Dagblaðið Vísir - DV - 13.06.1987, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1987.
11
Ólíkt hafast
Margt hefur maður misjafht heyrt
um Margréti Thatcher. Fáir stjóm-
málaleiðtogar á síðari árum hafa
orðið fyrir jafhmiklu aðkasti og hún.
Thatcher hefur verið nokkurs konar
tákn hægri aflanna í Evrópu og þar
af leiðandi skotspónn vinstri manna
í hvert skipti sem þeir vilja draga
upp ímynd hins illræmda íhalds.
Skopmyndir af jámfrúnni em dag-
legt brauð og ekki hefur verið lát á
bölsóti og bannfæringu þegar hún
hefur verið annars vegar. Hún þykir
hafa verið miskunnarlaus í land-
stjóm sinni, hún er sögð einþykk og
óbilgjöm í skiptum við samstarfs-
menn sína og hún er sökuð um
harðlínu og harðneskju í viðskiptum
við andstæðinga sína innanlands
sem utan.
Engu að síður hefur þessi kona
setið sem forsætisráðherra Bretlands
í átta ár og í fyrradag vann hún
þann einstæða sigur að ná endur-
kjöri í þriðja skipti sem gengið er til
kosninga á valdatíma hennar. Er
það einsdæmi á þessari öld í Bret-
landi og fátítt í lýðræðisríki á okkar
dögum. Venjulega er almenningur
búinn að fá nóg af einum stjóm-
málaflokki, einum forsætisráðherra
eftir svo langt valdatímabil og hjá
Bretum er nánast hefð fyrir því að
flokkamir þar í landi skiptist á um
að hafa völdin frá einu kjörtímabili
til annars.
Járnfrúin
Margrét Thatcher hefur brotið
blað í sögunni og gert að engu áróð-
urinn um óvinsældir sínar. Með
sigrinum í fyrradag er hún óneitan-
lega sterkasti stjómmálamaður
Vesturlanda. Bretar hafa kveðið upp
sinn dóm og sá dómur endurspeglar
mikið traust og óvenjulegar vinsæld-
ir, þvert ofan í þá ímynd sem dregin
hefur verið upp af þessum kvenskör-
ungi.
Það er eflaust rétt að Thatcher er
hörð af sér. Hún hvikar ekki frá
settu marki. Hún lætur ekki undan
þótt á móti blási. Það er líka rétt
að stefna hennar hefur á stundum
verið miskunnarlaus og óbilgjörn.
En þessi ákveðni hefur haft tilgang
og stefnan hefúr verið skýr. Thatc-
her einsetti sér að hrista slenið af
löndum sínum. Hún hellti þeim út í
samkeppni Efhahagsbandalagsins,
kenndi þeim að breska ljónið gat
ekki lengur lifað á fornri frægð.
Þjóðin varð sjálf að bjarga sér ef hún
ætlaði að bæta lífskjör sín. Margrét
hafnaði gervilausnum gagnvart at-
vinnuleysinu, neitaði að láta
hagsmunasamtök og verkalýðs-
hreyfingu segja sér fyrir verkum og
lét vonlaus fyrirtæki einfaldlega fara
á hausinn ef þau stóðu sig ekki. Hún
lagði áherslu á framleiðni og fram-
leiðslu sem stæðust kröfur sam-
keppninnar. Öðmvísi kæmust
Bretar ekki út úr þeirri efnahags-
og atvinnukreppu sem þjáð hefur
þetta gamla stórveldi allt frá lokum
síðustu heimsstyrjaldar. I utanríkis-
málum hefur hún verið staðföst í
stuðningi sínum við Bandaríkin.
Hún hefur hafhað einhliða afvopnun
og lagst eindregið gegn því að Bret-
ar afsöluðu sér kjarnorkuvopnum.
Allt hefur þetta kostað andstöðu
og fómir. Engu að síður hefur breska
þjóðin kunnað að meta þessi af-
dráttarlausu viðhorf eins og kosn-
ingarnar sýna. Skýringin er
sennilega í Margréti Thatcher
sjálfri. Persónuleikinn er að vísu
ekki aðlaðandi en hann er traust-
vekjandi. Hún er afar skýr í hugsun
og tjáningu og skoðun hennar er
sett þannig fram að allir eiga auð-
velt með að skilja hvað við er átt.
Hún kemur til dyranna eins og hún
er klædd en talar eins og sá sem
valdið hefur. Án þess þó að misbjóða
því valdi eða misnota það.
