Dagblaðið Vísir - DV - 20.12.1984, Blaðsíða 14

14
DV. FIMMTUDAGUR 20. DESEMBER1984.
Menning Menning Menning Menning
OG ÁRIN LÍÐA
'*Jór Laxness:
Og árin lífla.
Helgafell 1984,241 bls.
Þessi bók er safn 22 greina, og eitt
kvæöi. En langt var nú liöiö frá því aö
kvæöi haföi sést eftir Halldór. Hér eru
sex minningargreinar um vini
Halldórs og kunningja, auk ýmissa
smágreina, sem hann hefur sumpart
veriö beöinn aö skrifa. Þaö er
áreiöanlega komiö til móts viö óskir
mjög margra aö safna í bók greinum
sem voru dreifðar í blöö, og ánægjulegt
aö erlendum textum skuli þá fylgja
íslensk þýöing, sem Halldór hlýtur aö
teljast ábyrgur fyrir, þótt Siguröur A.
Magnússon hafi unniö þýðinguna. Því
miður vantar (eins og endranær)
flestar bókfræöiupplýsingar, hvar
þetta birtist áöur.
Þaö leiöir af framangreindu eöli
bókarinnar, aö nokkuö er þar um
endurtekningar, frá einni grein til ann-
arrar. Flestar nýlegar greinar
Halldórs eru líka meira í ætt við rabb
en ritgerð; ýmis fróðleikur flýtur meö,
sem virðist ekki bráðnauðsynlegur
fyrir framvindu ritsins, og efnisröð er
skrykkjótt. Auk smágreina sem varpa
ljósi á margt í ævi Halldórs og rit-
störfum, eru þrjú meiriháttar rit í
safninu, og skemmtilegt viðtal Ingólfs
Margeirssonar viö Halldór. Þaö er
ekki síður fróölegt um Halldór sjálfan'
en um Ragnar í Smára, og væri gaman
aö fá meira af slíku, ekki síst um Unu-
hússhópinn.
Viðhorf
Þetta eru mjög mislangar greinar og
misgamlar — sextíu ára aldursmunur
á þeim elstu og yngstu —og ritaðar af
ýmiskonar tilefni. Þeim mun
merkilegra er, hve margt þær eiga
sameiginlegt. Þar dáist ég mest aö
síungum anda höfundarins, sem aldrei
er bundinn af ríkjandi viöhorfum,
ferskur og opinn. Þannig nálgast hann
t.d. gamlar, ráögátur íslands-
sögunnar: af hverju taka Islendingar
friösamlega viö kristni meö
meirihlutasamþykkt Alþingis, þegar
kristnitakan kostaöi margra ára morð
og brennur í næiliggjandi löndum, t.d.
í Noregi? I gær heyröi ég Jónas Gísla-
son rökstyöja svipaö svar og Halldór
gefur (bls. 63); „Á bak viö sigur
kristninnar lá ekkert brall, því síður
mýstik, heldur var meginhluti þing-
heims einfaldlega kristinn fyrir — sem
Bókmenntir
Örn Ólafsson
gefur auga leið.” Andstæða þessarar
friösamlegu og lýöræðislegu sam-
þykktar eru svo siðaskiptin á 16. öld. Á
sama hátt, og eins og í framhjáhlaupi,
svarar Halldór annarri ráögátu;
hvemig stendur á því, aö ekki skuli vit-
aö nafn eins einasta af höfundum
þessara sígildu listaverka, sem hér
voru sköpuö á miðöldum: fom-
sagnanna, og þó einkum Islendinga-
sagna? Þetta er þeim mun furðulegra,
sem til eru mjög ítarlegar frásagnir af
þjóölífi á ritunartíma sagnanna:
Sturlunga og biskupasögur, þar sem
frá flestu viröist sagt, stóm og smáu.
Skýring Halldórs (bls. 70); „öll mestu
skáldverk okkar em samin hér í páfa-
dómi af íslenskum klerkum bundnum
þagnarheiti um nöfn sín og stöðu.
