Dagblaðið Vísir - DV - 05.04.1984, Qupperneq 11

DV. FIMMTUfoÁGÚRSr. APRlL 1984. '
11
Kjallarinn
Rækja er töfraoröiö í íslenskum
sjávarútvegi þessa dagana. Þegar
kvóti á flestum fiskitegundum er
staðreynd er rækjuveiði á djúpslóö
sá veiðiskapur sem öllum er vísað á
þegar kvótinn er búinn. Þegar út-
vegsmenn og skipstjórar eru spurðir
um ástand og horfur er vana-
viðkvæðið að kvótinn klárist innan
tíðar eða að hann sé jafnvel búinn nú
þegar. Og þá er oftast spurt hvaö
taki við. Svarið er undantekningar-
lítið eitthvað á þessa leið: „Það er
hugmyndin á fara á rækju.” A þetta
jafnt viö um togara og báta af ýmsum
stærðum. Það vekur mikinn ugg að
öllum þessum skipum er frjálst að
veiða þar sem þeim sýnist, burtséð
frá stærð og hvort miðin þola það eða
ekki.
Frá sjónarhóli útgerðar meö fyllt-
an kvóta, verkefnalaus skip og
jafnvel yfirvofandi gjaldþrot, er það
ekkert skrítið þó þetta hálmstrá sé
gripið.
En frá sjónarhóli þeirra sem eiga
að stjóma veiðunum, þá sér í lagi
sjávarútvegsráðherra, ætti þetta
að horfa ööruvísi viö. Væri ekki skyn-
samlegra að stjórna veiðunum á
djúpslóð eins og gert hefur verið inni
á f jörðunum frá upphafi, með góðum
árangri.
Tryggð nýting
Þær aðferðir sem tryggja nýtingu
rækjustofnsins til frambúðar eru í
stuttu máli þessar:
1. Takmarka stærð skipa á grynnri
veiöislóðum þannig að minni bátar
gætu nýtt óhindrað þau mið sem
hentuðu þeim best. Togurum og
stærri bátum væri vísað á dýpri miö.
2. Rannsókn á rækjumiðum verði
stóraukin allt í kringum landið,
þannig að haldgóð þekking á þessum
veiöiskap verði veruleg strax í
upphafi en ekki beðið þar til ofveiöi
er staðreynd eins og sjávarútvegs-
ráðherra viröist ætla að gera.
3. Veiðum sé stjórnað meö aflatak-
mörkunum sem síðan verði „Þegar kvóti á flestum fiskitegundum er staðreynd, er rækjuveiði á djúpslóð
rýmkaðar þegar vitað er að sáveiðiskapursemöllumervísaðáþegarkvótinnerbúinn.”
HÓLMFRÍÐUR
BJARNADÓTTIR
FULLTRÚIÍ ATVINNUMÁLA-
NEFND HVAMMSTANGA
• „Með auknum rannsóknum ættu að finn-
ast rækjumið allt í kringum landið ef
marka má yfirlýsingar fiskifræðinga.”
rækjustofninn þolir slíkt og/eða ný
miöfinnast.
4. Að gæðaeftirlit verði hert við
meiíerð aflans þegar á laiid er kom-
ið. Flutningar afla um landveg séu
bannaöir. Skylt sé að vinna afla á
löndunarstað, þó sé heimilt að veita
undanþágu frá þessari reglu verði
bátur að leita hafnar (veður—vélar-
bilun) þar sem vinnsla er ekki til
staðar.
Rök
Rækja er mjög viðkvæmt hráefni.
Flutningar um langan veg í mis-
góðum, oftast ókældum flutninga-
bílum, rýra mjög gæði rækjunnar og
geta beinlínis valdið eitrun.
Markaðir fyrir rækju eru afar
viðkvæmir og má benda á atburði
fyrr í vetur í Hollandi. Einnig hlýtur
að vera þjóðhagslega hagkvæmt að
veiðar og vinnsla fari fram sem næst
hvort ööru, nógur er kostnaðurinn
samt. Með auknum rannsóknum
ættu að finnast rækjumið allt í kring-
um landið ef marka má yfirlýsingar
fiskifræðinga.
