Dagblaðið Vísir - DV - 01.09.1987, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR 1. SEPTEMBER 1987.
15
Stríðið á kartöflumarkaðnum
Ég hef orðið var við mikinn mis-
skilning í sambandi við sölumál
kartaflna og ekki síst varðandi Kart-
öfluverksmiðju Þykkvabæjar hf. í
Þykkvabæ og Þykkvabæjarkartöfl-
ur hf. í Garðabæ. Vil ég nú reyna
að varpa einhverri birtu á nokkrar
staðreyndir til að auðvelda fólki að
skilja og fylgjast með atburðarás og
mynda sér skoðun.
Sölukerfið
Frá því að ég hóf kartöflurækt
1978 hafa verið deilur um hvemig
bæri að koma kartöflum á markað.
Skuggi Grænmetisverslunar land-
búnaðarins grúfði yfir með einokun-
araðstöðu sína án teljandi áhrifa
kartöflubænda. Meginreglan var sú
að birgðir voru mældar á haustin
og síðan gátu ræktendur selt eftir
prósentuhlutfalli. Um þetta stóðu oft
á tíðum harðar deilur. Smærri fram-
leiðendur vildu tiyggja sig gagnvart
þeim stærri.
Kartöflurækt hefúr alltaf verið
opin öllum og er það enn enda sýnir
það sig að í dag, þegar kvótastefha
í hefðbundnum landbúnaði er marga
að drepa, íreistast menn til að ná
aukinni hlutdeild í kartöfluræktinni.
Stefha Landssambands kartöflu-
bænda hefur verið að prósentuhlut-
fall gildi fyrir alla, hvar á landi sem
þeir búa. I umræðum er búið að fara
hring eftir hring í leit að réttlátara
sölukerfi en það hefur ekki fundist
enn, þ.e. félagslegt kerfi. Landssam-
tök karöflubænda eru valdalaus og
þarf enginn að hlusta á þau eins og
dæmin sanna. Einu sjáanlegu mark-
miðin í dag fyrir samtökin eru.
a. Véttvangur skoðanaskipta.
b. Fylgjast með kartöflubirgðum
í landinu til að fyrirbyggja óþarfa
innflutning.
c. Útreikningar kartöfluverðs til
viðmiðunar.
Ef kartöflubændur ná ekki að standa
saman um sölumál þá er ekki staðið
saman um verðlagsmál, það er eins
víst og sól rís og sól sest.
Kartöfluverksmiðja
Þykkvabæjar hf.
Allt frá stofhun Kartöfluverk-
KjaUaxiim
Tryggvi L. Skjaldarson
kartöflubóndi í Þykkvabæ
smiðju Þykkvabæjar hefur rekátur-
inn gengið illa og ef ekki hefði komið
til stórfelldur stuðningur ríkisins í
gegnum árin væri verksmiðjan
löngu farin á hausinn.
I upphafi voru allir hluthafar jafn-
ir og allir áttu að láta jafht í verk-
smiðjuna. Fljótlega kom í ljós að
meira fé þurfti og fór þá í gang
hlutafjársöfhun og í boði var að sala
til verksmiðju færi eftir eign hluta-
fjár. Á þessum tíma (og reyndar enn)
var ég á móti þessari aðferð og lagði
til að allir félagamir gæfu verk-
smiðjunni afgangskartöflur næstu
árin til að hjálpa henni að rétta úr
kútnum. Tillögunni var hafnað.
Næstu árin á eftir og reyndar enn
ganga hlutabréfin kaupum og sölum
milli bænda í Þykkvabæ. Sumir hafa
alveg hætt þátttöku, aðrir standa í
stað. Margir hafa aukið hlutaeign
sína jafht og þétt, bæði með kaupum
bréfa þeirra sem hætta og þegar
hlutafé er aukið. Þetta liti ágætlega
út ef mennimir hefðu staðið undir
þessu sjálfir. Verksmiðjan hefur
fengið milljónatugi gefins og lang-
mest frá ríkinu.
Þá hafa kartöflur, sem fara í verk-
smiðjuna, ekki verið dregnar frá
kartöflubirgðum sem ætlað er að
fara ferskar á markað.
Þeir sem ekki juku hlutafjáreign
eða hættu hafa mátt þola skerðingu
á sölu kartaflna af þessum sökum. í
tíð einokunar Grænmetisv. land-
búnaðarins til 1985 er þetta mögu-
lega sakhæfur þjófhaður.
Meirihluti kúgaði minnihluta sér
til hagsbóta.
Þykkvabæjarkartöflur hf.
Þann 15. janúar 1986 tilkynntu
Þykkvabæjarkartöflur, Garðabæ, til
skráningar vörumerkið „Þykkva-
bæjar“ (þetta rauða fallega). Gallinn
var bara sá að vörumerkið var búið
að vera til í eigu Kartöfluverksmiðju
Þykkvabæjar í mörg ár, hannað fyr-
ir verksmiðjuna á sínum tíma. Og
það sem meira var að stjóm verk-
smiðjunnar hafði ekki hugmynd um
þetta einkaframtak fyrr en bent var
á hvað væri að ske. Og það var gert
áður en kærufrestur rann út.