„Þessi skýring hlýtur a.m.k. aö vekja
menn til umhugsunar, því þaö er ómót-
mælanlegt, að á miðöldum voru
munkar og nunnur manna líklegust til
aö hafa menntun, næði og efni (mikið
af dýru kálfsskinni!) til ritstarfa, en
þau vom bundin heiti um fátækt, skír-
lífi og auðmýkt.
Þessi grein, „Harmleikur dana á 16.
öld” er framhald af miklum vanga-
veltum Halldórs undanfarin ár um
fyrstu aldir Islandssögunnar. Þar er
líka áberandi tilhneiging hans til að
stríöa boðberum vanahugsunar og þá
einkum ármönnum þjóðkirkjunnar.
Síst ber þaö aö lasta, en ætli þaö sé
ekki líka kveikjan að greinunum um
þjóðsönginn. Nú er „0 guö vors lands”
bæöi ósyngjandi og efnislega f jarstætt
venjulegum þjóösöng, eins og Halldór
hefur margsannaö. En það er þá bara
sjaldan viö haft, og annaö kemur í
staðinn. Halldór nefnir sjálfur m.a.
„Island ögrum skoriö” (bls. 42) og
segir: „En þaö var ekki heldur nógu
gott.” Þaöer aö sönnu ekki merkilegur
skáldskapur, textinn eins einfaldur og
verið getur, lagið yfir máta hátíðlegt.
En ætli þaö sé ekki einmitt þessvegna
sem þaö hefur sigraö í samkeppninni?
,4sland ögrum skorið" er eigmlegur
þjóösöngur Islendinga, allir kunna það
(1. erindi) þetta er sá söngur sem
sprettur eins og sjálfvakinn fram,
hvenær sem Islendingum þykir
þjóösöngs viö þurfa. Sbr. Atómstöðina
(1947,lok8.k.)r
„Múgurinn þreingist nær og nær
alþingishúsinu, æ ofsafengnari ræður,
tsland ögrum skoriö þángaötil mann
klígjar.” Eins var það í blysförinni aö
Karphúsinu, nú í lok verkfalls BSRB.
Islendinga vantar síst af öllu þjóðsöng.
Ferðabæklingur úr Rúmeníu
er mjög skemmtileg lesning, og af
sömu kostum og mest prýöa hinar
greinamar, Halldór sér svo skýrt í
gegnum allt prjáliö. I hæfilegri fjar-
lægö skynjar lesandinn þau þjakandi
leiðindi sem fylgja umræðum þar sem
aldrei takast á skoðanir, bara sama
ræöan átján sinnum. Grindhoraðir
jálkar í kafgresi eru viðeigandi ein-
kennistákn þess öfugmæla„sósial-
isma” gagnbyltingarinnar sem
Þríhross Austur-Evrópu reka í eigin
þágu, líkt og í Sviöinsvík forðum, og
allir raunverulegir sósíalistar rísa
gegn, einnig þar.
Kaþólsk viðhorf
Einn rauöur þráöur í þessu ritgerða-
safni er umhyggja Halldórs fyrir
kaþólskum menningararfi Islendinga,
sem hann hefur löngum þekkt manna
best. Og hér birtist nú loks aftur höfuð-
rit Halldórs á þessu sviði: Kaþólsk
viðhorf. Fyrst flutti hann erindi í Nýja
bíói, síöan birtist það aukið, sem grein
í Mbl. (12/3 1925),en loks sem bækl-
ingur sama ár, til aö svara árásum
Þórbergs Þórðarsonar á kaþólska
Pétur Péíunsson hf.
C l E bað- og ilmvörurnar sem
náð hafa miklum vinsældum
í Frakklandi, Bretlandi og
Bandaríkjunum nú fáanlegar
hér á landi
Útsölustaðír um land allt.
