Dagblaðið Vísir - DV - 04.07.1985, Blaðsíða 28

28
DV. FIMMTUDAGUR 4. JULI1985.
■ /
Útlönd
Útlönd
Útlönd
Útlönd
y Andrei Andreyevich Gromyko:
Ur sendimannsstöðu
í forsetastól
. . . með Nixon 1972.
hefur haft samskipti við niu Banda-
ríkjaforseta, allt frá árum Franklin
D. Roosevelt og staðið í samningum
við 14 bandaríska utanríkisráðherra
á ferli sínum.
Grimmi Gromy
Kalt og festulegt viðmót hefur
löngum verið einkennismerki Grom-
yko. Starfsmenn bandaríska utan-
ríkisráöuneytisins voru famir að
kalla hann „manninn meö steinand-
litið” þegar á fjórða áratugnum er
Gromyko vann í sovéska sendiráöinu
i Washington. A síðari ánun hefur
viðumefnið „grimmi Gromy” fest
við hinn oft brúnaþunga áhrifamann.
Erlendir stjómarerindrekar og
ráöherrar sem átt hafa samskipti viö
Gromyko ljúka allir á hann miklu
lofsoröi. „Það verður aö segjast að
ég er fullur aðdáunar,” sagði
sendiherra einn er nýlega átti fund
með Gromyko. „Hér er 74 ára
gamall maöur sem auösjáanlega
hugsar vel um sjálfan sig og veit
hvað hann vill. Þegar hann talar veit
hann að hverju hann sækir og er
með öll smáatriöi á hreinu. ’ ’
Ferill Gromyko hefur verið
einstæður að því leyti að hann hefur
. . . með Brezhnev og Certer 1979.
. . . . með Reagen 1984.
Andrei Andreyevich Gromyko,
utanríkisráðherra Sovétríkjanna í 28
ár og nýkjörinn forseti, hefur verið I
sviösljósi alþjóðastjómmála allt frá
lokum síðari heimsstyr jaldar.
Þrátt fyrir árin 74 er Gromyko em-
ari en flestir samstarfsmenn hans í
æöstu valdastigum sovéska komm-
únistaflokksins hafa nokkurn tima
verið.
Likamsbyggingin er sterkleg,
göngulagiö ákveðið og svipbrigöin á
andlitinu fjölmörg. Vestrænir sér-
fræðingar í málefnum Kremlarherra
telja sig geta lesið sér til um þanka-
gang hins þögla og fjölmiölavara
embættismanns í mismunandi svip-
brigðum. Aðrir möguleikar til upp-
lýsingaöflunar eru oft ekki til staöar,
enda Kremlverjar ekki mikið fyrir
aö boöa til blaðamannafunda.
Afburða
stjórnarerindreki
Eftir 46 ár í utanríkisþjónustunni,
28 ár sem utanríkisráöherra og 12
ára feril i Stjómmálaráðinu er
Gromyko ekki bara reyndasti og
einn áhrifamesti leiötogi er Sovét-
menn hafa átt heldur einnig sá er
engan sérstakan bakhjarl í sovéska
kerfinu, hvorki herinn, KGB eöa
Kommúnistaflokkinn. Frami hans er
fyrst og fremst talinn byggður á af-
dráttarlausri hollustu viö þann er fer
með völdin í hvert sinn auk ítar-
legrar sérfræðikunnáttu. Það er
enginn sovéskur embættismaður
sem betur þekkir til málefna Vestur-
landa.
Langur og einstakur ferill
Gromyko gekk í Kommúnista-
flokkinn áriö 1931 og lauk síðar námi
með ágætiseinkunn frá Stalínskóla
alþjóðlegra stjómmála. Molotov, ut-
anríkisráðherra Stalins, réð hann í
utanrikisþjónustuna árið 1939 og ári
síðar var hann orðinn ráðgjafi við
sovéska sendiráðið i Washington.
Aöeins 34 ára að aldri var hann
orðinn sendiherra Sovétríkjanna í
Bandaríkjunum, oft kallaður „yngsti
gamli maðurinn í Washington”.
