamli Michail Gorbatsjov. Aftur á
móti stóðu nöfn allra æðstu KGB-
foringjanna undir dánartilkynning-
unni, en það er einnig mjög óvenjulegt,
þvi að einmitt þessir menn leggja
annars mikið upp úr þvi að varöveita
nafnleynd sína — sem reyndar er von.
Hinar hatrömmu, logandi deilur milli
flokksleiðtogans Brézhnevs og forystu-
liðs sovézku leyniþjónustunnar KGB
komu þannig I ljós fyrir allra augu. Það
gefur augaleið, að úr því að sovézka
kommúnistaflokknum ber skylda til að
hafa meö höndum óskorað forystu-
hlutverk á öllum sviðum þjóðmála, og
þá einnig gagnvart leyniþjónustu
Sovétrikjanna, hlaut það að skoðast
sem alveg einstæð stríðsyfirlýsing af
hálfu KGB á hendur flokksleiðtog-
anum að ætla sér að láta lögrcglurann-
sóknir á meintri, alþekktri spillingu í
þjóðfélaginu einnig ná til nánustu ætt-
menna Leonids Brézhnevs. Sú aðför
var skýlaust brot á valdsviði KGB,
samkvæmt sovézkum skilningi.
Hinni ögrandi áskorun KGB gegn
völdum Brézhnevs var enn haldið
áfram daginn eftir dauða Súslovs.
og hinir
gjöld.”
seku hljóti makleg mála-
Ernýr fíokksleiðtogi
íaugsýn?
Hver eru raunveruleg markmið KGB
og hinna núverandi aðalbandamanna
þeirra KGB-manna úr röðum Kreml-
valdhafanna? Er það hið margþætta
neyðarástand hjá risaveldinu, sem knýr
á —- Afganistan og Pólland; hið yflr-
vofandi efnahagshrun og pólitíska
ókyrrð vfða I Austur-Evrópu; upp-
skerubresturinn 1 þrjú ár samfellt í eigin
landi; hættan á, að skrúfað verði alveg
fyrir hið mikla aðstreymi fjármagns,
tæknikunnáttu og kornvara frá vestur-
löndum?
Hafa öll þessi vandræði vaxið hinu
ellihruma forystuliði Sovétríkjanna svo
algjörlega yfir höfuð, að meirihluti
ráðandi manna þar í landi ríghaldi sér
nú í þá von, að nýr flokksleiðtogi
kunni að geta komið á nýsköpun mála
i Sovétrikjunum? Það er hins vegar
engan veginn svo augljóst enn sem
komið er, að það sé jafn auðvelt að
velta Leonid Brézhnev úr valdasess-
inum eins og margir fréttaritarar og
aðrir sem fylgjast með málum austur
þar álitu fyrir tveimur vikum.