Þegar þau mið eru fundin er
grundvöllur fyrir vinnsluleyfum allt
í kringum landið. Sú aðferö sem
núna er viðhöfö heitir: „Að byrja á
öfugum enda” en sú aðferð er einum
of vinsæl meöal íslenskra ráða-
manna.
Rækja er verðmæt sjávarafurö og
er gott til þess að vita að viö
Islendingar getum aukið nýtingu
hennar. En gerum það af skynsemi
— ofveiðum ekki — fjárfestum ekki
óraunhæft — höldum gæðunum ætíð i
hámarki.
Ef þessi þrjú sjónarmið ráða
ferðinni þá mun okkur vel farnast í
veiðum og vinnslu.
Eg skora því mjög eindregið á
sjávarútvegsráöherra Halldór Ás-
grímsson aö endurskoóa afstööu sína
varðandi rækjuna, hann virðist
gætinn maður þó hann sýni það ekki í
þessumáli.
ísland — velferðar-
ríki fyrirtækjanna?
Hugmyndin um velferðarríki var
upphaflega sú, aö ríkisvaldið tæki aö
sér að bæta og tryggja kjör almenns
launafólks. Fremstu velferðarríkin
hafa þannig meðal annars beitt sér
fyrir kjarabótum í formi láglauna-
bóta, fjölskyldubóta, ellilífeyris,
örorkubóta, húsaleigubóta, auk
sjúkra- og slysatrygginga. Umræðan
um velferðarríkið er því umræða um
lífskjör.
Að undanförnu hefur velferðar-
ríkið verið harkalega gagnrýnt,
einkum af forréttindafólki sem ekki
hefur haft þörf fyrir opinbera lífs-
kjaraþjónustu. Einnig hafa tísku-
hugmyndir ný-frjálshyggjumanna
beinst gegn velferðarríkinu, m.a. á
þeirri forsendu að velferðarþjónusta
auki leti hjá láglaunafólki og geri
það ósjálfbjarga, auk þess sem þeir
halda því fram að skattheimta vel-
ferðarríkisins sligi ríka fólkið og
fyrirtækin.
Slík gagnrýni á ekki við á Islandi.
Islendingar vinna lengri vinnuviku
en flestar þjóðir og geta því naumast
talist ofdekraðir og latir. Þá verjum
við tiltölulega litlum hluta þjóðar-
tekna okkar í velferðarþjónustu, í
samanburði við nágranna okkar,
þannig aö skattheimta er hér fremur
lítil. Skattheimta vegna velferðar-
þjónustu við launafólk leggst auk
þess ekki alfariö á ríka fólkið og
fyrirtækin, heldur greiða þiggjendur
þjónustunnar og bótanna stóran
hluta þeirra sjálfir með sköttum
sínum.
Við erum láglaunaþjóð
í klúbbi ríku þjóðanna
I reynd er velferðarþjónusta við
launafólk mjög vanþróuð á Islandi.
Við verjum mun minni hluta af
þjóðarköku okkar í líf skjarabætur en
frændur okkar í Skandinavíu. Svíar
verja t.d. helmingi stærri hluta
í fjölskyldu-, elli- og örorkubætur, og
heilsugæslu en við. Þegar litið er á
fleiri þætti lífskjara — eins og laun,
vinnutíma og húsnæðismál — kemur
i ljós að lífskjör almennings á Islandi
eru mun lakari en þjóðartekjur
okkar gefa tilefni til.
Við erum í hópi 10 ríkustu þjóða
hins vestræna heims. Þjóðfélög sem
eru með sambærilegar þjóðartekjur
á mann á Norðurlöndum og í Vestur-
Evrópu bjóða í sumum tilvikum
meira en helmingi meiri kaupmátt
fyrir sambærilega vinnu. Hér er átt
við kaupmátt launa fyrir
vinnustund. Launum er markvisst
haldið niðri á Islandi. Við erum lág-
launaþjóð í klúbbi ríku þjóðanna.
Til að bæta fyrir sín löku kjör
vinna Islendingar 20—40% lengri
vinnuviku en nágrannaþjóðimar.