Heildverslun Suðurgolu 14 Símar 21020, 25101
Menning
kirkju í Bréfi til Láru, áriö áöur. Hér er
þess ekki kostur að bera saman í ein-
stökum atriðum röksemdafærslu þess-
ara málvina, sem þarna ræddust viö
opinberlega. En þaö er full ástæða til
aö hvetja lesendur til að gera það,
enda tiltölulega auðvelt, Halldór fylgir
röö Þórbergs á efnisatriöum. Kaþólsk
viðhorf eru á ljósum og einföldum stíl,
og höföaö til skynsemi lesenda meö
ljósum rökum einum saman, aldrei
beitir Halldór þeirri aöferö aö vitna til
heföar eöa álits virtra manna. Er
skemmst af að segja aö um þetta mál
ræöir hann af miklu meiri þekkingu og
traustari röksemdafærslu en
Þórbergur, og kveður hann svo gjör-
samlega í kútinn, að Þórbergur and-
æföi aldrei Kaþólskum viðhorfum (aö
því er ég best fæ séö), þótt hann ætti í
langvinnum ritdeilum'við aöra út af
Bréfi til Láru. Hér er skæru ljósi
varpað á vinnubrögð Þórbergs, allt
annaö en fræöimannleg. Vann hann
ekki Bréf til Láru fremur sem skáld?
Þaö er sannarlega ekki vonum fyrr aö
Kaþólsk viðhorf birtist nú loks aftur —
fyrir tíu árum höföu verið prentuð
meira en átján þúsund eintök af
Bréfinu.
Meö þessum oröum er ég hvorki aö
lasta Bréfið — þetta var einn minnsti
þáttur þess — né telja þáverandi mál-
efni Halldórs, kaþólska trú, betri
viðhorfum Þórbergs. Aðeins fjórum
árum síöar sagði Halldór skiliö við
trúna, i lokakafla Alþýðubókarinnar,
sem um margt sór sig í ætt við Bréf tU
Láru. En það var mikils viröi að fá
þetta geðþekka rit dregið fram úr
gleymskunni.
Endurútgáfa
Nýlega sá ég frumútgáfu Kaþólskra
viðhorfa í glugga hjá fornbóksala, á
fimmföldu veröi þessa ritgerðasafns,
minnir mig, enda skráö viö: „önnur
tveggja bóka Halldórs, sem aldrei
verða endurútgefnar um hans daga”.
Þar reyndist bóksalinn sem betur fer
ekki sannspár — og nú hefur frést, aö
næsta ár birtist hin bókin: í austur-
vegi. Þaö eru gleöileg tíöindi. Ekki
vegna þess aö þessi fyrsta feröasaga
Halldórs frá Sovétríkjunum (1933)
standist samanburö viö bestu rit hans.
En hún er mjög fróðleg um þau áhrif
sem ýmsir rithöfundar urðu fyrir á
þessum tíma, og skýrir margt á ferli
Halldórs. Eg vil bara óska þess aö lok-
um, aö fleiri ritgeröir Halldórs frá
þessum tíma fái að fljóta með. Líklega
hefur hann verið afkastamestur á
þessu sviði. En þaö er ekki fyrr en meö
3. ritgerðasafninu, Vettvangur
dagsins, 1942, sem greinasöfn hans
veröa heildarsöfn. Tvö fyrstu, Alþýðu-
bókrn, 1929, og Dagleið á fjöllum, 1937,
eru svo þröngt úrval, að á annaö
hundrað greina HaUdórs frá þessum
árum hefur ekki komið út á bók. Sjálf-
sagt er ekki brýnt aö endurprenta þaö
allt, en ég trúi ekki ööru, en aö velja
mætti í gagnmerka bók úr öUum
þessum greinum. Kannski færu stjórn-
málagreinar vel með í austurvegi, en
svo eru til margar greinar og viötöl um
viöhorf Halldórs til skáldskapar og
eigin ritstarfa. Til að velja úr þessum
greinum þarf að gera skrá þeirra, og
væri mjög gott að birta hana með,
jafnvel ófullkomin væri hún miklu
betri en engin.
VÖRN GEGN VERÐBÓI
Mánaðarlega eru borin saman kjör hávaxtareiknings og verðtryggðra
reikninga hjá bankanum, og vaxtabreytingar gerðar svo að
Hávaxtareikningur verði alltaf betri kostur.
Bctrí kjðr bjóðast varia. <$>Samviiinubankinn
i