Dagblaðið Vísir - DV - 31.10.1985, Blaðsíða 13

DV. FIMMTUDAGUR 31. OKTOBER1985.
13
Klúdur á klúdur ofan
Kjallari
á fimmtudegi
Ætli afskipti stjórnvalda af flug-
freyjuverkfallinu séu ekki með
mesta klúðri sem upp hefur lengi
komið í íslenskum stjómmálum.
Segja má að málinu hafi verið
klúðrað í hverju einasta atriði,
pólitískt j afnt sem stjórnarfarslega.
Eiginlega er með hreinum ólíkind-
um hve oft og víða er hægt að
klúðra einu einasta máli og hve
margir geta lagst á eitt með að
klúðra því.
Fyrsta klúður
Kannski má segja að fyrsta klúðr-
ið, sem auðvitað veldur öllu klúðr-
inu, sé það að láta málið nokkru
sinni koma upp. Svo virðist sem
stjórnvöld séu með síendurteknum
afskiptum af samningamálum
Flugleiða búin að gera það næsta
óumflýjanlegt að þau verði að sjá
um lyktir þeirra vinnudeilna sem
fyrirtækið á í og stjórnvöld ráða
við. Þær vinnudeilur virðast ein-
skorðast við flugliða Flugleiða því
þegar aðrir hópar starfsmanna
leggja niður störf mega stjórnvöld
sín einskis.
Vegna þessara sífelldu ríkisaf-
skipta af samningamálum þessara
starfshópa taka menn samnings-
uppsagnir og boðuð verkföll þeirra
ekki alvarlega, „rikið hlýtur að
grípa inn í“-lögmálið ræður við-
brögðum.
Það fór líka svo að í raun var
lítið rætt um lausn í alvöru. Fróðir
menn hafa látið í ljósi þá skoðun
við mig að báðir aðilar hafi í raun
treyst á afskipti ríkisvaldsins. En
hvort sem það er rétt eða ekki var
viðkomandi ráðherra farinn að
boða afskipti stjórnvalda á meðan
samningaviðræður áttu enn að
heita í gangi. Eftir það var lítil von
um samkomulag.
Ein af meginforsendum þess að
ríkið grípi inn í þessar deilur er
sögð sú að landið einangrist. Satt
er það, en af hverju? Kannski fyrst
og fremst vegna þess að það er
stjórnvaldsákvörðun að einn aðili
annist þessar samgöngur að lang-
mestu leyti. Um réttmæti þess eru
nokkuð skiptar skoðanir, en látum
það liggja milli hluta, þetta er stað-
reynd. Og er þá ekki ríkisvaldið
farið að bíta illilega í skottið á
sjálfu sér þegar það er farið að
nota þessa staðreynd til þess að
afnema í raun frjálsan samnings-
rétt þýðingarmikils hluta starfsliðs
viðkomandi fyrirtækis og gera það
í raun að nokkurs konar verkfalls-
réttarlausum ríkisstarfsmönnum?
En hvað átti ríkisvaldið að gera?
Úr því sem komið var átti það
vissulega erfitt með að láta málið
afskiptalaust. En miklu nær var
að segja einfaldlega: Við líðum
ekki meiri launahækkanir hjá
þessu fólki en aðrir hafa fengið og
láta allt einangrunarhjal eiga sig.
En hvað um það, málinu var klúðr-
að strax á samningastigi.
Annað klúður
Næsta klúður var tímasetning
frumvarpsins. Það þarf pólitíska
glópsku og dæmalaust dómgreind-
arleysi til að leggja fram frumvarp
um að banna verkfall kvennastétt-
ar eins og flugfreyja daginn fyrir
kvennafrídaginn. Þáð þurfti engan
sérstakari speking til að sjá að
stjórnarandstaðan hlyti að láta
lagasetninguna teygjast fram á
kvennafrídaginn og hvort sem
vorir ágætu ráðherrakallar trúa
því eða ekki þá bölvuðu margar
konur þeim hátt og í hljóði á degin-
um þeim fyrir tiltækið. Auðvitað
breytti engu að leggja þetta frum-
varp fram deginum áður svo það
væri laust við þennan dag. Það
vissu hvort eð er allir að það var
von á því.
Að sjálfsögðu greip hluti stjórn-
arandstöðunnar tækifærið og tókst
að koma í veg fyrir að frumvarpið
yrði afgreitt það snemma að forset-
inn gæti undirritað það 23. október.
Það var út af fyrir sig pólitískt
snjallt en hitt var ekki eins snjallt
að um leið varð stjórnarandstaðan
jafnsek stjórninni um það að setja
forseta landsins í ófyrirgefanlegan
bobba.
Ekki hefi ég nokkra trú á því að
það hafi verið tilgangur stjórnar-
andstöðunnar, en samur er verkn-
aðurinn, og nú upphófst síðasta
klúðrið og ekki það besta, forsetinn
var óvart nærri búinn að kalla á
þjóðaratkvæðagreiðslu og meira
að segja stjórnarkreppu!