Snemma vors 1986 heldur stjóm
verksmiðjunnar fund og samþykkir
að Þykkvabæjarkartöflur hf. fái að
halda helmingseign í vörumerkinu
vegna þess að fyrirtækið kostar aug-
lýsingar á framleiðslu verksmiðj-
unnar að hálfu. Fyrirtækið má ekki
nota merkið á vörur sem gætu verið
í samkeppni við verksmiðjuna. Um
þennan gjafasamning vissu hluthaf-
ar almennt ekki fyrr en löngu síðar.
Morgunblaðið greinir frá því í júlí
1986 að Þykkvabæjarkartöflur í
Garðabæ ætli að hefja pökkun og
dreifingu á ferskum kartöflum og
hafi gert samning við 10 framleið-
„Ég hef aldrei farið fram á að
Þykkvabæjarkartöflur hf. tækju
eina einustu kartöflu frá mér.
endur í Þykkvabæ. Uppskerutíma-
bilið á undan dreifði fyrirtækið fyrir
Pökkunarstöð Þykkvabæjar sem
starfaði stutt. Þessa 10 framleiðend-
ur þjónustaði fyrirtækið vel og
neytendur fengu góða vöru hjá
Þykkvabæjarkartöflum. Vörumerk-
ið „Þykkvabæjar" var sett á fersku
kartöflumar og kom þá upp sú
skrítna staða að aðrir framleiðendur
í Þykkvabæ stóðu frammi fyrir því
að selja ferskar kartöflur í sam-
keppni við vörumerki sem þeir áttu
sjálfir. Þar að auki hljóta ferskar
kartöflur að vera í samkeppni við
forsoðnar sem fyrirtækið dreifir fjTÍr
verksmiðjuna.
Er líða tók á vetur var ljóst að
fyrirtækið gat arrnað meim en ætlað
var í fyrstu og tók til við að bjóða
einum og einum framleiðanda samn-
ing.
I lok janúar 1987 var haldinn
stormasamur hluthafafundur í kart-
öfluverksmiðjunni. Áður, nánar
tiltekið 14. janúar 1987, segir Garða-
bæjarfyrirtækið upp samningi við
kartöfluverksmiðjuna. Þann 20. jan-
úar, sex dögum síðar, er undirritaður
nýr samningur og þá er aðalbreyt-
ingin sú að Garðabæjarfyrirtækið
kaupir af verksmiðjunni á föstu
verði og ræður sjálft álagningu í stað
þess að vera upp á prósentu. Sjálf-
sagt gert báðum til hagsbóta, en
mikið lá á, það er víst, þetta er gert
rúmri viku fyrir hluthafafund þrátt
fyrir að frestur til nýrra samninga
hafi verið a.m.k. 30. dagar.
Það kann að vera tilviljun að við-
skiptamenn Garðabæjarfyrirtækis-
ins, landsliðsmennimir í kartöflu-
rækt, era margir hverjir með stærstu
hluthöfum í verksmiðjunni en alla-
vega atvikaðist það svo á hluthafa-
fundinum að tillaga um að sækja
einkaeignarrétt kartöfluverksmiðj-
unnar á vörumerkinu fyrir dómstól-
um náði ekki fram að ganga heldur
tillaga stjómarformanns um að fela
stjóminni að vinna í málinu og vmn-
ur hún enn og gengur þunglega.
Útilokað er að fá verksmiðjuna til
að vinna fyrir sig kartöflur. þó
gieiðsla bjóðist við dymar, jafnvel
l'egar verksmiðjan er ekki rekin með
fullum afköstum. Samningur ríð
Þykkvabæjarkartöflur hf. kemur í
veg f>TÍr það. Vinnslan í verksmiðj-
unni fer eftir sölugetu einkafyrir-
tækis í Garðabæ.
Einar Páll Svavarson, framkvstj.
hjá Þykkvabæjarkartöflum hf., talar
um ríkisstyrkta fyrirtækið Ágæti í
DV 28.8. sl. Hann ætti að ganga
hægt um gleðinnar dyr.
Einar Páll talar líka um að ég
kvarti undan þvi að Þykkvabæjar-
kartöflur kaupi ekki mínar kartöfl-
ur. Ég hef aldrei farið fram á að
Þykkvabæjarkartöflur hf. tækju
eina einustu kartöflu frá mér.
Að lokum. Þegar Þykkvabæjar-
kartöflur hf. boðuðu til fundar kvöld
eitt um daginn kl. 20 og tilkjmntu
mönnum boð um sölusamning með
umhugsunarfresti til miðnættis varð
mér endanlega ljóst að þar fóra
menn sem kunna sitt fag, verðugir
fulltrúar einkaframtaks.
Leiki þeir sína leiki. Ég leik mína.
