Dagblaðið Vísir - DV - 07.04.1986, Side 15

DV: MÁ I\rUD A éuii H í ÁPRMÍðífó.
ié
Allir menn eru Jafnir
- sumir eru þó miklu jafnari en aðrir á íslandi árið 1986
í páskasólinni, þegar hröð hjól
hversdagsins hafa hægt á sér, gefst
aukinn tími til hugleiðinga. A hug-
ann leita óþægilegar hugrenningar
um aukinn ójöfhuð, óréttlæti og
hugsanlega siðferðilega hnignun
þjóðarinnar. Finnst mér ég verða að
stinga niður penna til að ítreka
umræðu um fátækt á íslandi í kjölfar
ráðstefnu um efhið nú nýverið.
Auðvitað kemur fátækt sumra Is-
lendinga engum á óvart sem fylgst
hefur með þróun mála undanfarin
ár en að ástandið væri svo slæmt,
sem óyggjandi upplýsingar benda
til, vissu fæstir. Við megum ekki
þegja þetta ástand í hel eða umbera,
og það í einu tekjuhæsta landi
heims.
Á ég að gæta systur
minnar - bróður míns?
Á ráðstefhu íslenskra félagsmála-
stjóra „Fátækt á íslandi?" fluttu
margir vandað mál þar sem reynt
var að bregða ljósi á efhið, varpa
fram og svara spumingum um fá-
tækt hér á landi. í þessari stuttu
grein er ekki ætlunin að rekja það
mál allt heldur reynt að setja fram
spumirígar og vangaveltur til ykkar,
lesendur góðir.
Á undanfömum árum hefur kjara-
skerðing orðið mest hjá öryrkjum,
öldruðum og þeim öðrum sem minnst
höfðu fyrir, þ.e. þeim sem fá ekki eða
geta ekki unnið yfirvinnu og þeim
sem vinna á lægstu töxtum, en það
em aðallega konur. Á sama tíma
hafa aðrir aftur á móti algerlega
komist hjá kjaraskerðingu, jafnvel
matað krókinn. Og nú er svo komið
að fátækt er orðin útbreiddari hér
en flesta hefði grunað. Því er eðlilegt
að spurt sé um siðferðisvitund þjóð-
arinnar. Er ef til vill svo komið að
spilling sé orðin daglegt brauð hér
og við það samdauna að við höfum
misst sjónar á helstu reglum al-
menns velsæmis í mannlegum sam-
skiptum? Eða hvernig ætlum við að
réttlæta fyrir okkur að 26% allra
fjölskyldna í landinu búi við kjör
sem eru undir fátækramörkum? Að
hjá einstæðum mæðrum og bam-
mörgum fjölskyldum sé fátækt jafrí-
vel enn almennari? Að þannig sé
búið að öryrkjum og öldmðum að
fyrir neðan allt velsæmi sé? Eða
treystir þú þér til að lifa af 14.274
.krónum á mánuði (óskert tekju-
tiygging + ellilaun)? Þetta em eftir-
launin sem við greiðum gömlu kori-
unni í næsta húsi. Hún hefur verið
húsmóðir alla ævi, því ekki haft
neinar launatekjur til að greiða af í
lífeyrissjóð, enda fullsæmd af þessu
eða hvað finnst þér? Ég skil hins
vegar ekki hvernig hún fer að því
að standa skil á opinberum gjöldum,
lyfjunum sínum, að ég nú tali ekki
um ef hún þyrfti að fá sér ný gler-
augu (þau sem ég keypti um daginn
kostuðu 6.000 kr. og þóttu víst ekki
dýr). Hér er fátt eitt talið. Þó er
nokkuð ljóst af þessu að það er
ekkert sældarbrauð að vera kona
eða bam hér á landi og hreinlega
hættulegt að vera sjúklingur eða
gamall á íslandinu góða.
Fólk aftur farið
að verða veikt á
íslandi vegna fátæktar
Á seinustu áratugum höfum við
getað státað af góðu heilsufari og
langlífi hér á landi.
Kjallarinn
ELÍN G. ÓLAFSDÓTTIR
KENNSLUFULLTRÚI
f erindi sínu á ráðstefríunni sagði
Ólafur Ólafeson landlæknir frá því
að fólk væri aftur farið að veikjast
vegna fátæktar hér. Áreiðanlega em
það fleiri en ég sem hrökkva við við
slíkar upplýsingar frá landlækni.
