Dagblaðið Vísir - DV - 03.09.1986, Side 12

12
MIÐVIKUDAGUR 3. SEPTEMBER 1986.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSÖN
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 500 kr.
Verð í lausasölu virka daga 50 kr. - Helgarblað 60 kr.
Gerbreyttur markaður
Gengisbreytingar á alþjóðamarkaði á þessu ári hafa
gerbreytt verðhlutföllum í útflutningi íslenzkra fisk-
afurða. Bandaríkjamarkaður er ekki lengur áhugaverð-
asti markaðurinn, jafnvel þótt verð þar á frystum
sjávarafurðum sé nú hærra en nokkru sinni fyrr.
I fiskútflutningi hafa undanfarin misseri einkennzt
af vel heppnuðum tilraunum til að festa íslenzkan fisk
í sessi á öðrum markaði en freðfiskmarkaðnum í Banda-
ríkjunum. Sérstök áherzla hefur verið lögð á að
endurlífga freðfiskmarkaðinn í Bretlandi.
Meiri bylting felst í hinni nýju áherzlu á ferskfisksöl-
ur. Menn eru farnir að átta sig á, að nútíma flutninga-
tækni gerir kleift að ná ívíð hærra verði á ferskum fiski
en næst á fiski, sem hefur farið með miklum viðbótar-
kostnaði um frystihús og frystigeymslur.
í rauninni eru þetta gömlu ísfisksölurnar í nútíma-
legri mynd. Athyglisvert er, að löndunarbann Breta í
fyrsta þorskastríðinu olli því á sínum tíma, að þessi
markaður vék fyrir freðfiskmarkaðnum vestra, sem var
bjargvættur okkar þá og hornsteinn æ síðan.
Nú hefur annars konar löndunarbanni verið veifað
framan í okkur, í þetta sinn vegna hvalastríðsins.
Bandarísk yfirvöld hafa íhugað að beita okkur við-
skiptaþvingunum, sem líklega mundu felast í háum
tollum á fiski eða hreinu innflutningsbanni.
Ef ferskfisksölur til Bretlands og fleiri landa eiga
eftir að verða okkur hliðstæður bjargvættur og freð-
fisksalan til Bandaríkjanna varð á sínum tíma, má
segja, að sagan hafi gengið í hring. Því meira, sem hlut-
irnir breytist, þeim mun meira séu þeir eins!
Vonandi komumst við að raun um, að Bretland er
ekki eini ferskfiskmarkaðurinn, sem við getum haft
gagn af. Verð á góðri vöru af því tagi er enn hærra í
löndum á borð.við Frakkland, þar sem meiri hefð er
fyrir fersku gæðahráefni en á Bretlandi.
Mikilvægt er, að stjórnvöld leggi ekki stein í götu
þess, að reynt sé að koma íslenzkum sjávarafurðum á
annan markað en bandarískan freðfiskmarkað. Við
verðum einmitt að dreifa áhættunni á marga staði með-
an við eigum í útistöðum við Bandaríkin.
Tilgangslaust er að etja kappi við öflugan aðila um
hvalveiðar, sölu kjötmetis til varnarliðs og flutninga á
varnarliðsgóssi, nema hafa undirbúið króka á móti
bragði. Ef við hyggjumst standa á okkar rétti, verðum
við að geta mætt mótleikjum andstæðingsins.
Greinilegt er, að mikill meirihluti þjóðarinnar vill
ekki sætta sig við afstöðu og gerðir bandarískra stjórn-
valda í nokkrum málum okkar og allra sízt hótanir
þeirra í hvalveiðideilunni. Einstakir ráðherrar hafa
sagt, að þeir muni fylgja þessum vilja eftir í verki.
Þótt ekki kæmu til ágreiningsefnin, er varhugavert,
hversu ákaft vex stuðningur vestra við atvinnuverndar-
stefnu, viðskiptaþvinganir gagnvart útlöndum og
raunar hvers kyns einangrunarstefnu. Einnig þetta
ætti að hvetja okkur til að dreifa áhættunni.
