Dagblaðið Vísir - DV - 03.04.1982, Blaðsíða 20

20
DAGBLAÐIÐ & VtSIR. LAUGARDAGUR 3. APRÍL 1982.
Þýzki biaðamaðurmn
Christian Schmidt-Háuer
V
skrifaði eftirfarandi grein um
vaidabaráttu þá sem nú geis-
ar bak við tjöidin austur í
Moskvu.
í júlímánuði árið 1953, fáum mán-
uðum eftir dauða Stalins gekk sovézka
stjórnmálaráöið fylktu liði í Bolsjoi-
leikhúsið til að vera viðstatt sýningu á
„Desember byltingarmönnunum”,
óperu eftir Sjaporín en hún fjallar um
byltingartilraun gegn keisarastjórninni
árið 1825. Þessi sameiginlegi listaáhugi
hjá æðstu mönnum Sovétríkjanna var
alveg einstakur viðburður, sem hafði
aldrei áður átt sér stað.
Á þessari einstæðu byltingar-leiksýn-
ingu vantaði aðeins einn af æðstu for-
ystuliði kommúnistaflokksins: hinn 54
ára gamla Lavrentín P. Beríja, blóði-
drifinn leyniþjónustuforingja Stalins.
Næsta morgun var Berija handtekinn
sem „þjóðaróvinur” — baráttan um
völdin eftir lát Stalíns hafði þar með
náð sínum fyrsta hápunkti.
„Þannig munum
viðsigra."
Miðvikudaginn 3. marz 1982, fáum
vikum eftir dauða aðalhugmyndafræð-
ings sovézka kommúnistaflokksins,
Michails Súslovs, fóru nærri því allir
þeir meðlimir stjórnmálaráðsins, sem
búsettir eru í Moskvu, saman í MHAT-
leikhúsið (Listamannaleikhúsið) og
horfðu á leikritið „Þannig munum við
sigra” eftir Sjaprov — andstalínískt
leikrit um síðustu æviár Leníns. Þessi
sameiginlega leikhúsferð var líka ein-
stæður viðburður á hinum 17 ára
valdaferli Brézhnevs. Aðeins einn af
þeim allraæðstu, sem búsettir eru i
Moskvu, var ekki hafður með í leikhús-
ferðina: hinn 76 ára gamli Andrej P.
Kirilénko, sem langan tíma hefur verið
álitinn verðandi eftirmaður Brézhnevs.
Kirilénko var alls ekki handtekinn dag-
inn eftir leikhúsferð hinna; ennþá held-
ur hann öllum sínum embættum. En
allt frá dauða Súslovs, 25. janúar
síðastliðinn, er þessi löngum þriðji
æðsti maður í metorðastiganum á eftir
Brézhnev og Súslov, næstum gjörsam-
lega horfinn af sjónarsviðinu og nafn
hans heyrist aldrei nefnt lengur.
í stað hans hefur nánasti trúnaðar-
vinur og aðstoðarmaður Brézhnevs,
hinn sjötíu og eins árs gamli Konstanín
Tsjernjenko tekið stefnuna á æðsta
valdasessinn í Kreml. Hann hefur þegar
yfírtekið störf Súslovs og flutt sig
þannig upp í næst-æðsta valdasætið í
Kreml. í mörg ár var Tsjernjenko
skuggi Brézhnevs. Nú orðið stendur
hinn laskaði flokksforingi, beygður af
sífelldum, síendurteknum uppskeru-
bresti, pólitískum glappaskotum,
hrjáður af langvinnum veikindum, í
skuggahins.
...Einsog Watergate
við ána Moskvu.
Valdabaráttan milli Tsjernjenkos og
Kirilénkos er hvatinn í hinni dularfullu
atburðarás og tundrið í öllum þeim
orðrómi úr nánasta umhverfi
Brézhnevs, sem verið hefur í gangi að
undanförnu og vakti heimsathygli fyrir
skemmstu. Það er mjög erfitt að átta
sig á ýmsu af þessu, en nokkur einstök
atriði verða þó að teljast einstæð í sögu
Sovétríkjanna. Vangaveltur á frétta-
stofum og í kauphöllum um dauða
sovézks flokksforingja — eins og föstu-
daginn 5. þessa mánaðar — hafa áður
verið á dagskrá, skömmu fyrir fall
Khrúsjovs. Sjálfsmorð með eitri og
spillingarhneyksli til að koma æðstu
forystumönnum kommúnistaflokksins
á kaldan klaka eru heldur ekkert nýtt í
sögu flokksins. En það hefur hins vegar
aldrei komið fyrir áður, að menn úr
allra næsta umhverfi hinnar drottnandi
klíku hafi verið handteknir þvert gegn
vilja ríkjandi flokksforingja eins og nú
hefur átt sér stað. Jafnfáheyrt hefði
hingað til talizt, það sem hið opinbera
bókmenntatímarit „Avrora” í Lenin-
grad lét fyrir skömmu í ljós í skopgrein
einni: þá einlægu von, að eitt ofur-
mannlegt stórskáld færi nú sem bráðast
að sálast — skáldið er hreinn tilbúning-
ur en ber öll helztu persónueinkenni
Brézhnevs, svo að ekki verður um
villzt, og þarf enginn að vera í vafa um
við hvern er átt.