Utivinna eiginkvenna er orðin meiri
en víðast hvar í heiminum. Allt segir
þetta sina sögu.
Loks hefur til langs tíma verið
lánaö svo lítið til f jölskyldna sem eru
að koma sér upp húsnæði, að óvíða í
jafnríku þjóöfélagi þarf fólk að
leggja jafnhart að sér til að fullnægja
þessari frumþörf. Aður en lán urðu
verðtryggð var nokkum stuðning að
fá af verðbólgunni, en sá stuðningur
nýttist ríka fólkinu best, þ.e. þeim
sem mesta veltu höfðu í bönkunum
og fengu stærstu lánin á neikvæðum
vöxtum.
Þegar dæmið um lífskjörin á
Islandi er gert upp kemur I ljós að
velferð launafólks hér er mjög ábóta-
vant. Hlutur launafólks er mjög fyrir
borð borinn í stjóm þjóðfélagsins.
Þetta hefur ekki komið nægilega vel
fram í umræðunni um velferðarríkið
hérálandi.
Velferð fyrirtækjanna
Það hefur heldur ekki komið
nægilega vel fram að ríkisvaldið
gerir gífurlega margt fyrir fyrir-
tækin. I reynd er hér vel
blómstrandi velferðarkerfi fyrir-
tækjanna um leið og lífskjörum al-
mennings er haldið niðri. Ef segja
má að Tryggingastofnun ríkisins sé
helsta velferðarstofnun launafólks
þá má finna samsvarandi stofnanir
fyrir fyrirtækin i Framkvæmda-
stofnun ríkisins, opinberum sjóðum
og bönkunum. Þetta eru helstu
„Tryggingastofnanir fyrirtækj-
anna”. Ríkisvaldið hefur einnig
verið veigamikill aöili að velferðar-
kerfi fyrirtækjanna með því að þjóna
hagsmunum þeirra í ríkum mæli, oft
á kostnað launafólks. Þetta er vegna
þess að þrýstihópar fyrirtækjanna
(VSI, Verslunarráð, UU, Fll, o. fl.)
hafa haft yfirgnæfandi áhrif á ríkis-
stjómirhérálandi.
En hvað gerir velferðarkerfi
fyrirtækjanna?
Það bætir hagnaö fyrirtækjanna
og tryggir þau, oft óháð því hversu
vel eða illa þau eru rekin eða hve
þýðingarmikil þau em. Þetta felur
m.a. í sér eftirfarandi:
1. Hið opinbera heldur launa-
kostnaði fyrirtækjanna niðri með
óeðlilega miklum kjara-
skerðingum (t.d. 20% kjara-
skerðingu þegar þjóðartekjur
minnka aðeins um 5%), eða með
því að borga einfaldlega hluta af
kjarasamningum fyrir fyrir-
tækin. Dæmi um hið síöamefnda
em láglaunabætur í nýgerðum
kjarasamningum sem em t.d.
fjármagnaðar með því að lækka
niðurgreiðslur á matvæli og
hækka bamameölag. Þannig hafa
ríkisvaldið og fyrirtækin flutt
hluta af greiðslu fyrir „umsamda
kauphækkun” yfir á launþegann
sjálfan. Slíkir stjómarhættir ættu
að fá verðlaun á alþjóðavett-
vangi.
2. Hið opinbera tekur að sér að
tryggj3 afkomu fyrirtækja í
mörgum atvinnugreinum og
dregur þannig úr eðlilegri áhættu
af samkeppni og markaðsvirkni.
Til dæmis hjálpar rikisvaldiö
fyrirtækjum út í óarðbæra offjár-
festingu sem gengur oft í berhögg
við hagsmuni þjóðarinnar
(„glórulausu dæmin”). Sú offjár-
festing gerir afkomu fyrir-
tækjanna eðlilega erfiða umtima.
Þá koma þau aftur til ríkis-
valdsins og heimta „viöunandi
rekstrarskilyrði”. Sú aðstoö er þá
veitt af velferðarríki fyrir-
tækjanna í formi gengisfellinga,
skattaívilnana, niðurgreiðslna,
:styrkja og pennastrika. Loks er
svo reikningurinn fyrir
kostnaðinum (erlendu lánin)
sendur til launafólks í formi
óeölilega stórra kjaraskeröinga.