Á ferli sínum sem sendiherra var
hann viðriðinn samninga um drög að
stofnskrá Sameinuðu þjóöanna og
Yalta og Potsdam ráðstefnum
bandamanna í lok síðari heims-
styrjaldar.
Eftir að kalda stríðið skall á var
... meðTruman í Potsdam
1946.
Gromyko skipaður fulltrúi Sovét-
ríkjanna i öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna. Á aðeins tveim árum
beittu Sovétmenn 26 sinnum
neitunarvaldi í öryggisráöinu auk
þess sem Gromyko varð kunnur fyrir
að ganga tiðum af fundi ef honum
mislíkaöi eitthvað á fundum ráðsins.
Eftir litríkan feril sem f ulltrúi Sovét-
manna hjá öryggisráöinu og i
Washington gerðist Gromyko að-
stoðarutanrikisráðherra eöa þar til
Krústjoff gerði hann að utanríkis-
ráðherra sinum árið 1957.
Eftir því sem leiö á ráöherraferU-
inn jukust áhrif hans við stefnu-
myndun í utanrikismálum jafnt og
þétt. Tið leiötogaskipti i Sovétríkjun-
um og endumýjun á forystuUði
Kommúnistaflokksins á síðustu
þrem árum juku enn á áhrif
Gromykos við myndun sovéskrar
utanríkisstefnu.
t vikunni lauk einstæðum ferU
Gromykos sem utanríkisráðherra
eftir að Stjómmálaráðið hafði
einróma kjörið hann næsta forseta
Sovétríkjanna.
. . . mað Kennedy 1961.
mennt verið áUtinn helsti hugmynda-
fræðingur sovéskrar utanríkis-
stefnu. Þaö em fáir stjómmálamenn
sem náð hafa að blómstra eins vel og
Gromyko og undir eins mörgum
herrum. Gromyko þekkir ógnir
Stalináranna jafnvel og óvissu
Andropov-Témenko áranna. Hann
hvað mestrar virðingar nýtur á al-
þjóðavettvangi.
Gromyko hefur ekki einungis verið
helsti talsmaöur Sovétríkjanna í ut-
anríkismálum eftir aö hann varö ut-
anríkisráðherra heldur hefur þáttur
hans í allri stefnumótun verið mikiU.
Á síðari árum hefur Gromyko al-
Snilldarleikur Gorbatsjovs
Það fór stuna um salinn I Kreml
þar sem blaðamenn biöu fregna af
fundi forystumanna Sovétríkjanna
þegar leiðtogabreytingamar vom
gerðar opinberar á þriðjudags-
morgun. Gromyko hafði verið gerður
að forseta eftir 28 ár i sæti utanrikis-
ráðherra og óþekktur Georgiu-
maður, Eduard Sévardnadse, sendur
í utanríkisráðuneytiö i hans stað.
Sévardnadse er uppáhaldsdrengur
Gorbatsjovs. Hann kemur til með að
lúta stjóm flokksleiðtogans. Hann er
57 ára, formaður kommúnistaflokks-
ins í Georgíu, og orðaður fyrir bar-
áttu sina gegn spillingu i Georgíu.
Hann hefur líka fengið lof fyrir að
koma efnahag fyikisins i gott lag.
Hann barðist harkalega gegn hass-
ræktun i Georgíu og spákaup-
mennsku í atvinnulífinu. Árið 1978
varð hann kandídatmeðlimur stjóm-
málaráðsins, og á þriðjudag var
hann gerður að meðlimi þess, sem
þýðir að hann hefur nú atkvæðisrétt
þar. Gorbatsjov hefur þvi ekki bara
komiö sínum manni í utanrikisráöu-
neytið heldur lika enn einum i stjóm-
málaráðið.
Sterkur utanríkisráðherra
Sjálfur komst Ándrei Gromyko
ekki í stjómmálaráðið fyrr en eftir 16
ár í utanríkisráðherraembættinu.
Því er ljóst að Sévardnadse verður
sterkur utanríkisráðherra fyrst hann
kemst þangað strax i upphafi.