Hvað liggur að baki orðróminum um
tryllingslegar deilur og svæsin
hneykslismál, sem hljóma eins og
Watergate við ána Moskvu? Hvaða
stríðandi öfl má greina að baki allra
sögusagnanna, sem meira að segja
spyrða dauða Tsviguns, næstæðsta
yfirmanns sovézku leyniþjónustunnar
K.G.B. saman við andlát Súslovs, aðal-
hugmyndafræðings flokksins? Milli
þeirra hafi átt sér stað eins konar póli-
tískt einvigi upp á líf og dauða?
Tvær ráðningar á gátunni liggja
beinast við. Hin fyrri: meirihluti hinna
voldugustu Kreml-foringja hafi, að
fengnum stuðningi Jurijs Andropovs,
yfirmanns sovézku leyniþjónustunnar
K.G.B., orðið á eitt sáttir um að
Tsjernjenko verði eftirmaður
Brézhnevs. Þessi hópur vill ( með fullu
samþykki Tsjernjenkos) lempa hinn
naumast lengur vinnufæra Brézhnev
hægt og gætilega niður úr valdasess-
inum, í stað þess að steypa honum úr
stóli.
Hin síðari ráðning: Andstæðingar
Tsjernjenkos vilja bregða fæti fyrir
valdabrölt hans. Þeir reyna að koma
höggi á nánustu pólitísku bandamenn
Brézhnevs með því að ráðast beint
framan að hinum lasburða flokksfor-
ingja sjálfum, á mafíuna í kringum
hann og á allar lífsvenjur þess fólks.
Tsjernjenko er samkvæmt þessu aðal-
skotmarkið.
Samkvæmt þessari ráðningu gæti
hinn 67 ára gamli Andropov sem bezt
verið einn af andstæðingum Tsjernj-
enkos. Andropov kynni að henta mun
betur gamalmenni eins og hinn 76 ára
gamli Kirilénko sem bráðabirgða-
flokksleiðtogi, en sú ráðstöfun myndi
veita Andropov síðar gullið tækifæri til
að hrifsa sjálfur til sín æðstu völdin.
Það eru viss atriði, sem kynnu að
benda til þess, að þessi síðarnefnda
ráðning sé hin rétta: Kirilénko berst að
minnsta kosti alveg greinilega með
öllum tiltækum ráðum gegn valdasókn
Tsjernjenkos. En mótspyrnan gegn
sókn Tsjernjenkos hefur þó hingað til
annars vart verið teljandi.
Lenin varar v 'tð Stafín
Þegar á allt er litið virðist því fyrri
ráðning gátunnar vera öllu sennilegri.
Þetta verður ennþá greinilegar, þegar
litið er nánar á fyrrnefnda leikhúsferð
flokksforystunnar 3. marz síðastliðinn,
sem moskvubroddarnir gerðu að stór-
pólitískum viðburði. Leikrit þetta, sem
fjallar um síðustu ævidaga Leníns og
vangaveltur hans um það, hvernig
koma megi á betri valdgæzlu, um mun
meiri tillitssemi við hinn nafnlausa
múg, og um mistök Stalíns, átti upp-
haflega að frumsýna á 26. flokksþing-
inu. Súslov, vörður rétttrúnaðarins
innan flokksins, kom í veg fyrir að leik-
ritið yrði sýnt. Samt var haldið áfram
að „vinna að” sviðsæfingum á leikrit-
inu. Allt fram til sfðustu æfinga fengu
leikararnir aðeins ófullkomna, marg-
leiðrétta texta í hendur. Hinn 21.
janúar fékk Súslov svo, samkvæmt
opinberum tilkynningum, skyndilega
alvarlegar blóðrásartruflanir.. . . og
missti fljótt fulla rænu. Að kvöldi 24.
janúar, sem sagt kvöldið áður en hinn
dyggi vörður helgra dóma kommúnísks
rétttrúnaðar andaðist, var leikritið
„Svona munum við sigra” frumflutt.
