Dagblaðið Vísir - DV - 15.03.1988, Qupperneq 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 15. MARS 1988.
Frjálst.óháð dagblað
Úlgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELl.AS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 700 kr.
Verð í lausasölu virka daga 65 kr. - Helgarblað 80 kr.
Láglauna-varðveizla
íslendingar reka umfangsmikla og kostnaðarsama
fiskgeymslu um alla sjávarsíðuna. Við köllum hana fisk-
iðnað og teljum okkur trú um, að hún sé eins konar
iðnaður, eins og í bílaverksmiðjum. Enda er hún rekin
með flóknum færiböndum og hugvitsamlegum tækjum.
Svo skiljum við ekkert í, að fiskvinnslan er rekin
með tapi og getur ekki borgað starfsfólki nógu mikil
laun til að lifa í nútímaþjóðfélagi. Samt borgar atvinnu-
greinin yfirleitt mun minna fyrir fiskinn en hhðstæð
samkeppnisfyrirtæki geta borgað í öðrum löndum.
Samningaviðræður samtaka verkamanna og vinnu-
veitenda sprungu einmitt á fiskvinnslunni. Þar geta
vinnuveitendur sízt borgað hærri laun og þar þurfa
starfsmenn jafnframt allra helzt á hærri launum að
halda. Þverstæðan hefur nú hleypt vítahring af stað.
Verkfall er hafið hjá fiskvinnslukonum í Vestmanna-
eyjum og ástand er orðið ótryggt í fjölmörgum verstöðv-
um. Þetta virðist vera torleystur vandi, því að fáir
fiskverkendur hafa eins góða afkomu og þeir, sem
sömdu í Grindavík um 2000 króna mánaðaruppbót.
Bæta mætti margt í sjávarútvegi og þjóðfélaginu í
heild, ef ríkisstjórnin félli frá fastgengisstefnu og hætti
opinberri skráningu á gengi krónunnar. En það mundi
aðallega gagnast fiskveiðunum, en miklu síður fisk-
vinnslunni, svo' sem sjá má af samanburði við útlönd.
Fiskveiðarnar eru svo hagkvæmar og samkeppnis-
hæfar, að þær blómstra, þótt þær selji afurðir sínar til
innlendrar fiskvinnslu á lægra verði en til útlendrar
fiskvinnslu. í rauninni borgar sig fyrir þær, að skipin
sigli með aflann eða afhendi hann í gáma til útflutnings.
Um leið er fiskvinnslan svo óhagkvæm og ósam-
keppnishæf, að hún er rekin með tapi, þótt hún fái aflann
á lægra verði en útlendir keppinautar. Á afkomu fólks
og fyrirtækja í útgerð og fiskvinnslu er því eðlismunur,
sem ekki verður skýrður með krónugengi.
Bent hefur verið á, að unnt er að auka hagkvæmni
í fiskvinnslu. Áætlað hefur verið, að með hálfs milljarðs
króna tæknivæðingu mætti spara nokkra milljarða á
ári í greininni. Þetta er nauðsynlegt að gera, en leysir
ekki vanda, sem á dýpstu rætur sínar annars staðar.
Vítahringur fiskvinnslu felst í, að hún er ekki fyrst
og fremst iðnaður', er framleiðir verðmæti og há laun,
heldur geymsla, er varðveitir verðmæti og lág laun. Af-
urðirnar, sem koma út úr frystihúsunum, eru í ýmsum
tilvikum verðminni en afurðirnar, sem koma inn í þau.
ísfiskurinn er í rauninni verðmætasta ástand aflans,
því að kröfuharðir viðskiptavinir taka ísfisk fram yfir
freðfisk eða annan verksmiðjufisk. Því er hagkvæmara
að koma ísfiski í sem ferskustu ástandi á markað held-
ur en að breyta honum í varanlegt geymsluástand.