Tryggvi L. Skjaldarson
„Ef kartöflubændur ná ekki að standa
saman um sölumál þá er ekki staðið saman
um verðlagsmál, það er eins víst..
Verið forsjál
við vegabréfsáritun
til „Frans“
„Mál þetta hetur af miklum myndarskap verið kynnt i fjölmiðlum af is-
lenska utanríkisráðuneytinu og ætti ekki að fara framhjá neinum."
Nýlega var ég staddur í Afríkuríki
einu og þurfti nauðsynlega að kom-
ast þaðan til Barcelona á Spáni. Ég
var með bókun til Barcelona en flug-
vélin var yfirbókuð og ekki mögu-
leiki á sæti. Nú voru góð ráð dýr
þar sem ég stóð á yfirfullum, heitum
og þrúgandi flugvellinum í þessu
ljarlæga landi. Ég sá á brottfarartöfl-
unni að auglýst var flug til Marseille
í Frakklandi eftir klukkutíma. Fékk
ég því farmiða mínum breytt þannig
að ég komst með vélinni til Mars-
eille. Var ég hinn ánægðasti þá
stundina því oft hef ég ferðast í gegn-
um Frakkland, bæði með lest og
akandi, og sá því auðvelda leið að
skjótast með lest frá Marseille til
Barcelona á fáeinum klukkustund-
um. Þegar flugið var hálftiað til
Marseille rann allt í einu upp fyrir
mér ljós. Ég hafði lesið einhveija
auglýsingu frá franska sendiráðinu
í Reykjavík um að menn þyrftu vega-
bréfsáritun til þess að komast inn í
þetta merka land. Hana hafði ég
ekki, enda hafði ég ekki ætlað mér
upphaflega að koma við í Frakk-
landi. Atvikin réðu því að svo varð
KjaUaiinn
Friðrik Á. Brekkan
blaðafulltrúi
þótt stutt yrði dvölin í það skipt-
ið.
Kom ekki til mála
Þegar komið var á flugvöllinn leit
ég yfir hópinn og allir flugu í gegnum
passaskoðun nema ég sem fór strax
til lögreglunnar og tilkynnti að ég
væri ekki með visa í passanum og
spurði hvort hægt væri að gefa mér
visum í fimm til sex klukkutíma,
visum sem myndi duga mér lestar-
ferðina til Spánar. Nei, takk, það
kom ekki til mála og var settur um
mig vörður og þrammað í gegnum
passaskoðunina, fram hjá öllum far-
þegum og niður að farangursband-
inu, hvar ég sótti tösku mína, og var
ég beðinn um að velja mér flugvél í
einhverja átt sem fyrst í burt frá
þessu fyrirheitna landi. Ég leit á
brottfaratöfluna en úrvalið var nú
ekki glæsilegt. Ég gat farið til Rio
de Janeiro í Brasilíu. til Khartoum
í Súdan eða til Madrid á Spáni. Ég
ákvað að taka Madrid og þá var
þrammað með mig undir vemd að
afgreiðsluborði Air France þar sem
afgreiðslumaðurinn seldi mér dýr-
asta fargjald, sem til var hjá þeim,
til Madrid, og það með skrúfuvél.
álíka og Fokker Friendship, í þokka-
bót. Ég sá auglýstar fjögurra daga
pakkaferðir til Madrid frá Marseille
á helmingi þess verðs sem ég greiddi
en með hótelgistingu innifalda, auk
morgunverðar.
Misindismenn
Þama var mér ekki gefið tækifæri
til þess að íhuga málið né velja.
Þama gafst mönnum tækifæri til
þess að sýna vald sitt og hrokinn
fékk útrás. Það er leitt að vita til
þess og hörmulegt að misindismenn
af öllu tagi skuli hafa öðlast greiðan
aðgang að Frakklandi, sem á marg-
an hátt er hið ágætasta land, og að
þar skuli þeir hafa framið mörg
hermdarverk. Við skulum passa
okkur á formsatriðunum. Sjáið til
þess að þið hafið visum frá franska
sendiráðinu í passanum ykkar þótt
þið ætlið alls ekki til Frakklands.
Það getur néfhilega vel verið að
ykkur langi allt í einu þangað til
þess að skipta um umhverfi þegar
þið erað einhvers staðar í Evrópu.
Forðumst það að gefa Frökkum
tækifæri til að varpa hroka sínum á
okkur, það er óþarfi. Það kostar
aðeins eina heimsókn í franska
sendiráðið að koma í veg fyrir það.
Mál þetta hefur af miklum myndar-
skap verið kynnt í fjölmiðfum af
íslenska utanríkisráðuneytinu
og ætti ekki að fara fram hjá nein-
um.
Friðrik Á. Brekkan
„Við skulum passa okkur á formsatriðun-
um. Sjáið til þess að þið hafið visum frá
franska sendiráðinu í passanum ykkar
þótt þið ætlið alls ekki til Frakklands.“