Um tíma leit út fyrir að áróðurinn
gegn íhaldsflokki Thatchers hefði
þau áhrif að óánægðir kjósendur
færðu sig yfir á Bandalag frjáls-
lyndra og jafhaðarmanna með þeim
afleiðingum að hvorugur stóm
flokkanna, íhaldsflokkurinn eða
Verkamannaflokkurinn, fengju
nægjanlegan meirihluta í þinginu.
Þessi varð ekki raunin. Kjósendur
höfnuðu þeirri leið sem hefði haft
samsteypustjóm tveggja flokka í för
með sér. Bretar vilja að einn flokkur
fari með völdin hverju sinni. Þeir
vita hvar þeir hafa hann. Þeir vita
að hann verður að standa og falla
með verkum sínum. Ef ekki þessi
flokkurinn þá hinn. Línumar em
ávallt skýrar, valkostimir ljósir.
Á hverfanda hveli
Islendingar geta ýmislegt lært af
þessum kosningaúrslitum í Bret-
landi og breskum stjórnmálum
yfirleitt. Við getum borið saman
stöðuna hjá þeim annars vegar og
okkur hins vegar en báðar þjóðimar
hafa gengið til almennra kosninga á
þessu vori. í Bretlandi ganga flokk-
arnir fram fyrir kjósendur með
stefnu sína á hreinu. Kjósendur vita
að með þvi að greiða þessum flokki
atkvæði sitt em þeir að kjósa vfir
sig hans stefnu. Á íslandi kynna
flokkamir að vísu stefnu sína fyrir-
fram en kjósendur hafa enga vissu
fyrir þvi að sú stefna verði fram-
kvæmd. Þeir hafa heldur enga
tryggingu fyrir því að sá flokkur sem
sigrar í kosningum verði við völd.
Ellert B. Schram
Þegar kosningum lýkur í Bretlandi
liggur strax ljóst fyrir hverjir fara
með stjórn landsins. Á íslandi hefj-
ast langvinnar stjómamiyndunar-
viðræður sem enn sér ekki fyrir
endann á. einum og hálfum mánuði
eftir að kosningaúrslit liggja fyrir. í
Bretlandi vita kjósendur nákvæm-
lega hvaða stefna ræður ríkjum. Á
íslandi er allt á huldu imi þá stefnu-
mörkun. 1 Bretlandi stjóma þeir sem
sigra. Á Islandi er allt eins líklegt
að þeir sem tapa stærst veiti ríkis-
stjóm forystu. I Bretlandi eru sterkir
foringjar. sem hafa tögl og hagldir í
símun flokkimi. Á íslandi er allt á
hverfanda hveli innan flokkanna og
enginn veit hvort þeir í rauninni
ráða sem að nafninu til eru í forystu.
I Bretlandi em línurnar skýi-ar
milli vinstri og hægri. Á íslandi er
allt eins líklegt að hægri stjómi með
vinstri eða vinstri með hægri.
Kosningar í plati!
Nú þegar þetta er skrifað er allt á
huldu um stjórnarmyndun hér
heima. Tilraun hefúr staðið yfir að
undanförnu, að frumkvæði for-
manns Alþýðuflokksins, til að
framlengja líf núverandi stjómar-
flokka í stjómarráðinu með því að
Alþýðuflokkurinn gangi inn í það
samstarf. Alþýðuflokkurinn er að
revna að lappa upp á fráfarandi
stjórn án þess að vilja stefnuna. sem
hún rak. og án þess að stjórnarflokk-
amir tveir vilji fallast á stefnumál
Alþýðuflokksins. Ef tilraimin tekst
verður stjómarstefnan samsuða úr
þremur áttum. sitt lítið af hverju.
án þess að kjósendur hafi nokkuð
um það að segja. Stjómarmyndun
og stefnumörkun getur þess vegna
gengið þvert á vilja kjósenda og það
umboð sem þeir töldu sig vera að
veita stjórnmálamönnunum sem
buðu sig fram í síðustu kosningum.
Viðleitnin til að sniðganga sigurveg-
ara kosninganna er jafnvel efst á
baugi.
Auðvitað er þetta afar ankanna-
legt og á lítið skylt við lýðræði.