Þetta endurspeglast í kröfum um skattlagningu gáma-
fisks í þágu fiskvinnslu. Það er í samræmi við hina
útbreiddu skoðun hér á landi, að vaxtarbrodd skuli
kæfa til að vernda kalvið hefðbundinna greina. í því
skyni er talað óvirðulega um ísfisk sem „óunninn“ fisk.
Þegar shkar kröfur ná ekki fram að ganga, er farið
fram á, að ríkið komi til skjalanna og greiði hluta af
launum starfsfólks, til dæmis með því að veita því sér-
stakan skattaafslátt. Þessar óskir, sem heyrast núna,
varða veg fiskvinnslunnar í átt til félagsmálastofnunar.
Rætur kjaraátakanna í fiskvinnslu liggja í þróun
tækni og samgangna í heiminum. Vandanum mun linna,
er þjóðin lítur upp frá færiböndum fiskvinnslunnar.
Jónas Kristjánsson
Heilbrígðiseftiiiit
með innfluttum
matvælum
í heimi vaxandi mengunar hljóta
allir hugsandi íslendingar að sjá
mikilvægi þess að við fylgjumst
nákvæmlega með matvælainn-
flutningi til landsins. Það er okkur
sem þjóð til lítils sóma hvernig
hefur verið haldið á þeim málum
og getur haft alvarlegar afleiðingar
fyrir heilsufar okkar og sjálfsvit-
und. Samtímis er þetta vitnisburð-
ur um hversu illa við kunnum að
meta og hlúa að eigin framleiðslu.
Ekkert raunhæft eftirlit
Til aö vekja athygli á þessu alvar-
lega máli lagði ég fram fyrirspum
í sameinuðu Alþingi til heilbrigðis-
og tryggingamálaráöherra er
hljóðaði þannig:
„Hvernig er heilbrigðiseftirliti
hagað á innfluttum matvælum, t.d.
á grænmeti og ávöxtum?“
Astæður fyrir þessari fyrirspurn
eru eftirfarandi:
íslendingur, sem dvaldi úti í Hol-
landi nokkra mánuði á síðastliönu
ári, fékk vitneskju um þaö að græn-
meti, sem var selt til Finnlands, var
endursent meö þeim ummælum aö
þetta væri hvorki sölu- né neyslu-
vara. Sömu heimildir segja að
Hollendingar hafi staðið frammi
fyrir því að setja þessa sendingu á
öskuhaugana eöa 'senda hana til
íslands þar sem þeir töldu sig hafa
um það vitneskju að heilbrigðiseft-
irhti með innfluttum matvælum
væri hér mjög ábótavant. Og þeir
sendu þessa sendingu til fslands.
Svipaðar fregnir hafá borist frá
Danmörku, Belgíu og Þýskalandi,
þ.e.a.s. að ummæli og viðhorf fram-
leiðenda og útflytjenda í þessum
löndum séu lík og hjá Hollending-
um, að hér sé ekkert raunhæft
heilbrigðiseftirlit og því minni
áhætta að senda matvörur hingað
en til annarra landa, matvöru, sem
vafasamt er að komist í gegnum
raunhæft heilbrigöiseftirlit.
Eftir Chernobyl-slysið í Sovét-
ríkjunum í apríl 1986 var mjög hert
á öllu heilbrigðiseftirliti á öllum
neysluvörum í flestum löndum
Evrópu.
Slysum haldið leyndum
Um síðustu áramót var sagt frá
miklu kjarnorkuslysi sem varð í
* Norðvestur-Englandi fyrir 30 árum
eða árið 1957. Þessu slysi var hald-
ið leyndu samkvæmt fyrirskipun
Harolds MacMillan, þáverandi for-
sætisráðherra. Tony Benn, fyrrum
orkumálaráöherra Verkamanna-
flokksins, sagði í viðtalsþætti i
ríkisútvarpinu breska, BBC, þar
sem rætt var um þetta kjarnorku-
slys, að svipuðum atvikum heíði
verið haldið leyndum. Hann sagði
aö ef öll skjöl síðustu þriggja ára-
tuga yrðu nú gerð opinber myndu
tugir svipaðra atvika koma fram í
dagsljósið. Þetta sagði þessi fyrr-
verandi breski ráðherra.