Fisksölufyrirtæki okkar í Bandaríkjunum hafa staðið
sig vel og eiga allt gott skilið. En aðstæður hafa breytzt
svo róttækt á síðustu misserum og einkum síðustu mán-
uðum, að líklegt má telja, að þau verði að draga saman
seglin og sætta sig við minni markaðshlutdeild.
Stjómvöldum ber af öryggisástæðum að greiða fyrir
breytingunum með því að styðja tilraunir til að finna
nýja markaði og efla þá, sem nýlega hafa náðst.
Jónas Kristjánsson
Viðreisnarstjóm Bjama Benediktssonar: „Enda þótt við ýmis vandamál hafi að sjálfsögðu verið að etja, hefur
hvorki fyrr né síðar verið betra almennt jafnvægi í efnahagslíf inu til lengri tíma en á þessum ámm, 1960-1971.“
Tímamót í
efnahagsmálum?
Eru tímamót í efriahagsmálum
þjóðarinnr nú? Þetta er að sjálfsögðu
stór spuming sem erfitt er að svara
og verður líklega ekki svarað til hlít-
ar fyrr en að mörgum árum liðnum.
Það er þó fróðlegt að velta þessari
spumingu fyrir sér. Ekki verður á
móti mælt að mikilsverður árangur
hefur náðst á síðustu misserum. En
er þessi árangur varanlegur, hafa
efnahagsmálin tekið nýja og betri
stefhu til frambúðar?
Þótt efriahagsstefha stjómvalda
hafi auðvitað breyst margoft á liðn-
um áratugum er miklu sjaldgæfara
að hægt sé að tala um grundvallar-
breytingu sem hefur haft viðtæk
áhrif á efhahagslífið til lengri tíma.
Slík tímamót em fátíð í íslenskri
hagsögu.
Frá stofnun lýðveldisins em ótví-
ræð þáttaskil að þessu leyti í
efriahagsstjóm tvisvar sinnum; árið
1960 þegar nýmynduð stjóm Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks,
viðreisnarstjómin, markaði nýja
efhahagsstefnu, sem fylgt var í al-
mennum atriðum út stjómartíma
þessara flokka, þ.e. til 1971, og eftir
1971 vom teknar upp nýjar hag-
stjómaraðferðir sem einkenndu
meira og minna allar stjómir til 1983.
Haftastjóm 1945-1960
Kaftastefna, sem fólst í innflutn-
ingshöftum og millifærslum milli
aðila efnahagslífsins, var ráðandi í
efnahagsstjóm hér á landi allar göt-
ur frá 1945-1960. Þrátt fyrir að flest
vestræn lönd hafi þegar eftir stríð
einkum reitt sig á almenna fjármála-
stjóm og fijálsræði í utanríkisversl-
un, var íslenskt efhahagslíf njörvað
niður með höftum, millifærslum og
ýmsum sértækum aðgerðum. Sem
dæmi um árangursleysi þessarar
efhahagsstjómar má nefria að halli
var á viðskiptum við önnur lönd öll
árin 16. í upphafi tímabilsins átti
þjóðin miklar gjaldeyriseignir en í
lok tímabilsins var hún sokkin í fen
erlendra skulda.
Þetta sextán ára tímabil var nær
samfelld haftastjóm þótt gerð hafi
verið merkileg tilraun til að breyta
Kjallaiinn
Þórður Friðjónsson
efnahagsráðgjafi
forsætisráðherra
efnahagsstefriunni í þá vera sem
aðrar vestrænar þjóðir fylgdu um
1950, að undirlagi hagfræðinganna
Benjamíns Eiríkssonar og Ólafs
Bjömssonar, sem því miður rann út
í sandinn vegna alvarlegrar efna-
hagskreppu á þessum tíma.