Ástandið í augnablikinu er sönnun
þess hversu brýnt það er fyrir virkt
lýðræði og áhnf kjósenda að flokka-
kerfið stokkist upp. Almenningm- er
ekki að veita einstökum stjóm-
málamönnum umboð til að tefla
valdatafl þegar atkvæði er greitt.
Almenningur er ekki að veita þing-
mönniun umboð til að semja um að
gera allt annað heldur en þeir lofuðu
þegar biðlað var eftir atkvæðinu.
Kjósendm- Alþýðuflokksins tóku
mark á Jóni Baldvini þegar hann
sagði að brýnasta verkefni stjóm-
málanna væri að gefa Framsókn frí.
Kjósendur Sjálfstæðisflokksins tóku
mark á talsmönnum Sjálfstæðis-
flokksins þegar þeir sögðu frá því
að ástand efnahagsmálanna væri
gott og ekki þvrfti að auka skatta.
Kjósendpr Steingríms Hermanns-
sonar tóku mark á því þegar Stein-
grímur bauð sig fram í Reykjanesinu
undir því kjörorði að Framsóknar-
flokkurinn ætlaði að taka eftirleiðis
meira tillit til hagsmuna og viðhorfa
þéttbýlisins. Ef þessir flokkar ætla
sér að taka að sér stjóm landsmála
verða þeir eðlilega að sýna kjósend-
mn sínum þá virðingu og lágmarks-
kurteisi að standa við stóm orðin.
Auðvitað verður hver og einn að
gefa eitthvað eftir í samstarfi við
aðra en það getur enginn og má
enginn selja sálu sína og gleypa öll
kosningaloforðin til þess eins að
komast í ráðherrastól. Nema þá að
þeir telji kosningar vera í plati!
Gömlu brýnin
Það hefur óneitanlega vakið at-
hvgli í þeim löngu og ströngu stjóm-
armyndunarviðræðum sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur meira eða
minna tekið þátt í að gamla gengið
í flokknum. ráðherramir Sverrir.
Ragnhildiu og Matthíasai-nir tveir.
hafa lítið sem ekkert komið þar við
sögu. Enginn þeirra hefúr tekið þátt
í viðræðum og enginn þeirra hefur
haft opinberlega neina skoðun á þvi
hvemig á málum skuli haldið. For-
maðurinn hefúi' af eðlilegum ástæð-
um leitt riðræðurnar af hálfú
Sjálfstæðisflokksins en hann hefur
ekki kallað ráðherraliðið sér til að-
stoðar. Kannski er þetta gert af
ráðnum hug. kannski vill Þorsteinn
leggja áherslu á kynslóðaskiptin í
flokknum með þessum hætti.
En Þorstemn er ekki Thatcher og
Þorsteinn vann ekki kosningasigur
eins og jámfrúin. Staða hans er
þvert á móti veik eftir hrakfarimar
í vor og í rauninni em það enn ein
öfugmælin í íslenskum stjómmálum
þegar til stendur að sá myndi ríkis-
stjóm á Islandi sem stærsta skellinn
hefur fengið. Þetta er ekki sagt Þor-
steini til hnjóðs heldur til að minna
á þann pólitíska veruleika að Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur ekki efúi á
því í augnablikinu að fara kollhnísa
með stefúumál sín og það er engan
veginn sjálfgefið að flokkurinn setj-
ist í stjóm bara til að setjast í stjórn.
Hann má ekki við því að að stvggja
þá sem enn em eftir í flokknum.
Gömlu brýnin hafa nú loksins
fengið málið eftir þagnarbindindi
eftir kosningamar og það er þungt
í þeim hljóðið. Þorsteinn er búinn
að fá þá á barkann með j’firlýsingum
um upplausn í flokknum og vitlausar
stjómarmvndunartilraunir. Ekki
bæta þessi ummæli um fyrir for-
manninum og hljóta að veikja stöðu
hans mjög í vfirstandandi viðræðum.
Kannski er leikurinn til þess gerður.
Vandi Þorsteins Pálssonar er ekki
einkamál hans. Erfiðleikamir em
angi og afleiðing af því fjölflokka-
kerfi, sem mglar menn i ríminu, étur
flokkana innan frá og takmarkar
möguleika flokksforingja til að láta
á það reyna hvort þeir séu einhvers
megnugir. Samkvæmt breska kerf-
inu fær Thatcher að sýna og sanna
hvað í henni býr. Samkvæmt ís-
lenska kerfinu em menn skomir
niður við trog.
Ellert B. Schram