Það er því upplýst aö kjarnorku-
slysum yflrleitt er haldið leyndum,
þ.e.a.s. þegar aðstæður eru þannig
að það sé hægt.
Af þessari ástæðu er þaö ámæli-
svert og raunar mjög alvarlegt að
ekki skuh vera hér raunhæft eftir-
ht með innflutningi á öllum
matvælum því að engin trygging
er fyrir því að innflutt matvæh séu
ekki geislavirk, sbr. þessi mörgu
kjarnorkuslys. í öðru lagi hggur
það fyrir að skógarnir í Mið-Evr-
ópu og a.m.k. í suðurhluta Skand-
inavíu eru að deyja vegna ört
vaxandi mengunar. Er ekki full
ástæða til að fylgjast með því hvort
grænmeti, ávextir og hvers konar
jarðargróður, sem framleiddur er
tíl neyslu í þessum löndum, sé
hættulegur heilsu manna áður en
KjaUarinn
Stefán Valgeirsson
alþingismaður fyrir Samtök um
jafnrétti og félagshyggju
hann fer til dreifingarstöðva hér á
landi th sölumeðferðar?
Mismunandi tegundir
skordýraeiturs
Fyrir skömmu hitti ég hjón, sem
hafa búið erlendis í nokkur ár, í
landi sem fraiflleiðir verulegt magn
af grænmeti, kartöflum og ávöxt-
um til útflutnings. Þau sögðu að
þar í landi væri notað mildara
skordýraeitur á þá akra þar sem
uppskeran fer á innanlandsmark-
að. Hvað segir þetta okkur? Því er
ekki sama skordýraéitur notað
hvort sem um er að ræða innlend-
an markað eða th útflutnings? Eru
þetta steindauðir menn sem bera
ábyrgð á heilbrigðiseftirliti á inn-
fluttum matvælum hér á landi?
í svari heilbrigðisráðherra við
fyrirspurn minni kom m.a. eftirfar-
andi fram orðrétt:
„Ég vil nota tækifærið og vekja
athygli á því að eigi áðurnefndar
tillögur að ná fram að ganga, um
að innflutningseftirlit eigi að vera
eins og gerist hjá nágrannalöndun-
um, þarf að koma til stóraukinn
skilningur frá fjárveitingavaldinu
á störfum Hollustuvemdar ríkis-
ins. T.d. þarf að koma fyrir efnar-
annsóknum á matvælum innan
stofnunarinnar en fyrirmæli þar
að lútandi hafa verið í lögum frá
1976 án þess að hægt hafi verið að
framfylgja þeim. Vil ég benda á að
fyrir Alþingi hefur verið lagt frum-
varp til laga um breytingu á lögum
nr. 109 frá 1984 um hollustuhætti
og hehbrigðiseftirlit og því reyndar
dreift í þingskjölum í dag.“
Síðar segir ráðherrann í ræðu
sinni:
„Að lokum vh ég benda á að
meöan heilbrigðiseftirht meö inn-
fluttum matvörum fer ekki fram
áður en varan er tohafgreidd er
hætta á því að til landsins berist
alls kyns óþurftarvarningur sem
jafnvel hefur verið vísaö frá í öðr-
um löndu'm.