Hann sagði það líka sína skoðun að
fátækt væri greinilega mest hjá ein-
stæðum mæðrum og sjúklingum,
sem m.a. birtist í því að færri í þeim
hópi ráða yfir eigin húsnæði. Hverj-
„Eða treystir þú þér til að lifa af 14.274 krónum á mánuði (óskert
tekjutrygging + ellilaun)?“
ar skyldu svo vera afleiðingar þess
að þannig er búið um hnúta að jafrí-
vel fullfrískt fólk er ekki matvinn-
ungar? Svör þeirra sem gerst þekkja
em ekki síður dapurleg en margt
annað sem þama kom fram. Afleið-
ingamar birtast í mörgum myndum
Abyrgðin er okkar allra
Við erum öll ábyrg, það er ekki
spuming í mínum huga. Páll Skúla-
son prófessor sagði í sínu mjög svo
góða og vekjandi erindi: „Réttlætið
er ekki ávallt að fá það sem merjd
eiga skilið miðað við verðleika, held/|
a „Er ef til vill svo komið að spilling sé
^ orðin daglegt brauð hér og við það
samdauna að við höfum misst sjónar á
helstu reglum almenns velsæmis í mannleg-
um samskiptum.“
sem borin von er að gera fríllnægj-
andi skil á einni ráðstefnu, hvað þá
hér. Það er þó ljóst að þeim sem
leituðu aðstoðar Félagsmálastofrí-
unar Kópavogs fjölgaði á árunum
1982-84 um 117% og í Reykjavík um
30%. í einu hverfi Reykjavíkur var
gripið til þess neyðarúrræðis að
úthluta fólki sérstökum úttektar-
miðum fyrir brýnustu nauðsynjum
eins og mat. Tæpast þarf að tíunda
fyrir neinum þann andlega hnekki
sem fólk bíður við slíkt hluLskipti.
Félagsleg og tilfinningaleg vanda-
mál fylgja líka að sönnu oftast í
kjölfar sárrar fátæktar, er það eng-
inn nýr sannleikur. Þær myndir sem
vandinn tekur á sig eru einnig mis-
munandi eftir tímabilum í sögunni.
Á seinustu árum hefur bamavemd-
armálum fjölgað gífurlega, skilnuð-
um sömuleiðis og ýmsir geðlæknar
og prestar telja sig i auknum mæli
verða vara við að margir, sem til
þeirra leita, hafi glatað voninni -
misst lífslöngunina. Er ekki tíma-
bært að staldra við í þessum hruna-
dansi og hugsa málið út frá nýjum
forsendum, þ.e. mannlegum verð-
mætum. Spyrjum okkur spuminga
eins og: er hagræðing i rekstri fyrir-
tækja og lausn óstjórnar í efnahags-
málum þjóðarinnar ekki of dýru
verði keypt?
ur einfaldlega að fá að vera til hvað
svo sem menn hafa til sins ágætis.
Það réttlæti sem mestu skiptir er að
njóta virðingar sem fríllgildur með-
limur mannfélagsins - hvemig svo
sem ástatt er fyrir manni og hveijir
sem verðleikar manns, kostir eða
gallar eru.“ Páll heldur þvi sem sagt
fram að fátækt sé ekki fyrst og fremst
efríahagslegt heldur siðferðilegt
vandamál allra sem hlut eiga að
máli. Með öðrum orðum, þitt og
mitt vandamál.
Mín lokaorð verða þau að kjömir
fulltrúar allra þegna þjóðfélagsins,
á Alþingi og í sveitarstjómum, ásamt
hinum svonefrídu aðilum vinnu-
markaðarins, séu þó stöðu sinnar
vegna ábyrgari en aðrir fyrir ríkj-
andi óstandi vegna dug- eða vilja-
leysis til að ráðast gegn vandanum.
Það er siðleysi að viðhalda og um-
bera fátækt á íslandi nútimans. Og
þú, lesandi góður, ert samáb>Tgur
ef þú tekur ekki afstöðu - ypptir
aðeins öxlum og ætlar öðrum að
leysa vandann. Það er föstudagurinn
langi þegar þessi orð eru hripuð á
blað, því ætla ég að leyfa mér að
enda á eftirfarandi orðum: Það sem
þér viljið að aðrir menn gjöri
yður það skuluð þér og þeim
gjöra.
Elín G. Ólafsdóttir.
Kevfishringekjan
Hér verður reynt að gera grein
fyrir kerfinu eins og það er í dag í
fáum orðum. Menn em varaðir við
að það verður erfið lesning.
Kerfið
Kerfinu ráða fimmtán menn í
Reykjavík. Markmið kerfisins er að
reka stórbýli með fólk sem er vistað
á stórbýlið. Kerfið skammtar samn-
ingsrétt, verð, gengi, vexti, 90%
lánsfjár, hegðunarreglur, atkvæðis-
rétt, útvarp, sjónvarp, talstöðvar,
atvinnuleyfi, menntun, félagsleg
réttindi, frelsi. Þetta er gert til þess
að láta bókhald kerfisins ganga upp.
Og langi kerfiskarlana í eitthvað,
kastala til dæmis, þá er fjúrmögnun
kúplað inn í peningaveltukerfið.
Þannig er t.d. Seðlabankakastalinn
byggður fyrir 3% af refeivöxtum
viðskiptabankanna við Seðlaban-
kann.
Lögmál kerfisins er að berja niður
innlent frumkvæði því það sýnir
ónýti frumkvæðis kerfiskarlanna.
Kerfiskarlamir hafa eitt lögmál, allt
sem rýrir ráðstöfunarrétt þeirra
verður gert að glæp.