Omögulegt er að segja hvort eöa
hvemig stefna Sovétríkjanna í utan-
ríkismálum mun breytast við komu
Sévardnadse. Þó verður að teljast
ólíklegt að breytingar verði. Allt
bendir til að Gorbatsjov hafi að
mestu leyti verið ánægður með utan-
ríkismálastefnu þá sem Gromyko
rak og vilji að henni verði framfylgt
áfram.
Sú stefna hefur að mestu verið
íhaldssöm. Sovétríkin hafa ekki
rekið neina ævintýrastefnu, nema í
Afganistan. Þau hafa jafnt og þétt
aukiö möguleika sina til inngrípa um
allan heim meö stækkun flotans og
uppbyggingu á hemaöarsviðinu al-
mennt. En þessi aukni herstyrkur
hefur lítið verið nýttur til beins
þrýstings eða innrása.
Flokksapparatið virkara
Eins er erfitt að giska á hvort
Gromyko verður i raun valdaminni í
embætti forseta. Það embætti hefur
lengi veríð valdalaust virðingar-
embætti, sem leiðtogar Sovétríkj-
anna haf a upp á síðkastið bætt viö sig
til að geta komið fram sem þjóöar-
leiötogar en ekki bara sem flokksfor-
menn.
Þó þykir þeim fréttamönnum, sem
hlustuðu á ræðu Gorbatsjovs á
þriðjudagsmorgun, að greinilegt sé
að i tíð Gromykos eigi forseta-
embættið að vera valdameira en
áöur hefur tíðkast. Gorbatsjov sagði
í ræöu sinni að gera ætti flokks-
apparatið virkara. Það er áframhald
á herferð hans gegn spillingu og leti,
sem Sovétsérfræöingar, sem DV
hefur rætt við, em sammála um aö
hafi náö frá efstu stigum niður á þau
neðstu.
Þessi herferð var ekki vinsæl í tíð
Andropovs og hún hefur ekki verið
vinsæl í tið Gorbatsjovs. Þvi telur
Gorbatsjov nauösynlegt að tryggja
völd sin innan flokksins, og með þvi
að fá sjálfan sig ekki skipaöan for-
seta getur hann einbeitt sér að starf-
inu innan flokksins og látið Gromyko
um að vera andlit rfkisins út á við.
Þrjðr flugur?
Hér getur verið að Gorbatsjov hafi
talið sig slá tvær flugur i einu höggi,
með mannabreytingunum. Hann fær
sinn mann í utanríkisráðherra-
embættið, og hann fær hæfan mann í
forsetaembættið. Þriðja flugan er
svo Romanov, flokksleiðtogi í Lenin-
grad, sem var sviptur öllum embætt-
um.
„Gromyko er allra manna slyng-
astur að ná fram samkomulagi.
Hann hefur náð fram geysilega góð-
um samningum í tíö sinni sem utan-
ríkisráðherra. Hann er einnig manna
kunnastur erlendis,” segir heimild-
armaður DV, sem lengi hefur fylgst
með málum í Sovétríkj unum.
Snilldarleikur
„Gorbatsjov hefur liklega talið að
Gromyko mundi getað samið betur
fyrir hönd Sovétríkjanna heldur en
hann sjálfur, og þetta mat var lík-
lega rétt hjá honum. Völd Gromykos
hafa ekki endilega aukist eða
minnkaö, heldur eru þau öðruvísi.
Hans hlutverk í samningamálum og
völd hans við samningagerð eru
greinilega meiri fyrir vikið. ”
Þegar á allt er litið virðist Gorbat-
sjov hafa leikið snilldaríeik meö þvi
að fá Gromyko gerðan aö forseta og
sinn eigin mann geröan utanríkisráð-
gjafa — snilldarieik sem ætti að
treysta tök valdamanna í Kreml á
innanflokksmálum og utanríkismál-
um. Það er einnig í anda stjómar-
skrárinnar að hann myndar þama
meiri aðskilnað milli ríkis og flokks.
Umsjón: Þórír Guð-
mundsson og
Hannes Heimisson