Almenn fjármálastjórn 1960-
1971
Árið 1960 var gerbreytt um efiia-
hagsstefnu. Horfið var frá hafta-
stefhunni. í stað þess var treyst á
almenna fjármálastjóm sem felst'
einkum í því að setja efnahagslífinu
ramma með stefnunni í ríkisfjármál-
um og peningamálum. Þessi stefha
var í meginatriðum sú sama og aðr-
ar þjóðir höfðu tekið upp 10-15 árum
áður og Benjamín og Ölafur gerðu
tillögu um í kringum 1950 eins og
áður sagði.
Enda þótt við ýmis vandamál hafi
að sjálfeögðu verið að etja hefur
hvorki fyrr né síðar verið betra al-
mennt jafhvægi í efnahagslífinu til
lengri tíma en á þessum árum, 1960-
1971. Efhahagsstjóm var samræmd-
ari og markvissari en bæði
áratuginn á undan og eftir. Þetta
kom fram með ýmsum hætti sem of
langt mál yrði að rekja hér. Þó má
nefha sem dæmi að afgangur var í
viðskiptum við önnur lönd í 5 ár á
þessu tímabili. En það hefur ekki
gerst nema einu sinni frá stríðslok-
um fyrir utan þetta tímabil. Viðun-
andi jafhvægi í fjármagnsmarkaðn-
um er annað dæmi sem minna má á.
Vísitölustjórn 1971-1983
Á áranum 1971-1983 var efhahags-
stefiian í meginatriðum fólgin í
einhvers konar vísitölustjóm. Þessi
vísitölustjóm, sem svo er nefnd hér,
var fólgin í því að reyna að lagfæra
stöðugt jafiivægisleysi í efnahagslíf-
inu með vísitöluaðferðum.
Jafnvægisleysið skapaðist vegna
þenslustefnu í ríkisfjármálum (halla
á ríkisbúskapnum) og peningamál-
um (neikvæðum raunvöxtum). Þetta
olli stöðugri spennu á vinumarkaðn-
um og þrýstingi á laun og verðlag
upp á við. Stjómvöld reyndu að
hemja þennan þrýsting með því að
rjúfa kjarasamninga og banna verð-
hækkanir. Þetta gekk auðvitað ekki,
enda svipað og að reyna að halda í
lok á potti sem sýður upp úr. Allar
ríkisstjómir á þessu tímabili gerðu
þessi grundvallarmistök þótt nokkr-
ar tilraunir hafi verið gerðar til að
brjótast út úr þessum farvegi.
Almenn fjármálastjórn 1983-?
Þótt þessi ríkisstjóm hafi byrjað
sinn feril með hefðbundnum vísitöl-
uráðstöfunum til að lækka verð-
bólguna var strax hafist handa um
að breyta efnahagsstjóminni í
grundvallaratriðum í þá vera að
leggja höfuðáherslu á almenna fjár-
málastjóm. í þessu skyni vora m.a.
gerðar róttækar breytingar á sviði
peninga- og lánamála sem hafa skil-
að auknum spamaði og betra jafn-
vægi í efnahagslífinu. Jafnframt hafa
genginu verið settar fastari skorður
en áður. Umfangsmiklar breytingar
hafa einnig verið gerðar á ýmsum
öðrum sviðum, þar sem vandamál
höfðu hrannast upp, s.s. í sjávarút-
vegi og landbúnaði, þó að í land-
búnaði sé mikill vandi enn óleystur.
Þetta er grandvallarbreyting á
efnahagsstjóm frá vísitölustjóm síð-
asta áratugar. Ríkari áhersla er lögð
á almenna fjármálastefhu eins og
flestar aðrar þjóðir gera og gert var
hér á landi á sjöunda áratugnum.
Ef haldið verður áfram á þessari
braut er sennilegt að þau ár, sem
nú era að líða, muni marka upp-
hafið að farsælli efnahagsstefnu en
fylgt hefur verið hér á landi um ára-
bil. En úr þessu verður ekki skorið
fyrr en síðar þótt nú stefhi í rétta
átt og margt hafi áunnist.
Þórður Friðjónsson.
„En er þessi árangur varanlegur, hafa
efnahagsmálin tekið nýja og betri stefnu
til frambúðar?“