Þriðja klúður
Það hlaut öllum að vera ljóst að
forseti landsins var settur í fádæma
slæma aðstöðu með að ætlast til
þess að hún staðfesti þessi lög 24.
október. Það er fáránlegt að heyra
ráðamenn segja að þeir hafi ekki
gert sér grein fyrir því. I raun var
það hábölvað fyrir hvaða forseta
„Ég get varla hugsað það til enda að um fundinn hefði borist sú
saga, mögnuð með misheyrnum og illkvittni, að forsetanum væri
haldið í nokkurs konar herkví á Bessastöðum vegna þess að hún
neitaði að undirrita þvingunarlögin á flugfreyjur.
sem var að þurfa að staðfesta þessi
lög á þessum degi, ekki einvörð-
ungu af því að forsetinn er kona.
Forsetinn er forseti allrar þjóðar-
innar, ekki bara kvenna, segja
sumir, en sama mætti segja um
hvaða forseta sem væri. Ef forset-
inn væri karl væri hann einnig
forseti allra íslenskra kvenna. Því
var þessi aðstaða óþolandi gagn-
vart forseta og raunar löðrungur
framan í áilar íslenskar konur.
Svo virðist sem einhver hlekkur
hafi brostið í samskiptum forsetans
við ráðherrana í þessu máli. For-
setinn hefur sagt að ef hún hefði
vitað um það daginn áður að lögin
kæmu til staðfestingar þennan dag
hefði hún beðið handhafa forseta-
valds að taka við 24. október.
Þetta sambandsleysi er mér
óskiljanlegt því augljóst var að
fréttamenn voru búnir að gera sér
þetta ljóst þegar daginn áður. Og
í ljósi símasambandsleysis milli
Bessastaða og stjórnarráðs má
vinsamlegast benda ráðherrum á
að vera svo lítillát.ir að láta forset-
ann vita um leyninúmerin sín, það
er síst hætta á að hún fari að mis-
nota þau.
Mörgum finnast ráðherrar hafa
tekið frestun forseta óþarflega ó-
stinnt upp. Það má vissulega til
sanns vegar færa, ekki hvað síst
vegna þess að sjálfir höfðu þeir til
klúðursins stofnað með tímasetn-
ingunni. En þá verður til þess að
líta að æðsta stjórnskipun okkar
er í raun ákaflega formföst og ein-
föld í senn og kannski verður þar
ekki síður að taka tillit til þess sem
er óskráð en í letur fært. Hún
byggist ekki hvað síst á gagn-
kvæmu trausti og hin óskráðu for-
dæmi verða ávallt að geta gilt, ekki
hvað síst á hættu- og örlagastund-
um, sem vissulega geta hvenær sem
er runnið upp. Þess vegna gerði
settur forsætisráðherra rétt er
MAGNÚS
BJARNFREÐSSON
hann ók í loftköstum til Bessastaða
þegar fréttist um að forsetinn hefði
tekið sér umhugsunarfrest áður en
hún undirritaði lögin því að stjóm-
in átti í raun einskis annars úrkosti
fordæmisins vegna en staðfesta
þessi klúðurslög sjálf og láta þau
ganga til þjóðaratkvæðis ef undir-
ritun drægist.
Lögin voru svo staðfest um
klukkan 13. Guði sé lof segi ég því
klukkustundu síðar fylltist mið-
borg Reykjavíkur af fólki. Þar var
um 20 þúsund manna útifundur
fólks í baráttuhug. Slíkir fundir eru
sem eldfimt tundur þar sem sögu-
sagnir berast með leifturhraða,
magnast og valda ýmsum van-
hugsuðum viðbrögðum. Ég get
varla hugsað það til enda að um
fundinn hefði borist sú saga, mögn-
uð með misheyrnum og illkvittni,
að forsetanum væri haldið í nokk-
urs konar herkví á Bessastöðum
vegna þess að hún neitaði að undir-
rita þvingunarlögin á flugfreyjur.
Ég efast um að nokkur annar hafi
heldur hugsað það til enda. Svo
mikið er víst að þá hefði fyrirsögn
þessarar greinar ef til vill ekki
verið um klúður heldur um mesta
slys í sögu lýðveldisins.
Magnús Bjarnfreðsson.
• „Það þarf pólitíska glópsku og dæma-
laust dómgreindarleysi til leggja fram
frumvarp um að banna verkfall kvenna-
stéttar eins og flugfreyja daginn fyrir
kvennafrídaginn.“
Wdskiptáhöft á S-Afríku?
Nú virðist loks vera að myndast
samstaða meðal V- og N-Evrópu-
þjóða um að setja viðskiptahöft á
Suður-Afríkulýðveldið.
Þó er ekki svo að skilja að al-
menningi hafi hingað til verið sama
um það kynþáttamisrétti sem þar
hefur rikt heldur eru trúlega marg-
ar ástæður fyrir því að fólk hefur
haldið að sér höndum. Vil ég reyna
að rekja þær hér á eftir og benda
á fánýti þeirra.
Hætta á valdatöku
blökkumanna?