Það sem áhorfendur 1 Listamannaleik-
húsinu við Tverskoj-breiðgötu í
Moskvu fengu að heyra þetta kvöld,
könnuðust flestir sovézkir þegnar að
vísu við frá árinu 1956, þegar Khrús-
jov fordæmdi allt athæfi Stalíns; en
þvílik orð höfðu þó vart borizt þeim til
eyrna eftir það: Lenín varar í erfðaskrá
sinni mjög eindregið við Stalín.
í hlutverki hins lasburða Leníns les
leikarinn Alexander Kaljagin — sem
annars túlkar oftar tsjekhovska deyfð
en lenínska bragðvísi í pólitík — kven-
einkaritara sínum fyrir hluta þessarar
erfiðaskrár. Það hljómar eins og ósvik-
inn Lenín, og á þetta hlýddi stjórn-
málaráð sovézka kommúnistaflokksins
með hinn hruma Brézhnev í broddi
fylkingar hinn 3. marz síðastliðinn.
„Stalín er of ruddalegur, og þessir
vankantar hans, sem unnt er að líða í
okkar eigin hópi og í samskiptum við
okkur kommúnista, er ekki hægt að
þola í embætti aðalritara Kommúnista-
flokksins. Þess vegna sting ég upp á því
við félagana, að þeir velti þvi mjög
fyrir sér, hvernig unnt sé að koma
Stalín frá völdum og setja annan mann
i embættið 1 hans stað. ...” Það var
alveg greinilegt, að ýmsir áhorfendur
hugsuðu ekki einungis til Stalíns, þegar
stikkorðið „aðalritari kommúnista-
flokksins” heyrðist þetta kvöld. Eftir
að leikarinn hafði, við frumfiutning
leikritsins, mælt fram orðin um verk-
efni þessa eftirlitsráðs kommúnista-
flokksins, sem yrði jafnvel að fylgjast
grannt með aðalritara flokksins, stökk
skyndilega maður nokkur á fætur á
svölum leikhússins og klappaði lof í
lófa eins og eftir pöntun. (Þetta kom
að vísu ekki fyrir á sýningunni 3. marz,
þegar stjórnmálaráðið sjálft var
viðstatt).
„Skriffínnarnir
eru óvinir okkar"
Lærdómurinn, sem í leikritinu er
dreginn af niðurstöðum Leníns, ei
bæði raunsær og hagnýtur: menn verða
að horfast í augu við þann sannleika.
að sovézka kommúnistaflokknum
getur skjátlazt, . „skriffmnarnir eru
óvinir okkar.”
Lokaályktunin af öllum þessum
vangaveltum Leníns samsvarar í einu
og öllu þeirri mynd, sem Tsjernjenko
hefur þegar í marga mánuði verið að
láta dreifa af sér: það er, að hann sé
ímynd hins raunsæja pólitíska erfingja,
sem gleymi ekki að taka mistök Stalins
með í reikninginn; hann sé maðurinn,
sem sé þess albúinn að verja verkamenn
og alla alþýðu manna gegn skriffinnun-
um og stjórnarliðum, maðurinn, sem
berjist gegn öllum þeim, „er sjái ekki
lengur hinar mannlegu verur bak við
skjalafjöllin sín”, og „líta orðið aðeins
á mennina sem eins konar tæki til að
geta staðið við og uppfyllt fyrirfrám
gerðar framleiðsluáætlanir í ríkis-
búskapnum.” Þannig komst Tsjernj-
enko að orði í grein í tímaritinu
Kommunist í október siðastliðnum.
Það er því engin furða, að keppi-
nauturinn Andrej Kirilénko hafi haft
heldur litla löngun til að leggja blessun
sína yfir þetta leiksviðsverk um valda-
afsal í hendur Tsjernjenko. Heldur
engin furða, að einn af meðlimum
stjórnmálaráðsins þyrfti endilega að
vera tvisvar viðstaddur leiksýningu
þessa: sjálfur Konstantín Tsjernjenko.
Hann var stráx viðstaddur frum-
sýninguna 24. janúar. Þá voru í för
með honum Viktor Grísjin, formaður
Moskvudeildar kommúnistafiokksins
— hann hafði án nokkurrar sjáanlegrar
ástæðu óvart látið þurrka út andlit
Kirilénkos á Ijósmynd af foringjunum,
sem birtist í Moskvublaði því sem hann
ræður yfir. — Hinn félaginn, sem
fylgdi Tsjernjenko í MHAT-leikhúsið á
frumsýninguna, var „unglingurinn” i
stjórnmálaráðinu, hinn 52 ára gamli
Michail Gorbatsjov.
Hvaða ályktun má sem sagt draga af
leikhúsviðburði þessum? Sjálf sviðsetn-
<---------------------------m
Abúðarfufít tifíit landsföður-
ins Brózhnevs hvílir hvar-
vetna á borgurum Sovét-
ríkjanna, en hversu lengi?