Augljós hætta
Ekki ætla ég að bera neinar
brigður á það sem kom hér fram
hjá háttvirtum fyrirspyrjanda, að
það sem hann sagöi frá reynslu frá
öðrum löndum kunni að vera rétt.“
Já, það er þá komið fram hjá ráð-
herranum að ekkert raunhæft
heilbrigðiseftirht er með innflutn-
ingi á matvælum hér. Ekki vantar
lagafyrirmæh, þau hafa verið til
staðar í 12 ár. En það vantar rögg-
semi og skhning fyrir þessum
málum. Því er augljós aukin hætta
á að inn í land okkar séu fluttar
matvörur sem ekki eru hæfar til
neyslu. Sú hætta hefur enn aukist
þar sem aðrar þjóðir hafa eflt mjög
eftirlit meö innflutningi matvæla.
Ennfremur sagði ráðherra að eft-
irlitið væri í höndum heilbrigðis-
eftirhts sveitarfélaganna í
samræmi við lög nr. 109 frá '84.
Hins vegar er það eftirht fyrst og
fremst með smásöluverslunum en
ekki meö innflutningi hvað þá að
það sé á þeirra færi að annast
geislamælingar. Yfirstjórn þessara
mála er í höndum Hollustuverndar
ríkisins en hlutverk þeirrar stofn-
unar er fyrst og fremst leiðbein-
andi. Aðeins í undantekningartil-
fellum fer stofnunin með beint
eftirht. Sem dæmi um shk undan-
tekningartilfehi er eftirht með
innflutningi matvæla frá Austur-
Evrópulöndum en hann sætir
ákveðnum takmörkunum eftir
kjarnorkuslysið í Chernobyl, að
sögn ráðherrá.
Óverjandi
Eftir að þær upplýsingar hggja
fyrir, er ég hér að framan hef til-
greint, er það með öllu óverjandi
að hafa þennan innflutning á mat-
vælum eftirhtslausan. Það verður
að kreíjast þess af heilbrigðisráð-
herra og íj árveitingavaldinu að
ekki standi á frumkvæði eða fjár-
magni til slíks eftirhts. Það er líka
athugandi að innheimta sérstakt
gjald af þessum matvælainnflutn-
ingi til að standa undir raunhæfu
heilbrigðiseftirliti á honum, þar
með talið geislamælingum.
Það er athyglisvert að fjölmiðlar
hafa ekki sagt frá þessari fyrir-
spurn minni né umræðu um hana
á Alþingi. Hvernig skyldi standa á
því? Er þetta svo lítilfjörlegt mál í
augum fjölmiðlamanna að það taki
því ekki að fjalla um það?
Það hafa ýmsir rætt við mig um
þessa fyrirspurn, meðal annarra
neytendur hér í borginni. Það eru
margir undrandi á að Neytenda-
samtökin skuh ekki láta þessi mál
til sín taka. Að minnsta kosti hefur
ekkert heyrst í þeim enn sem kom-
ið er. Aftur á móti eru síendurtekn-
ar kröfur frá þeim um frjálsan
innflutning á matvælum.
Nokkrir aðilar hafa sagt mér að
Neytendasamtökin séu í raun fá-
menn klíka sem sé venjulega
samstiga innflytjendum. Og það sé
með ólíkindum ef um tilviljun sé
að ræða. Hvort Neytendasamtökin
eru höfð fyrir rangri sök af þessum
umræddu aðilum get ég ekkert sagt
um. Hitt er undrunarefni ef þessi
samtök, er segjast berjast fyrir
hagsmunum neytenda, láta sig
engu skipta í hvaða ásigkomulagi
innfluttar matvörur eru sem hér
eru á boðstólum. Ef þetta eru ekki
neytendamál þá mun það hljóma
undarlega í eyrum landsmanna því
að hér getur verið um að ræða
neysluvörur sem eru skaölegar
heilsu manna. Vilja stjórnvöld eða
Neytendasamtökin bera ábyrgö á
slíkum innflutningi?
Stefán Valgeirsson
„Það er því upplýst að kjarnorkuslys-
um yfirleitt er haldið leyndum, þ.e.a.s.
þegar aðstæður eru þannig að það sé
hægt.“