Ef vörubílstjórar geta lifað þegar
aðrir geta það ekki þá er það glæpur
við kerfið og það verður að hækka
þungaskatt.
Ef bakarar geta lifað meðan aðrir
geta það ekki þó verður að setja
kökuskatt.
Ef frystitogarar gera það gott þá
tala kerfiskarlar um að setja á þá
auðlindaskatt.
Ef þú sjálfur getur eittþvað og
hefrír eitthvað upp þá finnur kerfið
sér leið að ná því af þér.
Ef videotæki og Iitatölvuskjár
ganga saman þá er hækkaður tollur,
svona þegar efnaðar kerfiskerlingar
em búnar að kaupa fyrst og áður
en láglaunafólk getur sparað.
Hvers vegna máttu ekki?
Hvers vegna mátt þú og þínir
vinnufélagar ekki semja á vinnu-
stað?
Það er vegna þess að fyrirtækið,
sem þú vinnur hjá, er háð gengis-
skráningu, fjármagnsskömmtun,
útflutningsleyfrím, einokunarútflytj-
endum, háð því að borga ekki hærra
kaup til að landbúnaðarvömr hækki
ekki, háð pólitískum fyrirgreiðslum
sem fást ekki ef fyrirtækið makkar
ekki rétt við kerfið. Og síðan semja
VSÍ og ASÍ um getu þína til að
bjarga þér og fjármálaráðherrann
sér um að hirða allt af þér og koma
tímakaupi þínu niður fyrir fimmtíu-
kall ef þú ert svo vitlaus að ætla að
vera duglegur.
Ef þér dettur í hug að hugsa þá
móðgarðu þá sem kerfið hefrír
skammtað það hlutverk að hugsa.
Það er ekkert að marka það sem þú
hugsar vegna þess að kerfið er búið
að búa til stimpla á þá sem mega
hugsa og það er bannað að taka
mark á þér ef þú hefur ekki rétta
stimpilinn. Þetta er meginatriði til
þess að kerfið verði þægilegt í með-
förum fyrir fimmtánmenningana, því
svo lengi sem hægt er að halda þér
frá að hugsa þá sérðu ekki ýmsa
hluti.
Þú sérð ekki að Seðlabankahúsið
er kastali, þú fattar ekki að þú er
rændur árlega til að kerfið geti út-
lýmt mýrum, en það er eitt af dultrú-
arbrögðum kerfisins að valllendi
þurfi að tilbiðja sem náttúruanda.
Þú fattar ekki að kerfiskarlamir
tilbiðja anda sem heitir orkan í fall-
vötnum og drulluhverum og slá er-
lend lán til að reisa þeim fómar-
musteri og þú átt að borga.
Hugsunarháttur sem brást
Upp úr stríðsgróðanum kom vond-
ur mórall, þessi mórall var að koma
sér vel fyrir í kerfi sem maður réð
ekkert um og gat haft það gott. Og
þjóðin reyndi þetta. En nú er að
koma í ljós að kerfið getur ekki látið
í té það sem menn dreymdi um, en
menn reyna samt. Og þá er slegið lán
í útlöndum. Þessi hugsunarháttur
brást, hann er búinn að vera.
Nýr hugsunarháttur
Eina leiðin er að afríema kerfið að
miklu leyti og í staðinn koma á frelsi
á mörgum sviðum. Að koma á virku
lýðræði þar sem vilji þjóðarinnar
kemur beint fram þannig að þjóðin
sjálf reki sig beint á ef hún kýs menn
sem lofa óraunhæfum hlutum. Og
þar sem frelsið reynist illa þá verður
að taka á því frá þeirri hlið og tak-
marka það, en ekki að hafa hlutina
eins og nú er, að banna f reynd allt
Kjallarinn
ÞORSTEINN
HÁKONARSON
í LANDSNEFND
BANDALAGS
JAFNAÐARMANNA
sem kerfið ekki leyfir. Menn verða
að hugsa sem svo að þeir eigi rétt á
að leggja fram og fá fyrir og kerfið
á ekki að banna þeim það.
Og í stað þess að búa sig undir að
uppfylla skilyrði kerfisins til að
komast á spena þá verða menn að
undirbúa sig til að geta lagt fram
verðmæti sem koma til skipta.
Önnur leið er okkur ekki fær til
að bæta lífekjörin, þau verða ekki
bætt með öðru en aukningu á raun-
verðmætum með þeim aðferðum sem
tilþarf.
En núverandi kerfi leyfir það ekki,
það tekur erlend lán og fer með þau
eins og þau séu stríðsgróði.
Það er m.a. þetta sem við erum að
tala um í Bandalagi jafríaðarmanna.
Þorsteinn Hákonarson
a „Lögmál kerfisins er að berja niður
^ innlent frumkvæði því það sýnir ónýti
frumkvæðis kerfiskarlanna. Kerfiskarlarnir
hafa eitt lögmál, allt sem rýrir ráðstöfunar-
rétt þeirra verður gert að glæp.“