Sósíalismi fyrir ríka fólkið
Þetta er eins konar sósíalismi fyrir
rika fólkiö og fyrirtækin sem hjálpar
þeim við eignasöfnun á kostnað
annarra. Á sama tíma er launafólki
boðið upp á óeðlilega harðneskjuleg-
an kapítalisma.
Velferðarkerfi fyrirtækjanna
tekur allt aöhald og alla ábyrgö af
fyrirtækjunum. Það tryggir þau
fyrir boðaföllum samkeppninnar.
Þeim er ekki lengur refsaö fyrir
rangar ákvarðanir og slóðaskap.
Þeim mun meiri skyssur sem þau
gera, þeim mun meiri aöstoö og
meðlagsgreiðslur fá þau. Aöhald og
hvati sem nauösynleg eru til fram-
fara eru þannig brotin niður.
Ofþanið velferðarkerfi fyrir-
tækjanna, og of mikil umhyggja
fyrir fyrirtækjum, er því hættulegt
fyrir þjóðfélagið. Það leiðir til off jár-
festingar, skuldabyröar, aðhalds-
leysis, lakra kjara og hnignunar hag-
vaxtar til lengri tíma.
Velferð launafólks
styrkir þjóðfélagið
Hófleg velferð fyrir launafólk er
hins vegar af hinu góða. Hún eykur
ekki aðeins réttlæti og bætir kjör.
Hún stuðlar einnig að vinnufriði og
veitir fyrirtækjum nauðsynlegt
aðhald. Hið síðamefnda mun vera ný
hugmynd á Islandi, enda hefur okkur
nánast veriö drekkt í hugsunarhætti
láglaunastefnunnar. En önnur stefna
er víöa við lýði erlendis. I Singapore,
þar sem kapítalismi þykir rekinn
með fyrirmyndar sniði, voru laun
t.d. hækkuð um 20% á ári í 3 ár sam-
fleytt (1978—80). Markmiðið með
því var að veita fyrirtækjum aðhald
til að bæta stjómun, nýta tækni
betur, auka samkeppni og hraða ný-
STEFÁN ÓLAFSSON
LEKTOR, HÍ
sköpun og endurnýjun. Fyrirtæki
sem ekki gætu borgað lágmarks laun
þyrftu því að endurhæfast eöa fara á
hausinn ella. Sama stefnan hefur
lengi verið rekin í Svíþjóð og víðar á
undanförnum áratugum. Arangur-
inn skilar sér í meiri hagvexti og ör-
ari framförum. Neytendur með góða
kaupgetu auka um leið tækifæri
framleiðenda til að selja. Ohófleg
láglaunastefna felur hins vegar í sér
hættu á samdrætti og hnignun.
Frjálshyggjúmenn hafa réttilega
bent á að erfitt sé að metta vel-
ferðaróskir. Þetta á sérstaklega við
um fyrirtækin. Barlómi og kröfum
linnir ekki þó ríkisvaldið uppfylli
allar óskir þeirra. Græðgin eykst ef
eitthvað er.
Fjármálaráöherra, Albert
Guðmundsson, sem er mikill fyrir-
tækjamaður sjálfur, hefur undan-
farið lýst hneykslan sinni á græðgi
íslenskra fyrirtækja. Eftir allt það
sem núverandi ríkisstjórn hefur gert
fyrir atvinnurekendur neita þeir enn
að borga smánarlegar kauphækkan-
ir og taka hluta af vanda þjóöarbús-
ins á sig. Þeir heimta bara enn
meira.
Og þannig mun það halda áfram
ef ekki verður spyrnt við. Hópur
fólks sem vill hleypa nýju blóði i
umræðu um landsmálin hefur blásið
til ráöstefnu í Gerðubergi á laugar-
dag. Þar verður spurt „Fyrir hvern
er íslenska velferðarrikið”? Áhuga-
menn ættu að koma og taka þátt í
þeirri umræðu.