Fyrsta bábilja: Ef blökkumenn
næðu meirihlutayfirráðum gæti
farið líkt og í öðrum Afríkuríkjum,
s.s. Ródesíu: Herforingjastjórn eða
einræði tæki við af þingræðinu og
auðurinn myndi skiptast á svo
margar hendur að S-Afríka yrði að
vanþróuðu ríki. Meðalfátæktin yxi.
Slíkt væri hugsanlegt ef blökku-
mennirnir næðu í raun undirtökum
á stjórn landsins. Þó er það ekki
líkleg útkoma í fyrirsjáanlegri
framtið því að hvitir einoka að
heita má opinberan rekstur, einka-
fi-amtak og her. Auk þess eru hvítir
hlutfallslega fleiri en var í Ródesíu
(nú Zimbabwe) fyrir valdatöku
frumbyggja, eða um 19% í stað 6%,
og veita auk þess kynblendingum
og afkomendum Asiubúa, alls um
13%, meiri hlut í yfirráðum sínum.
Það sem kröfurnar snúast um nú
er að S-Afríkumenn, aðrir en hvítir,
þ.e. 81% íbúa (að sjálfstjórnar-
svæðum blökkumanna meðtöldum)
fái fleiri tækifæri til að vinna með
hvítum í venjulegum störfum, að
launabilið minnki og að menntun
þeirra og manngildi fái aukna við-
urkenningu. Þannig séð er barátta
þeirra svipuð baráttu blökku-
manna og indíána í Bandarikjun-
um og baráttu kvenna fyrir jafn-
rétti. Líkt og þau vænta þeir seint
fullkomins jafnréttis gagnvart
kerfisbákninu, hvað þá yfirburða,
heldur vilja þeir að hraðar miði
áfram.
Þeir neita ekki að hlutdeild
þeirra í menntun á öllum skólastig-
um og i atvinnutækifærum hafi
verið að stóraukast síðustu áratug-
ina en hin hægfara aðlögunar-
stefna Pretoríustjórnar er of þver-
girðingsleg í augum þeirra.
Síðasta vígi
nýlendustefnunnar
Önnur bábilja: S-Afríka er síð-
asta vígi hvítrar Evrópumenningar
fyrir sunnan Sahara, síðasta vígi
nýlendutímans, og miklu skiptir
því að vanþróuð blökkumanna-
Kjallarinn
TRYGGVIV. LÍNDAL
LEIÐBEINANDI
LANDSPÍTALANUM
menning kollvarpi ekki þessari
menningarvon sinni.
Þessu er til að svara að arfleifð
Evrópumenningar hefur þegar fest
djúpar rætur í Afríku í formi skóla-
menntunar og Afríkumenn hafa
víða tileinkað sér vastræna at-
vinnuhætti að svo miklu leyti sem
fjárhagur leyfir. Það sem S-Afríka
hefur að bjóða nágrannaríkjunum
í menningarefnum geta þau sjálf-
sagt flest sótt til Evrópu eða Asíu.
S-Afríka getur kannski í framtíð-
inni orðið jákvæð fyrirmynd öðrum
Afríkuþjóðum ef auðsæld og lýð-
ræði geta farið saman.
Þriðja bábilja: Það er mikilsvert
fyrir okkur, nútímalega Evr-
ópubúa, að vita af fólki .eins og
okkur víðar í heiminum, ekki bara
í Ástralíu og Nýja-Sjálandi heldur
einnig í Afríku.
Að vísu er eitthvað til í þessu en
á móti kemur að sjálfsmynd nútíma
0 „Þannig séð er barátta þeirra svipuð
baráttu blökkumanna og indíána í
Bandaríkjunum og baráttu kvenna fyrir
jafnrétti.“
Evrópubúa er samtvinnuð lýðræð-
islegum stjórnarhugsjónum sem
gera hina þvergirðingslegu kyn-
þáttastefnu S-Afríku bæði fram-
andi og gamaldags, líkt og 19. aldar
Evrópu.
Ógagnrýnanlegur
bandamaður
Fjórða bábilja: Natóríkin þarfn-
ast S-Afríku sem bandamanns í
stríði þvi S-Afríka ræður siglinga-
leiðinni fyrir suðurodda Afríku.
Einnig þurfum við á gull- og dem-
antaframleiðslu S-Afríku að halda,
auk annarra námuauðlinda þar.
Því er ekki hægt að sækja S-Afríku
til saka í kynþáttamálum.
Slík rök hefur S-Afríkustjórn
einmitt notað með góðum árangri
gegn fyrri tilraunum vestrænna
landa er hafa hugleitt viðskipta-
bann. Slíkt ætti þó ekki að duga
ef almenningur setur þrýsting á
stjórnir sínar eins og nú er. Þá
verður S-Afríka að gefa sig því
Vesturlöndin eru ómissandi sem
heild fyrir S-Afríku til að geta
haldið uppi lífsgæðum hvíta minni-
hlutans.
Því ber að fagna tilraun Norður-
landa til samstöðu í þessu máli.
Tryggvi V. Líndal.